«Η σφαγή των προξένων», 6 Μαΐου 1876       Με αφορμή την πρόσφατη επίσκεψη στη Θεσσαλονίκη του δισέγγονου του γάλλου διπλωμάτη Ζυλ Μουλέν, ο οποίος ήρθε να αναζητήσει τα ίχνη του οικογενειακού του παρελθόντος, αναδιφήσαμε στην ιστορία της δολοφονίας του γάλλου και του γερμανούπροξένου, που διαδραματίστηκε στην καρδιά της οθωμανικής πόλης της Θεσσαλονίκης στις 6 Μαΐου 1876. Η υπόθεση, γνωστή ως το «επεισόδιο της Θεσσαλονίκης», όπως αναφερόταν στον τύπο της εποχής ή γνωστή ως «σφαγή των προξένων» - που είχε μακροχρόνιες διπλωματικές επιπτώσεις και συνέβαλε στην πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας - διαδραματίζεται σε μια πόλη πραγματικό μωσαϊκό εθνοτήτων. Τούρκοι, Εβραίοι, Έλληνες και γειτονικοί λαοί, Αλβανοί, Βούλγαροι, Βλάχοι κλπ. συμβίωναν επί αιώνες. Ωστόσο οι εξεγέρσεις σε διάφορα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας¹ πυροδοτούσαν πλέον εντάσεις στην πόλη. Σ΄αυτό το πλαίσιο, στις 5 Μαΐου 1876, μια νεαρή χριστιανή Βουλγάρα από ένα γειτονικό χωριό φτάνει με τρένο στη Θεσσαλονίκη για να δηλώσει στις οθωμανικές αρχές τον πρόσφατοεξισλαμισμό της. Η μητέρα της δεν είχε καταφέρει να την αποτρέψει και έτσι ζητά βοήθεια από τους κατοίκους της περιοχής γύρω από τον σταθμό για να εμποδίσει να ολοκληρωθεί η διαδικασία. Μια ομάδα χριστιανών ανταποκρίνεται στην έκκλησή της και οδηγεί μητέρα και κόρη στην κατοικία του Αμερικανού υποπρόξενου², στην συνοικία των Φράγκων. Οι φήμες για το περιστατικό διαδίδονται στην πόλη και την επόμενη κιόλας μέρα πολλοί μουσουλμάνοι πηγαίνουν στο κονάκι, την έδρα του Οθωμανού κυβερνήτη και απαιτούν η νεαρή κοπέλα να ενταχθεί κανονικά στους κόλπους του ισλάμ. Οι ώρες περνούν, οι προσπάθειες να πάρουν πίσω την κοπέλα παραμένουν άκαρπες, το πλήθος αυξάνεται και μετακινείται προς το γειτονικό τζαμί³. Οι πρόξενοι της Γαλλίας και της Γερμανίας, Ζυλ Μουλέν⁴ και Ερρίκος Άμποττ, καταφθάνουν επιτόπου για να συναντήσουν τον κυβερνήτη και να διαμεσολαβήσουν, αλλά συλλαμβάνονται και απομονώνονται στον περίβολο του τζαμιού. Ξεσπούν συμπλοκές, οι οποίες καταλήγουν στο λιντσάρισμα των δύο προξένων, 39 και 34 ετών αντίστοιχα, με μαχαίρια, ραβδιά και σιδηρόβεργες. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις αντέδρασανάμεσα και κάλεσαν την Υψηλή Πύλη⁵ να παρέμβει τάχιστα και δυναμικά: απαίτησαν ουσιαστικές αποζημιώσεις, επίσημη κηδείακαι παραδειγματική τιμωρία των ενόχων. Τις επόμενες μέρες έξι άτομα εκτελέστηκαν με δημόσιο απαγχονισμό, κοντά στον Λευκό Πύργο. Ελληνικά, ιταλικά, βρετανικά, ρωσικά και γαλλικά πολεμικά πλοία είχαν σπεύσει στο λιμάνι. Σε ένα από αυτά, υπηρετούσε ο αξιωματικός του ναυτικού Λουί-Μαρί-Ζυλιέν Βιό, ο μετέπειτα διάσημος συγγραφέας Πιέρ Λοτί, ο οποίος από αυτή την εμπειρία θα εμπνευστεί το πρώτο του μυθιστόρημα Αζιγιαντέ (το οποίο θα εκδοθεί το 1879). Ο Ζυλ Μουλέν ήταν επαγγελματίας διπλωμάτης. Προσελήφθη στο Υπουργείο Εξωτερικών το 1858, διορίστηκε στην Τύνιδα το 1862, κατόπιν στο Σαράγεβο⁶ το 1866 και το 1869 κατέληξε στη Θεσσαλονίκη, όπου παντρεύτηκε την Μαίρη Άμποττ, αδελφήτου Ερρίκου Άμποττ - του δεύτερου δολοφονημένου προξένου. Τα δύο αδέλφια ανήκαν σε μια ορθόδοξη αγγλική οικογένεια, από τις ισχυρότερες της πόλης. Οι δύο άνδρες ήταν επομένως συγγενείς εξ αγχιστείας και πολλοί από τους πρωταγωνιστές του επεισοδίου είχαν οικογενειακούς δεσμούς ή συνεργάζονταν επαγγελματικά. O Ερρίκος Άμποττ ενταφιάστηκε στη Θεσσαλονίκη, αλλά η σορός του Ζυλ Μουλέν επαναπατρίστηκε και μετά από την επικήδεια τελετή στον ναό Σεν Ζερμέν ντε Πρε, παρουσία του τότε Υπουργού Εξωτερικών Λουί Ντεκάζ, ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο Μονπαρνάς⁷. Το όνομά του αναγράφεται σήμερα σε αναθηματική πλάκα στο κτήριο των Αρχείων του Υπουργείου Εξωτερικών, μαζί με τα ονόματα άλλων τεσσάρων διπλωματών που πέθαναν κάνοντας το καθήκον τους.  Στη Θεσσαλονίκη, πολύ κοντά στο σημείο της δολοφονίας των δυο ανδρών, βρίσκεται η οδός των Προξένων.  --  ¹ Οι Έλληνες έχουν εξεγερθεί ήδη από το 1821, οι Σέρβοι στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη εξεγείρονται το 1875-1878, οι Βούλγαροι τον Απρίλιο του 1876. ² Πρόκειται για τον Περικλή Χατζηλαζάρου, επίσης ορθόδοξο, που διατηρούσε στενούς δεσμούς με την οικογένεια Άμποττ και συνεργαζόταν μαζί της επαγγελματικά. ³ Πρόκειται για το Σαατλί Τζαμί, που καταστράφηκε στη μεγάλη πυρκαγιά του 1917. ⁴ Το επίσημο όνομά του ήταν Πιερ-Ζυλ Μουλέν (Pierre-Jules Moulin). ⁵ Η έδρα της κυβέρνησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη. ⁶ Εκείνη την εποχή το Σαράγεβο ονομαζόταν Μπόσνα Σαράι. ⁷  Όπου έχει στηθεί μια προτομή στη μνήμη του. L’« incident de Salonique », 6 mai 1876     C’est à l’occasion de la venue récente à Thessalonique de l’arrière-petit-fils du diplomate français Jules Moulin sur les traces d'un passé familial hors du commun que nous nous sommes plongés dans l’histoire de l’assassinat des consuls de France et d’Allemagne, qui eut lieu en plein cœur de la cité ottomane le 6 mai 1876. L’affaire, connue sous le nom d’« incident de Salonique »¹ – qui aura des conséquences diplomatiques durables et contribuera à la chute de l’Empire ottoman – se déroule dans une ville composée d’une mosaïque de communautés : Turcs, Juifs, Grecs, et peuples alentour (Albanais, Bulgares, Valaques, etc.). Tous cohabitent depuis des siècles, mais les insurrections en différents points de l’Empire ottoman² amorcent certaines tensions dans la ville. C’est dans ce contexte que, le 5 mai 1876, une jeune Bulgare chrétienne issue d’un village des environs arrive par le train à Salonique afin d’officialiser sa récente conversion à l’Islam auprès des autorités ottomanes. Sa mère, n’étant pas parvenue à la dissuader, demande de l’aide aux abords de la gare pour tenter d’empêcher les démarches. Un groupe de chrétiens répond à l’appel et emmène mère et fille à la résidence du vice-consul américain³, dans le quartier franc. Les rumeurs de l’incident se répandent dans la ville, et dès le lendemain, des musulmansse rendent au konak, le siège du gouverneur ottoman, exigeant que la jeune fille soit restituée aux fidèles. Les heures passent, les tentatives pour la faire revenir n’aboutissent pas, la foule grossit et se déplace dans la mosquée voisine⁴. Les consuls de France et d’Allemagne, Jules Moulin⁵ et Henry Abbott, se rendent sur place afin de voir le gouverneur et tenter une médiation, mais ils sont interceptés et séquestrés dans l’enceinte de la mosquée. Des échauffourées éclatent et se terminent par le lynchage à mort des deux consuls à coups de barres de fer, de bâtons et de couteaux. Ils avaient respectivement 39 et 34 ans. Les puissances européennes réagissentimmédiatement et somment la Sublime Porte⁶ d’intervenir, vite et fort : elles exigent une indemnisation de taille, des funéraillessolennelles et des punitions exemplaires pour les coupables. Six personnes seront notamment pendues en public, tout près de la Tour blanche, dans les jours qui suivent. Des navires, grecs, italiens, britanniques, russes, allemands et français sont dépêchés sur place. À bord de l’un deux se trouve l’officier de marine Louis-Marie-Julien Viaud, qui deviendra l’illustre écrivain Pierre Loti et s’inspirera de ce séjour pour son premier roman, Aziyadé (publié en 1879).   Jules Moulin était un diplomate de métier. Entré au ministère des Affaires étrangères en 1858, il avait été nommé à Tunis en 1862, puis à Sarajevo⁷ en 1866, avant de rejoindre Salonique en 1869. Là, il avait épousé Mary Abbott, sœur de l’autre victime du meurtre, Henry Abbott, tous deux membres d’une famille anglaise, d’obédience orthodoxe, qui comptait parmi les plus puissantes de la ville. Les deux hommes étaient donc beaux-frères, et plusieurs des protagonistesavaient des liens familiaux ou étaient associés en affaires. Si Henry Abbott fut inhumé à Salonique, le corps de Jules Moulin, fut, lui, rapatrié en France par bateau puis inhumé au cimetière Montparnasse⁸, après une cérémonie à l’église Saint-Germain-des-Prés en présence de Louis Decazes, le ministre des Affaires étrangères de l’époque. Une plaque porte aujourd’hui son nom, avec celui de quatre autres diplomates morts dans leurs fonctions, dans le bâtiment des Archives du ministère des Affaires étrangères.    À Thessalonique, nous avons la rue des Consuls, tout près du lieu où les deux hommes furent assassinés.   --  ¹ Parfois appelé le « massacre des consuls » dans la presse de l’époque. ² Grecs dès 1821 ; Serbes en Bosnie-Herzégovine en 1875-1878 ; Bulgares en avril 1876. ³ Pericles Hadji-Lazzaro, aussi orthodoxe, proche de la famille Abbott avec laquelle il est associé en affaires. ⁴ Mosquée Saatli, disparue lors du grand incendie de 1917. ⁵ De son nom de naissance Pierre-Jules Moulin. ⁶ Siège du gouvernement de l’Empire ottoman à Istanbul. ⁷ Sarajevo portait à l’époque le nom de Bosna-Séraï. ⁸ Un buste a été érigé dans le cimetière à sa mémoire.       Μπορείτε να βρείτε τα Chroniques du jeudi στους ιστότοπούς μας:   - Γενικό Προξενείο - Γαλλικό Ινστιτούτο - Γαλλικό Σχολείο Retrouvez les Chroniques du Jeudi sur nos sites :   - Consulat général - Institut français - Ecole française     Institut français de Thessalonique 2A, Leoforos Stratou 54640 THESSALONIQUE Tél : 2310 821231 info@ift.gr