Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ

Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή των Ορθοδόξων Χριστιανών και η λέξη Πάσχα προέρχεται από την εβραϊκή «pesah» που σημαίνει “διάβαση” καθώς οι Εβραίοι γιόρταζαν το Πάσχα σε ανάμνηση της απελευθέρωσής τους από τους Αιγυπτίους και της διάβασης της Ερυθράς θάλασσας. Οι Χριστιανοί γιορτάζουν την ανάσταση του Σωτήρα και τη διάβαση από το θάνατο στη ζωή.

Πότε όμως γιορτάζεται το Πάσχα; Η Α’ Οικουμενική σύνοδος που έγινε στην Νίκαια της Βιθυνίας το 325 μ.Χ., η οποία λαμβάνοντας υπόψη ότι οι Εβραίοι γιόρταζαν το Πάσχα κατά την ημέρα της Πανσελήνου που γινόταν μετά την εαρινή ισημερία και επειδή ο Χριστός αναστήθηκε μετά την γιορτή του εβραϊκού Πάσχα, δηλαδή μετά την εαρινή πανσέληνο, καθόρισε τον εξής κανόνα:

Το χριστιανικό Πάσχα πρέπει να εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την Πανσέληνο, που θα γίνει κατά την ημέρα της εαρινής ισημερίας ή μετά από αυτήν. Αν η πανσέληνος γίνει Κυριακή τότε το Πάσχα θα εορτάζεται την επομένη Κυριακή.

Αυτό έγινε για να μην συμπίπτει ποτέ το χριστιανικό με το εβραϊκό Πάσχα. Η πανσέληνος που συμβαίνει κατά ή μετά την εαρινή ισημερία λέγεται και πανσέληνος του Πάσχα ή πασχαλινή πανσέληνος.

Τα πράγματα φαίνονται απλά αλλά δεν είναι. Για να καθοριστεί η πασχαλινή πανσέληνος, η Α’ Οικουμενική σύνοδος ανέθεσε στον Πατριάρχη της Αλεξάνδρειας, (πόλη στην οποία άκμαζε η αστρονομία τα χρόνια εκείνα), να φροντίσει τον καθορισμό της πανσελήνου του Πάσχα και κατ’ επέκταση την ημερομηνία του Πάσχα για όλες τις χριστιανικές εκκλησίες. Στην Αλεξάνδρεια εκείνη την εποχή χρησιμοποιούσαν τον κύκλο του Μέτωνα για τον προσδιορισμό των μελλοντικών Πανσελήνων. Ο Αθηναίος Αστρονόμος Μέτων (432 π.Χ.) είχε ανακαλύψει ότι κάθε 19 έτη οι ημερομηνίες των φάσεων της σελήνης επαναλαμβάνονται. Αυτή η περίοδος των 19 ετών ή 6940 ημερών περίπου, ονομάστηκε κύκλος του Μέτωνα ή κύκλος της σελήνης.

Όμως ο κύκλος του Μέτωνα παρουσιάζει κάποιο σφάλμα, δεν είναι κύκλος ακριβώς 19 ετών. Το σφάλμα που έχει συγκεντρωθεί από το 325 μ.Χ. μέχρι σήμερα, είναι 5 περίπου ημέρες. Με βάση λοιπόν τον κύκλο του Μέτωνα σχηματίσθηκε (από τους Αλεξανδρινούς αστρονόμους) ο πίνακας των πανσελήνων του Πάσχα, (Πασχάλιοι πίνακες) δηλαδή των μετά την 21η Μαρτίου (Ιουλιανού ημερολογίου) πανσελήνων.

Αυτό συνεχίστηκε μέχρι το 1582 που η Καθολική εκκλησία καθιέρωσε το νέο (Γρηγοριανό) ημερολόγιο (αυτό που έχουμε σήμερα και εμείς) για να διορθώσει το συσσωρευμένο λάθος του παλαιού (Ιουλιανού) ημερολογίου (τότε υπήρχε 10 μέρες καθυστέρηση του παλιού ημερολογίου δηλαδή η εαρινή ισημερία του 1582 αντί να γίνει στις 21/3 έγινε στις 11/3). Οι ορθόδοξοι Χριστιανοί δεν δέχτηκαν την ρύθμιση αυτή και ορισμένοι (οι παλαιοημερολογίτες) συνεχίζουν κανονικά μέχρι σήμερα να χρησιμοποιούν το παλιό ημερολόγιο.

Η Εκκλησία της Ελλάδας δέχθηκε το νέο ημερολόγιο στις 10 Μαρτίου 1924, ακολουθώντας την Ελληνική πολιτεία που το είχε αποδεχθεί το 1923, αλλά το Πάσχα και οι εξαρτώμενες από αυτό κινητές εορτές εξακολουθούν να εξαρτώνται από το παλιό ημερολόγιο. Έτσι άρχισαν τα προβλήματα με τις ημερομηνίες του Πάσχα στην χώρα μας (και σε όσες χώρες έχουν όμοιες ρυθμίσεις). Αυτά οφείλονται στα δυο σφάλματα στα οποία στηρίζεται ο υπολογισμός της ημερομηνίας του ορθόδοξου Πάσχα:

α) Χρησιμοποιεί τον κύκλο του Μέτωνα που έχει ήδη συγκεντρωμένο σφάλμα 4-5 ημερών.

β) Χρησιμοποιεί το παλιό ημερολόγιο με τα συσσωρευμένα σφάλματά του για τον προσδιορισμό της εαρινής πανσελήνου.

Αποτέλεσμα του πρώτου σφάλματος είναι να έχουμε τον εορτασμό του ορθοδόξου Πάσχα πολλές φορές όχι την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο, αλλά την επομένη, όπως π.χ. το 2000, 2003, 2009. Αποτέλεσμα του δευτέρου σφάλματος είναι να έχουμε τον εορτασμό του ορθοδόξου Πάσχα πολλές φορές μετά την δεύτερη εαρινή πανσέληνο π.χ. το 2002, 2008.

Στην περίπτωση που οι δύο πανσέληνοι (η υπολογισμένη με το Ιουλιανό και η υπολογισμένη με το Γρηγοριανό ημερολόγιο) πέσουν την ίδια βδομάδα έχουμε κοινό Πάσχα Ορθόδοξων και Καθολικών όπως φέτος αλλά και το 2011. Να σημειώσουμε ότι με τους παλαιοημερολογίτες έχουμε πάντα κοινό Πάσχα, αφού το υπολογίζουμε με τον ίδιο τρόπο αλλά με διαφορά 13 ημέρες στην ημερομηνία.

Τα ημερολογιακά όρια μέσα στα οποία γιορτάζεται το Ορθόδοξο Πάσχα είναι από4 Απριλίου το νωρίτερο (πρώιμο Πάσχα), μέχρι 8 Μαΐου το αργότερο. Αυτό θα συμβαίνει μέχρι το έτος 2099 που το παλιό ημερολόγιο θα εξακολουθεί να έχει 13 ημέρες διαφορά από το νέο. Από το 2100 (που είναι δίσεκτο μόνο με το παλιό) η διαφορά των δυο ημερολογίων θα γίνει 14 μέρες και αυτό θα σημάνει την μετατόπιση προς τα πάνω των ορίων εορτασμού του Πάσχα.

Η συνεχής μετακίνηση προς τα πάνω των ημερομηνιών του Πάσχα λόγω του προσδιορισμού του σε σχέση με το παλιό ημερολόγιο θα έχει κάποτε εντυπωσιακές συνέπειες. Αν εξακολουθήσει η ορθόδοξη εκκλησία να στηρίζεται στο παλιό ημερολόγιο, το 5270 μ.Χ. το Πάσχα θα γιορταστεί στη 1 Ιουνίου, ενώ οι Καθολικοί θα το γιορτάσουν στις 11 Απριλίου. Και βέβαια η ημερομηνία όλο και θα μετατοπίζεται προς τα μπρος ώσπου κάποια στιγμή το Πάσχα θα γιορτάζεται στη μέση του Καλοκαιριού.

Πηγή: Δημήτρης Ι. Μπουνάκης, Σχολικός Σύμβουλος Μαθηματικών, από την δημοσίευσή του “Το τελευταίο πρώιμο Πάσχα” στο παράρτημα της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας Ν. Ηρακλείου.