6 χρόνια μετά: Η αλήθεια για το μυστικό που έκρυβε ο τάφος της Αμφίπολης

Πριν από λίγες μέρες η υπουργός Πολιτισμού αποκάλυψε ότι το μνημείο θα είναι επισκέψιμο από συγκεκριμένες ομάδες στα τέλη του 2021

Πριν από 6 περίπου χρόνια τη φαντασία μεγάλης μερίδας των Ελλήνων είχαν 

αιχμαλωτίσει οι ανασκαφές στην αρχαία Αμφίπολη.

Η σκαπάνη της αρχαιολόγου Κατερίνας Περιστέρη και των συνεργατών της έφερνε στο φως κάποιες ενδείξεις που τεχνηέντως ή όχι συνδέθηκαν με αυτό που θεωρείται το «ιερό δισκοπότηρο» κάθε αρχαιολόγου.

Τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Μια θεωρία που ήρθε κι έδεσε με τη συνήθη ελληνική πρακτική της εξαγωγής πρώιμων συμπερασμάτων, της πολιτικής εκμετάλλευσης και της διαμάχης με χτυπήματα κάτω από τη μέση, που ξεπέρασαν κατά πολύ τα όρια ενός επιστημονικού debate.

Ο Τύμβος Καστά πέρασε σχεδόν από όλα τα στάδια που θα μπορούσε. Η αρχική ανακάλυψη του περίφημου Λέοντα της Αμφίπολης στις αρχές του περασμένου αιώνα, ακολουθήθηκε από δεκαετίες λησμονιάς κι εγκατάλειψης, όταν και η μόνη αναφορά στην περιοχή γινόταν μέσα από τις φωτογραφίες Άγγλων στρατιωτών που κρατούσαν διάφορα σχετιζόμενα αντικείμενα.

Το γεγονός ότι σήμερα μερικά από τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου διαθέτουν στις συλλογές τους (όπως το Getty ή του Λούβρου) αποδεικνύουν πως στο μεσοδιάστημα μεταξύ των ανασκαφών, κάποιοι δεν έμειναν με σταυρωμένα τα χέρια. Εκείνα που βρίσκονται στη Γαλλία, μάλιστα, βγήκαν από την Ελλάδα από το 1880 κιόλας…

Όταν η αρχαιολογική σκαπάνη επέστρεψε στο λόφο της Αμφίπολης, η Ελλάδα βρισκόταν σε μια πολύ περίεργη φάση. Ήταν η Ελλάδα των μνημονίων, της ένδειας, του διχασμού. Σε συνδυασμό με την σχεδόν έμφυτη ανάγκη καταφυγής σε κάθε μορφής συνομωσιολογία, ο τύμβος ενός έτσι κι αλλιώς σημαντικού μνημείου μετατράπηκε σε ρινγκ μιας άνευ προηγουμένου πολιτικής κόντρας, με τους μεν και τους δε να αλληλοκατηγορούνται. Με υπερβολές (όπως η τοποθέτηση από την τότε κυβέρνηση υπεύθυνου ταφικού μνημείου) και συμπεριφορές που πρόσβαλλαν και μείωσαν τη σημασία του.

Βέβαια και η ίδια η επιστημονική κοινότητα δεν έμεινε έξω από το παιχνίδι

Η πίεση που δημιουργήθηκε ήταν πρωτοφανής. Η ανάγκη για αποτελέσματα που θα επιβεβαίωναν την ελπίδα πως στην Αμφίπολη βρισκόταν θαμμένος ο μεγαλύτερος στρατηλάτης της ιστορίας, οδήγησε σε λάθη επί λαθών. Επικοινωνιακά και επιστημονικά.

Τα πάντα και οι πάντες αμφισβητήθηκαν. Ακόμη και η χρονολόγηση των ευρημάτων. Μια τακτική που τύφλωσε τους πάντες, μη αφήνοντάς τους να αντικρίσουν το μεγαλείο του έργου. Προφανώς και η διαφορά μεταξύ ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής είναι υπαρκτή, αλλά εδώ μιλάμε για μια έκταση με περίμετρο 497 μέτρων, με διάμετρο σχεδόν 160. Για ένα μνημείο που για να χτιστεί μεταφέρθηκαν 3.000 τόνοι μαρμάρου από την Θάσο.

Ευρήματα που κόβουν την ανάσα

Βάζοντας στην άκρη τις προσδοκίες που δεν επιβεβαιώθηκαν, είναι τρομερό να μην μπορεί κανείς να νιώσει το δέος που φέρνει η αποκάλυψη έργων που χάνονται στα βάθη της ιστορίας. Μιας ιστορίας που γράφτηκε σε αυτόν τον τόπο. Σε αυτά τα χώματα. Όπως για παράδειγμα, οι Σφίγγες στην είσοδο του διαφραγματικού τοίχου που έμοιαζαν με φύλακες του καλά κρυμμένου μυστικού του εσωτερικού ή τις μοναδικές Καρυάτιδες που βρίσκονταν πιο μέσα. Όλοι σιωπηλοί μάρτυρες ενός σαγηνευτικού παρελθόντος. Αποδείξεις ενός μεγαλείου του χθες και ελπίδες της ματαιοδοξίας του σήμερα.

Το ψηφιδωτό του δευτέρου θαλάμου με τη σκηνή της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα πυροδότησε νέες θεωρίες για το ποιο ήταν στην πραγματικότητα το περίφημο «μυστικό». Την ίδια ώρα η αμφισβήτηση θέριευε. «Είναι μια άτεχνα σκηνοθετημένη ιστορία για να διασπαστεί η προσοχή των Ελλήνων από τα οικονομικά μέτρα», υποστηρίζει ο ακαδημαϊκός Βασίλης Πετράκος, ενώ ακόμη κι όταν η σκαπάνη φτάνει στον τρίτο και στον τέταρτο θάλαμο, οι επικριτές επιμένουν πως καμία ουσιαστική και νέα επιστημονική γνώση δεν προέκυψε από τις ανασκαφές.

Επιμένει για την μοναδικότητα η Κατερίνα Περιστέρη

Ωστόσο η επικεφαλής των ανασκαφών, Κατερίνα Περιστέρη, επιμένει. Οι αναλύσεις των πέντε σκελετών που βρέθηκαν στον τάφο μαρτυρούν πως πρόκειται για μια γυναίκα άνω των 60 ετών, δυο άντρες μεταξύ 35 και 45 ετών, ένα βρέφος και τα οστά ενός ακόμη άντρα που πιθανολογείται πως είχε αποτεφρωθεί. Μια επιγραφή σύμφωνα με την αρχαιολόγο μάλιστα λέει πολλά…

«Παρέλαβον Ηφαιστίωνος»

Αυτή η επιγραφή, σε συνδυασμό με το μονόγραμμα του Αντίγονου του Μονόφθαλμου (στρατηγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου) αλλά και τα νομίσματα της εποχής του Αλέξανδρου του Γ’ και του Κασσάνδρου, την οδηγούν στο συμπέρασμα πως το μνημείο ανήκει στον Ηφαιστίωνα. Τον ευγενή, στρατιωτικό, στενό φίλο του βασιλιά της Μακεδονίας. Το γεγονός ότι πέθανε 8 μήνες μετά τον γιο του Φιλίππου δεν αλλάζει την άποψή της, καθώς υποστηρίζει πως ήδη ο Αλέξανδρος είχε παραγγείλει την κατασκευή τέτοιων ταφικών μνημείων προς τιμή του. Σε πρόσφατη συνέντευξή της άλλωστε και απαντώντας στην ερώτηση για τον ένοικο του τάφου η κ. Περιστέρη σημείωσε:

Δεν μπορούμε να πούμε ονόματα. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι ο τάφος είναι παραγγελία του Μεγάλου Αλεξάνδρου για το μεγάλο στρατηγό Ηφαιστίωνα. Βρήκαμε αναφορές στον Ηφαιστίωνα. Ήταν ένα έργο πολύ δαπανηρό, που δεν θα προοριζόταν για κάποιον απλό στρατιώτη. 

Όσο για το αν τα μυστικά του Τάφου έχουν αποκαλυφθεί η απάντηση της δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολιών:

Εκτιμώ πως τα βασικά μυστικά του τύμβου έχουν αποκαλυφτεί. Το μνημείο είναι οικουμενικό. Πρόκειται για μοναδικό παγκόσμιο εύρημα.

Ωστόσο η αμφισβήτηση για τη χρονολόγηση των ευρημάτων ή την ταυτοποίηση των «ενοίκων» παραμένει. Προφανώς ακόμη και επιστήμονες μπορούν να οδηγούνται από κίνητρα λιγότερο ευγενή από αυτά της επιστήμης την οποία υπηρετούν. Σίγουρα, επίσης, υπάρχει η πιθανότητα απόψεις και ενέργειές τους να εδράζονται σε προσωπικές βλέψεις ή φιλοδοξίες. Ακόμη και ανακαλύψεις όπως αυτή του Τύμβου Καστά μπορούν να μετατραπούν σε ιδιότυπα πεδία σύγχρονων μαχών.

Στα μάτια ενός τρίτου παρατηρητή, πάντως, μοιάζουν με τραγική και κακόγουστη αντιγραφή εκείνων των πραγματικών συγκρούσεων πριν από χιλιάδες χρόνια, όταν γεννιούνταν ακόμα ήρωες και θρύλοι. Άσχετα με το αν θάφτηκαν ή όχι στην Αμφίπολη. Σε πολλές περιπτώσεις, ίσως στις περισσότερες, η Ιστορία ξέρει να κρατά καλά τα μυστικά της.