Οι πόλεμοι «γεννάνε» ειδικά τραγούδια

Στα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και με την ανάπτυξη της δισκογραφίας άρχισαν να κυκλοφορούν ευρύτατα πατριωτικά τραγούδια που οι στίχοι τους αναφέρονταν στο πεντάπτυχο Θεός, Βασιλιάς, Έθνος,, Σημαίες και εθνικοί ήρωες.
Στις ΗΠΑ και Αγγλία οι στιχουργοί υπόσχονται “Θα φθάσουμε στο Βερολίνο”, “Θα μαστιγώσουμε τον Καϊζερ”, “Δεν θα παραδώσουμε ποτέ την παλιά δόξα”, “Ο ωκεανός θα είναι ελεύθερος”, “Οι ΗΠΑ θα σας βοηθήσουν να κερδίσετε τον πόλεμο”. O Irving Berlin είδε με χιουμοριστικό τρόπο τη θητεία του “Ω, πόσο μισώ να σηκώνομαι το πρωί”.
Ορισμένες μητέρες είχαν διαφορετική άποψη για την χρησιμότητα της υποχρεωτικής στράτευσης “Δεν μεγάλωσα τον γιο μου για να γίνει στρατιώτης” (1915).
Την υπομονή και τη νοσταλγία υπογραμμίζουν οι στίχοι τραγουδιών όπως “Συνεχίστε να καίτε τις φωτιές στο σπίτι”, “Είναι μακρύς ο δρόμος ως το Τιπεραρυ”, “Υπάρχει ένας μακρύς, μακρύς δρόμος”.
Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο πήχης των στίχων ανεβαίνει. Στο επίκεντρο δεν είναι πλέον τα προσωπικά μηνύματα, αλλά το Έθνος ολόκληρο: “Ο Θεός ας ευλογεί την Αμερική”, “Θα υπάρχει πάντα Αγγλία”, “Γι’αυτό αξίζει να πολεμάμε”. Θέματα που δεν θα μπορούσαν να γίνουν τραγούδι, μεταμορφώθηκαν σε μαζικά συνθήματα, όπως το “Θυμηθείτε το Περλ Χάρμπορ”.
Και η νοσταλγία πάντα παρούσα “Θα σε δω”, “Δεν θα μάθεις ποτέ πόσο σ’αγαπώ”, “Θα ξανασυναντηθούμε”, “Όταν ξανανάψουν τα φώτα”.
Η γερμανική εισβολή στην Πολωνία την 1η Σεπτεμβρίου 1939 τερμάτισε το τελευταίο ήσυχο κι ανέμελο καλοκαίρι της Ευρώπης και του υπόλοιπου ελεύθερου κόσμου. Για τα επόμενα έξι χρόνια η ανθρωπότητα θα έμπαινε στην δίνη του μεγαλύτερου πολέμου της ιστορίας. Στο τέλος του 18 εκατομμύρια στρατιώτες και 20 εκατομμύρια πολίτες θα ήταν νεκροί, ολόκληρες πόλεις κατεστραμμένες και πολλές χώρες διαλυμένες.
Από την αρχή του πολέμου τα τραγούδια ενθάρρυναν τους άνδρες να στρατολογηθούν – και με όλα τα μέσα. Το τραγούδι «Δεν μπορείς να πεις όχι» σ’έναν στρατιώτη έστελνε ένα καθαρό μήνυμα και στους άνδρες και στις γυναίκες.
Το «Είναι Ι-Α στον Στρατό και Α-1 στην καρδιά μου» μιλάει για αυτούς που είναι κατάλληλοι για τον Στρατό (Ι-Α= ικανός προς Στράτευσιν) και τους συνδέει με την καρδιά των γυναικών.
Τον Δεκέμβριο του ’40 υπήρξε διάχυτη αισιοδοξία στην ελεύθερη Ευρώπη όταν οι Έλληνες αντιστάθηκαν σθεναρά στον επιτιθέμενο Ιταλικό στρατό. Για να υπογραμμίσει την ελληνική νίκη ο στιχουργός Φιλ Παρκ έγραψε νέους στίχους για το ιταλικό τραγούδι “Ε, τι έκπληξη για τον Ντούτσε”.
Την ίδια εποχή ΗΠΑ και Ελλάδα διασκευάζουν το Ιταλικό τραγούδι “Reginella campagnolla”. Οι Έλληνες ειρωνεύονται με τους στίχους του τον Ιταλό φασίστα «Κορόιδο Μουσολίνι». Η Σοφία Βέμπο ταυτίστηκε απόλυτα με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ελλάδα, χάρη στα αντιπολεμικά τραγούδια της.
Κι όμως το τραγούδι – λάβαρο της ελεύθερης Ευρώπης ήταν γερμανικό. Ήταν η “Lili Marlene” όταν το 1941 η Γερμανία εισέβαλε στην Γιουγκοσλαβία και οι ισχυρός ραδιοφωνικός πομπός του σταθμού του Βελιγραδίου επιτάχθηκε από τους κατακτητές η προπαγάνδα του Γκαιμπελς πήρε φτερά.
Τα στρατεύματα του Ρομμελ στην βόρεια Αφρική κυρίως αυτό τον σταθμό άκουγαν. Ο σταθμός αναγκάστηκε να ζητήσει δίσκους από το Ράδιο Βιέννη. Ανάμεσα τους και το “Lili Marlene”.
Το περίεργο είναι ότι και στους άνδρες της 8ης Στρατιάς του στρατηγού Μοντγκόμερυ άρεσε η μελωδία κι άρχισαν να την ψιθυρίζουν. Η βρετανική κυβέρνηση έσπευσε να ζητήσει την βοήθεια του στιχουργού Τόμμυ Κόννορ για να γράψει τους αγγλικούς στίχους.
Πρώτη στην Αγγλία το ηχογράφησε η 17χρονη τότε Ανν Σέλτον. Αργότερα το ηχογράφησε και η Μάρλεν Ντήτριχ στις ΗΠΑ. Η σύνθεση συνδέθηκε όσο καμία άλλη με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ήταν εκείνη την εποχή που οι στρατιώτες του Στάλιν κατόρθωσαν να αντιμετωπίσουν τα ναζιστικά στρατεύματα – μετά από πολλές απώλειες, βέβαια – και Άγγλοι και Αμερικανοί τους τίμησαν διασκευάζοντας ρώσικα τραγούδια. Ο Γκλεν Μιλλερ διασκεύασε κι έκανε επιτυχία το παραδοσιακό «Τραγούδι του βαρκάρη του Βόλγα» και ο Χάρρυ Ρόυ στην Αγγλία ενορχήστρωσε το ρώσικο ερωτικό τραγούδι «Οτσι τσορνια» (Μαύρα μάτια).
Το 1945, με το τέλος του πολέμου, τα τραγούδια έχουν και πάλι χαμόγελα αισιοδοξίας: «Αρχίζω να βλέπω το φως», «Όσο περισσότερο σε βλέπω», «Το αγόρι μου γύρισε», «Ως το τέλος του χρόνου», «Τα όνειρα μου βελτιώνονται όλο και περισσότερο», «Ονειρεύσου».
Πάντως αντίθετα με την πλειοψηφία των τραγουδιών που γεννήθηκαν κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, λίγα τραγούδια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ασχολούνταν με προπαγάνδα, πατριωτισμό και ηθικό. Τα κομμάτια αυτής της περιόδου είχαν να κάνουν περισσότερο με το συναίσθημα παρά με την στρατιωτική ισχύ.
Μέσα στις ελάχιστες δημιουργίες με πατριωτικό χρώμα ήταν «Το κάναμε πριν και μπορούμε να το κάνουμε και πάλι» και «Αντίο μαμά, φεύγω για την Γιοκοχάμα».
Το πρώτο γνήσιο πολεμικό τραγούδι που έκανε πάταγο ήταν η σύνθεση του Φρανκ Λέσσερ «Ύμνησε τον Κύριο και προώθησε τα πυρομαχικά» (1942). Δεν ήταν μόνο η μελωδία αλλά και η άποψη ότι ο Θεός ήταν με την πλευρά του ελεύθερου κόσμου βοήθησαν στην επιτυχία του.
Μερικά από τα τραγούδια του πολέμου (1941-45) δεν έκαναν απ’ευθείας αναφορές στις συγκρούσεις αλλά είχαν τρυφερούς και αισιόδοξους στίχους, όπως «Οι λευκοί λόφοι του Ντοβερ» (1941), όπου τα θαλασσοπούλια θα πετούν άνετα αύριο όταν ο κόσμος θα είναι ελεύθερος.
Οι Ελληνο-Νορβηγέζες «Αντριους Σιστερς» ήταν ένα τρίο που ταυτίστηκε με τις ημέρες του Πολέμου. Φορούσαν στρατιωτικές στολές σε πολλές από τις εμφανίσεις, ενώ τα τραγούδια τους υπόσχονταν καλύτερες μέρες («Θα είμαι μαζί σου όταν θα ανθίσουν οι μηλιές»).
Υπήρχαν και σατιρικά τραγούδια όπως το καυστικό «Το πρόσωπο του Φυρερ» (1942) που ηχογράφησε ο «δολοφόνος» της μουσικής Σπάικ Τζόουνς. Η μελωδία βασίζεται στο ναζιστικό ύμνο “Horst wessell lied”.