Μόδεστος Μουσόργκσκι
Συμφωνικό ποίημα του Μόδεστου Μουσόργκσκι, από τα δημοφιλέστερα έργα της ρωσικής λόγιας μουσικής. Είναι εμπνευσμένο από ένα διήγημα του συγγραφέα Νικολάι Γκόγκολ και βασίζεται σ' ένα ρωσικό θρύλο. Το έργο είχε μία μακρόχρονη συνθετική περιπέτεια.
Ο Μόδεστος Μουσόργκσκι (1839-1881) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους ρώσους συνθέτες, μέλος της Ομάδας των Πέντε, που έθεσε τις βάσεις της ρωσικής εθνικής σχολής στη μουσική. Οι πρώτες ιδέες για τη σύνθεση του έργου κατέβηκαν στο μυαλό του Μουσόργκσκι το 1860, σε ηλικία 21 ετών. Ήθελε να γράψει μια όπερα με βάση το διήγημα του Γκόγκολ «Την παραμονή του Ιβάν Κούπαλα». Το διήγημα αναφέρεται σ' ένα χωρικό, που είναι αυτόπτης μάρτυς ενός χορού δαιμόνων την παραμονή της γιορτής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (23 Ιουνίου) στο Φαλακρό Βουνό (Λίσα Χόρα), κοντά στο Κίεβο. Οι ιδέες του αυτές δεν υλοποιήθηκαν ποτέ.
Στις αρχές Ιουνίου 1867 ο Μουσόργκσκι άρχισε να γράφει το έργο υπό τη μορφή συμφωνικού ποιήματος (σύνθεση για ορχήστρα, που προσπαθεί να αποδώσει με μουσικά μέσα εξωμουσικό περιεχόμενο, για παράδειγμα εντυπώσεις από ανθρώπους, τοπία, ζωγραφικούς πίνακες ή λογοτεχνικά έργα), το οποίο τελείωσε μέσα σε 12 ημέρες, στις 23 Ιουνίου. Του έδωσε τον τίτλο Η Νύχτα του Αγίου Ιωάννη στο Φαλακρό Βουνό. Γεμάτος χαρά για τη δημιουργία του διακήρυξε: «είναι ένα αυθεντικά ρωσικό επίτευγμα, πλήρως απελευθερωμένο από τις γερμανικές επιρροές… γεννημένο στο ρωσικό χώμα και μεγαλωμένο, όπως το ρώσικο καλαμπόκι».
Όμως, γρήγορα προσγειώθηκε στην πραγματικότητα, όταν ο μέντοράς Μίλι Μπαλακίρεφ (μέλος της Ομάδας των Πέντε) στάθηκε ιδιαίτερα επικριτικός για το έργο. Η πρώτη εκδοχή έμεινε στο συρτάρι και δεν εμφανίσθηκε παρά μόνο το 1868.
Το 1872 ο Μουσόργκσκι αναθεώρησε το έργο. Του προσέθεσε χορωδιακά μέρη και το ενσωμάτωσε στη συλλογική όπερα - μπαλέτο Μλάντα, που ολοκληρώθηκε πολύ αργότερα. Το 1880 επεχείρησε την τρίτη αναθεώρηση του Φαλακρού Βουνού και το ενσωμάτωσε στην ανολοκλήρωτη όπερά του Το Παζάρι του Σοροσνίτζι.
Η προγραμματική βάση του έργου από τον Μουσόργκσκι είναι: Θορυβώδεις υπερφυσικές φωνές. Εμφάνιση των Πνευμάτων του Σκότους και του Θεού Τσέρνομπογκ. Δοξαστικό του Μαύρου Θεού. Μαύρη Λειτουργία. Γιορτή των Μαγισσών, που διακόπτεται από τους ήχους μιας μακρινής καμπάνας της εκκλησίας του χωριού. Τα Πνεύματα εξαφανίζονται. Αυγή.
Το 1881 ο αλκοολικός Μουσόργκσι έφυγε από τη ζωή σε ηλικία μόλις 42 ετών και οι φίλοι του προσπάθησαν να βάλουν σε τάξη το αδημοσίευτο και ανολοκλήρωτο έργο του. Ο φίλος του συνθέτης Ρίμσκι - Κόρσακοφ (μέλος της Ομάδας των Πέντε) ανέλαβε να ενορχηστρώσει το έργο, το οποίο έκανε πρεμιέρα στις 27 Οκτωβρίου 1886 στην Αγία Πετρούπολη. Η εκδοχή του Ρίμσκι - Κόρσακοφ είναι αυτή που ακούγεται σήμερα στις αίθουσες συναυλιών και τις ηχογραφήσεις.
Το έργο του Μουσόργκσκι απασχόλησε πολλούς σύγχρονους μουσικούς.Ο διάσημος μαέστρος Λέοπολντ Στοκόφσκι παρουσίασε τη δική του εκδοχή το 1940 για τις ανάγκες της ταινίας κινουμένων σχεδίων του Ντίσνεϊ Φαντασία. Ο ιάπωνας συνθέτης ηλεκτρονικής μουσικής Ισάο Τομίτα γοητεύτηκε από το έργο και ο Ντάγκλας Γκάμλι το χρησιμοποίησε στο σάουντρακ της ταινίας Asylum (1972).
Η ντίσκο εκδοχή του Φαλακρού Βουνού ακούστηκε στο σάουντρακ της ταινίας «Πυρετός το Σαββατόβραδο» (1977), ενώ το γερμανικό progressive/ death metal συγκρότημα Mekong Delta μας έδωσε τη χεβιμεταλάδικη άποψη για το έργο, στο άλμπουμ Dances of Death (1990).
