ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ΚΑΤΑΡΡΕΕΙ ΤΟ ΕΜΒΛΗΜΑΤΙΚΟ ΦΙΞ 

 Θανάσης Μυλωνάς

Σε αποσύνθεση το θρυλικό κτηριακό συγκρότημα, κίνδυνος πρόκλησης ατυχημάτων για περαστικούς - Η ιστορία του και οι ενέργειες για τη διάσωσή του

Στην απόλυτη εγκατάλειψη έχει αφεθεί ένα από τα πιο εμβληματικά βιομηχανικά κτήρια της Θεσσαλονίκης, το θρυλικό εργοστάσιο «Κάρολος Φιξ». Το κομψοτέχνημα της αρχιτεκτονικής με τα χαρακτηριστικά κόκκινα τούβλα και τα τοξωτά παράθυρα δεσπόζει για πάνω από δύο αιώνες στη δυτική είσοδο της πόλης, αδιάψευστος μάρτυρας μιας αλλοτινής οικονομικά ακμάζουσας εποχής.

Οι ημέρες δόξας όμως παρήλθαν ανεπιστρεπτί και το εργοστάσιο βυθίστηκε «ως ένας βιομηχανικός Τιτανικός» στα σκοτεινά νερά της απαξίωσης. Μόνο οι μνήμες αποτυπωμένες σε ασπρόμαυρες φωτογραφίες, έχουν μείνει να θυμίζουν τα περασμένα μεγαλεία του.

Εδώ και χρόνια το κτηριακό συγκρότημα που εκτείνεται σε ένα οικόπεδο κοντά στα 30.000 τ.μ. βρίσκεται στην κυριολεξία σε αποσύνθεση. Η πρόσοψή που βρίσκεται επί της 26ης Οκτωβρίου σε κάποια σημεία έχει καταρρεύσει με τα πεσμένα τούβλα να σχηματίζουν λόφους στο πεζοδρόμιο και από τις τρύπες που έχουν δημιουργηθεί να φαίνεται το εσωτερικό του σκελετωμένου κτηρίου.

Τα χαρακτηριστικά μεγάλα βαρέλια ζυθοποίησης, στερεωμένα σε σκουριασμένα σίδερα κρέμονται πάνω από τα κεφάλια πεζών και αυτοκινήτων. Τα ξύλινα υποστυλώματα έχουν υποχωρήσει, και τα φύλλα αλουμινίου που περιέβαλαν τα βαρέλια και γλύτωσαν από το πλιάτσικο, είναι έτοιμα να αποκολληθούν με κίνδυνο πρόκλησης ατυχήματος.

Και αν τα βαρέλια αντέξουν σε κάποιο δυνατό αέρα ή σεισμό, δεν θα συμβεί το ίδιο με τους σοβάδες που κρέμονται από τα υψηλότερα σημεία, μαζί με τα σπασμένα γυαλιά και τα κουφώματα από τα παράθυρα.

Θλίψη επίσης προκαλούν τα μηχανήματα όπου κάποτε χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή του ζύθου, αποστακτήρια, εμφιαλωτήρια, ταινίες, και ότι άλλο υπήρχε στη γραμμή παραγωγής σαπίζει και σκουριάζει και μάλιστα σε κοινή θέα. Μέσα από τις διχτυωτές συρμάτινες σήτες, φαίνεται η παρακμή της βιομηχανικής κληρονομιάς σε όλη της το μεγαλείο.

Εσωτερικά ίδια εικόνα και χειρότερη, γκρεμισμένοι τοίχοι και μεσότοιχοι, πεσμένες κεραμιδοσκεπές, τσακισμένες σκάλες, σημάδια από φωτιές, σκουπίδια και ακαθαρσίες.

Οι κεντρικές είσοδοι του εργοστασίου είναι κλειστές με μεταλλικές πόρτες ωστόσο η πρόσβαση είναι σχετικά εύκολη από τις οπές που έχουν δημιουργηθεί σε διάφορα σημεία της εξωτερικής τοιχοποιίας.

Η ιστορία του εργοστασίου

Το εργοστάσιο χτίστηκε στο 1888 στα πρότυπα μεγάλων βιομηχανικών συγκροτημάτων της Ευρώπης, αρχικά λειτούργησε ως οινοπνευματοποιείο με ιδιοκτήτη τον Μισραχή και λίγα χρόνια αργότερα το 1892 εισέρχονται στη διοίκηση οι μεγάλες οικογένειες Αλλατίνι και Φερναντές, οι οποίοι, το μετατρέπουν και το επεκτείνουν ως ζυθοποιείο. Το νέο συγκρότημα άρχισε να λειτουργεί το 1893 με τέσσερις επιμέρους μονάδες (ζυθοποιείο, βυνοποιείο, παγοποιείο, εμφιαλωτήριο). Το 1912 μετατρέπεται σε ανώνυμη εταιρεία με την ονομασία «Ζυθοποιείο Όλυμπος» Το 1920 συνενώνεται με το «Ζυθοποιείο Νάουσα» με την επωνυμία «Όλυμπος – Νάουσα».

Η είσοδος του ΦΙΞ

Το 1926, η Αθηναϊκή ζυθοποιεία «Κάρολος Φιξ», με ήδη τρία ζυθοποιεία στο ενεργητικό της, αποκτά την πλειοψηφία των μετοχών του «Όλυμπος – Νάουσα». Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου στο κτηριακό συγκρότημα γίνονται νέες προσθήκες και μετατροπές ενώ εκσυγχρονίζεται ο μηχανολογικός εξοπλισμός. Μεταπολεμικά το εργοστάσιο ξεκινά να παράγει και χυμούς.

Το 1959 σε σχέδια του διάσημου αρχιτέκτονα Τ. Ζανέτου δημιουργείται το εμφιαλωτήριο επί της 26ης Οκτωβρίου, με την μοναδική πρωτοτυπία να είναι ορατή η διαδικασία της εμφιάλωσης από τον κόσμο, μέσα από τζάμια που τοποθετήθηκαν στο εξωτερικό κέλυφος.

Σημείο καμπής για την «θρυλική» ζυθοποιία το 1963, οπότε ιδρύεται η ανταγωνιστική εταιρεία της Amstel. Το εργοστάσιο καταφέρνει να επιβιώσει στον ανταγωνισμό για μια εικοσαετία και το 1983 η εταιρεία κηρύσσει πτώχευση με όλη την ακίνητη περιουσία της να περιέρχεται στην Εθνική Τράπεζα.

Το 1991, έπειτα από πλειστηριασμό, ιδιώτες (Οικογένεια Ζαφειρίδη) αγοράζουν το συγκρότημα με στόχο την πολιτιστική του εκμετάλλευση.

Ανάδειξη σε ιστορικό – διατηρητέο μνημείο

Το 1994 η 4η Εφορεία Νεοτέρων μνημείων χαρακτηρίζει το συγκρότημα ως έργο τέχνης εξαιρετικού ενδιαφέροντος και το υπουργείο Πολιτισμού επί θητείας Θάνου Μικρούτσικου, χαρακτηρίζει σχεδόν το σύνολο των κτιρίων του συγκροτήματος ως ιστορικά – διατηρητέά μνημεία διότι: αποτελούν α) δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής και οικοδομής του 19ου αιώνα, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα της εποχής, β) σύμβολα της βιομηχανικής ανάπτυξης της Θεσσαλονίκης στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα γ) κυριότερο σημείο αναφοράς της βιομηχανικής ζώνης της νεοτέρας πόλης της Θεσσαλονίκης δ) σημαντική μαρτυρία της εξέλιξης της τεχνολογίας όπως φαίνεται στον διασωζώμενο βιομηχανικό εξοπλισμό.

Από την απόφαση εξαιρέθηκαν κάποια νεώτερα τμήματα, τα οποία δεν κρίθηκαν ότι χρήζουν ειδικής κρατικής προστασίας, τα οποία αργότερα αξιοποιήθηκαν ως χώροι πολιτισμού και διασκέδασης.

Ενέργειες του ΤΕΕ για την αξιοποίησή του βιομηχανικού συγκροτήματος

Το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας έχει αναλάβει μια σειρά πρωτοβουλιών για τη διάσωση του συγκροτήματος. Η ημερίδα που πραγματοποίησε το Φεβρουάριο του 2015 με θέμα «Φιξ, διαχείριση πολιτιστικής κληρονομιάς» είχε ως αποτέλεσμα τη συστράτευση φορέων και τοπικής αυτοδιοίκησης και τη δημιουργία μιας επιτροπής υπό την αιγίδα του ΥΜΑΘ με σκοπό την παρακολούθηση και τον συντονισμό των ενεργειών για την αξιοποίησή του βιομηχανικού συγκροτήματος.

Τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου το ΤΕΕ, τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, στέλνει επιστολή στον τότε υφυπουργό Πολιτισμού Πέτρο Τατούλη. Μεταξύ άλλων η επιστολή αναφέρει:

«….Το διατηρητέο βιοµηχανικό συγκρότηµα Φιξ αποτελεί χωρίς αµφιβολία µοναδικό για τα ελληνικά δεδοµένα τµήµα της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς, από αρχιτεκτονική και τεχνολογική άποψη, αναπόσπαστο τµήµα της «συλλογικής µνήµης» της πόλης. Η λύση για τη σωτηρία και τη µελλοντική του αξιοποίηση θα πρέπει να είναι αποτέλεσµα συµβιβασµού, που θα συνθέσει αφ’ ενός την ανάγκη διατήρησης και αφ’ ετέρου την ανάγκη αξιοποίησης του, η οποία θα πρέπει να αποφέρει τα αναµενόµενα οικονοµικά οφέλη στους σηµερινούς ιδιοκτήτες του. Συµπερασµατικά διαπιστώνονται τα εξής: 1. Το ΥΠ.ΠΟ. ως ο κατεξοχήν αρµόδιος φορέας, θα πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλία για την συγκρότηση Επιτροπής, στην οποία θα συµµετέχουν οι εµπλεκόµενοι φορείς, για την σύνταξη των προδιαγραφών και του πλαισίου επεµβάσεων επανάχρησης. Με τον τρόπο αυτό θα γίνει δυνατή η δραστηριοποίηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας προς µία αξιοποίηση συµβατή µε τον χαρακτήρα και την ιστορία του συγκροτήµατος. Η αντιµετώπιση του συγκροτήµατος ΦΙΞ θα πρέπει να αποτελέσει ένα γενικό πλαίσιο και µεθοδολογία για την αξιοποίηση και άλλων βιοµηχανικών συγκροτηµάτων της πόλης µε παρόµοια προβλήµατα. Η αξιοποίηση και η διαχείριση του ΦΙΞ, και άλλων βιοµηχανικών συγκροτηµάτων της πόλης για να είναι λειτουργική και βιώσιµη, θα πρέπει να στοχεύει στην δηµιουργία πόλου ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής του συγκροτήµατος και της πόλης γενικότερα. Για το λόγο αυτό υπάρχει η ανάγκη σύνταξης συνολικού γενικού σχεδίου ανάπλασης, που θα περιλαµβάνει την ευρύτερη περιοχή του συγκροτήµατος.Με βάση τα παραπάνω, και γνωρίζοντας το ενδιαφέρον σας για τη διάσωση και αξιοποίηση της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς, θα θέλαµε να ζητήσουµε τη συνδροµή σας για την επίλυση του προβλήµατος αυτού και να σας γνωστοποιήσουµε ότι το ΤΕΕ/ΤΚΜ είναι διατεθειµένο να συνδράµει σε οποιαδήποτε πρωτοβουλία αναλάβετε».

Σύμφωνα με τον Πρόεδρο του ΤΕΕ –Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας Γιώργο Τσακουμή, στόχος είναι η όλη διαδικασία για την αξιοποίηση του κτηρίου να πάρει σάρκα και οστά. Όπως επισημαίνει, διαχρονικά το ΤΕΕ με όλες τις προτάσεις που έχει κάνει στοχεύει στην επανάχρηση και αξιοποίηση του βιομηχανικού συγκροτήματος με τρόπο που δεν θα βλάψει την μοναδική αρχιτεκτονική κληρονομιά.

Το ΤΕΕ Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας σε μια προσπάθεια να στρέψει εκ νέου τα φώτα της δημοσιότητας στη βιομηχανική κληρονομιά της Θεσσαλονίκης διοργανώνει τον Απρίλιο του 2022 Πανελλήνιο Συνέδριο Αρχιτεκτονικής με τίτλο «Τα κάστρα της Βιομηχανίας Αποκατάσταση - Επανένταξη – Αξιοποίηση». Ένα από αυτά τα εμβληματικά κάστρα είναι και το εργοστάσιο «Κάρολος Φιξ».