Το αρχαιότερο βιβλίο της Ευρώπης βρέθηκε σε ελληνικό έδαφος. Η γνώση των Ελλήνων για τη σελήνη και το χρόνο 

Ο Πάπυρος του Δερβενίου αποτελεί το αρχαιότερο ανάγνωσμα υπό μορφή βιβλίου της Ευρώπης. Πρόκειται για αρχαίο ελληνικό χειρόγραφο, το οποίο χρονολογείται γύρω στο 420-410 π.Χ. ενώ αποτελεί τον μοναδικό αναγνώσιμο πάπυρο που έχει διασωθεί ποτέ στον ελλαδικό χώρο. 

Ανακαλύφθηκε το 1962, στα ερείπια ενός τάφου των ύστερων κλασικών χρόνων (4ος αιώνας π.Χ), στο Δερβένι Θεσσαλονίκης, απ’ όπου απέκτησε και το όνομά του. Διασώθηκε σχεδόν κατά λάθος. Ο κατακερματισμένος κύλινδρος παπύρου βρέθηκε ανάμεσα στα υπολείμματα της νεκρικής πυράς και κατά τύχη αποξηράθηκε. Έτσι, κατάφερε να προφυλαχθεί από την υγρασία του εδάφους και κατά συνέπεια να αποφύγει τη διάβρωση. 

Από τα 266 σωζόμενα σπαράγματα του παπύρου μπόρεσαν να ανασυσταθούν μόλις 26 σελίδες. “Αν δεν υπήρχε σελήνη, οι άνθρωποι δεν θα είχαν ανακαλύψει τη μέτρηση του χρόνου” Σύμφωνα με τους μελετητές το κείμενο ανήκει στην ορφική γραμματεία. Στο πρώτο μέρος, γίνεται μια περιγραφή των λατρευτικών πρακτικών, που σχετίζονται με τη μεταθανάτια τύχη των ψυχών ενώ στο δεύτερο μέρος υπάρχει ένας ορφικός ύμνος που συνόδευε τις τελετουργίες των μυστών, για τους οποίους προόριζε ο συγγραφέας το βιβλίο του, που πρέπει να ήταν και ο ίδιος μάντης, που ερμήνευε χρησμούς.

 H Oμότιμη Καθηγήτρια του τμήματος Μαθηματικών του ΕΚΠΑ, κ. Μάρω Παπαθανασίου, έγραψε σε σχετική εργασία της: Οι σελίδες XXIV και XXV παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους αστρονόμους καθώς αναφέρονται στη Σελήνη.   

 Παραδείγματος χάριν, αναφορές στα «εόντα», τα οποία είναι «κυκλοειδέα» και «ισομελή» υποδηλώνουν γεωμετρικές ιδιότητες του σχήματός της. Η δήλωση, ότι «αν δεν υπήρχε η σελήνη, οι άνθρωποι δεν θα είχαν ανακαλύψει την μέτρηση του χρόνου των εποχών και των ανέμων», παραπέμπει στον σεληνιακό μήνα ως βάση των αρχαίων ελληνικών ημερολογίων. Τμήμα από τον πάπυρο του Δερβενίου 

 Στο τέλος, η κ. Παπαθανασίου επισημαίνει πως το κείμενο του πάπυρου:  “Μας αποκαλύπτει, ότι οι μυούμενοι στον Ορφισμό διδάσκονταν όχι μόνον, τα των ηθικών αξιών, αλλά και την ερμηνεία των κοσμογονικών μύθων των θεών, βάσει των φιλοσοφικών, επιστημονικών θεωριών της εποχής τους. Δηλαδή, οι Ορφικοί διδάσκονταν πως να συνδυάσουν την μεταφυσική πίστη τους στα μυστήρια της λατρείας τους με την λογική, επιστημονική ερμηνεία των φυσικών φαινομένων, τα οποία αποδίδονταν στην δράση των θεών. Αυτό αποτελεί ένα μεγάλο βήμα στην πνευματική εξέλιξη του ανθρώπου και έχει παγκοσμίως αναγνωρισθεί”. 

Παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά 

Ο πάπυρος από τη στιγμή της εύρεσής του συγκέντρωσε το παγκόσμιο ενδιαφέρον και αποτέλεσε αντικείμενο πλήθους μελετών από ειδικούς. Μάλιστα, η μελέτη του αποτελεί αντικείμενο ενός ειδικού προγράμματος (CHS Derveni Papyrus Project) από το The Center for Hellenic Studies του Πανεπιστημίου του Harvard.

 Tο 2015, το σπουδαίο εύρημα εγγράφηκε από την UNESCO στον κατάλογο “ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ”. Σύμφωνα με την UNESCO, “ο Πάπυρος του Δερβενίου έχει τεράστια σημασία, όχι μόνο για τη μελέτη της ελληνικής θρησκείας και της φιλοσοφίας, οι οποίες είναι η βάση της δυτικής φιλοσοφικής σκέψης, αλλά και επειδή αποδεικνύει την πρώιμη χρονολόγηση των Ορφικών ποιημάτων, προσφέροντας μια ξεχωριστή έκδοση του προσωκρατικών φιλοσόφων. 

Αποτελεί το πρώτο βιβλίο της δυτικής παράδοσης, έχει παγκόσμια σημασία, δεδομένου ότι αντανακλά τις οικουμενικές αξίες του ανθρώπου: την ανάγκη του να κατανοήσει τον κόσμο , την επιθυμία του να ανήκει σε μια ανθρώπινη κοινωνία με κοινώς παραδεκτούς κανόνες και την αγωνία του να αντιμετωπίσει το τέλος της ζωής.” 

Σήμερα, ο πάπυρος εκτίθεται στο σύνολό του στη μόνιμη έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης «Ο Χρυσός των Μακεδόνων»....