Η βόρεια Κάρπαθος είναι ένας ιδιαίτερος προορισμός. Ξεχωρίζει με την αρχιτεκτονική της αλλά κυρίως με την πολιτιστική της κληρονομιά. Όσοι έχουν επισκεφτεί άλλωστε τη Β. Κάρπαθο, το έχουν διαπιστώσει ιδίοις όμμασι. Το Διαφάνι είναι το επίνειο της Ολύμπου. Εκεί βρίσκεται και το δημοτικό σχολείο- Νηπιαγωγείο της περιοχής. Το κτήριο κτίστηκε το 1960, με χρήματα της Νομαρχίας και του Μιχαήλ Αβδελλή. Είχε 100 περίπου μαθητές. Η αρχιτεκτονική του κτιρίου δεν είχε τότε τη σημερινή του μορφή. Ήταν λιτή, όπως τα περισσότερα σχολεία του Αιγαίου.
Το 1994 υπό την προεδρία του Μιχάλη Πρωτόπαπα, ο τότε αντιπρόεδρος της κοινότητας της Ολύμπου, Νίκος Ορφανός προχώρησε σε πρόταση για την εικαστική μεταμόρφωση του κτιρίου. Οι εξωτερικές καλλιτεχνικές προσθήκες στο σχολείο του Διαφανίου έγιναν από τα αδέλφια Αντώνη, Μανώλη και Γιάννη Χατζηβασίλη υπό την επίβλεψη του πατέρα τους, του σπουδαίου λαϊκού ζωγράφου Βασίλη Χατζηβασίλη. Οι συνθέσεις κι η ιδέα, ήταν του Γιάννη Χατζηβασίλη. Οι προσθήκες αυτές έγιναν στην πρόσοψη του σχολείου και του έδωσαν ιδιαίτερο χαρακτήρα.
Το 2008, υπό την προεδρία του κ. Κώστα Τσαμπανάκη, έγινε μια πρόταση για εικαστικές παρεμβάσεις στην πρόσοψη του κτιρίου, με ζωγραφιές κινουμένων σχεδίων. Τότε παρενέβη ο Βασίλης Χατζηβασίλης: «Δεν είναι δυνατόν σε Ελληνικό σχολείο να μπουν τέτοιου είδους δημιουργήματα. Έχουμε Ιστορία. Έχουμε Πολιτισμό. Από κει πρέπει να αντλήσουμε τις εικόνες. Να φτιάξουμε το Ωραίο και να εκπέμπει Ελληνισμό. Ο καλλιτέχνης πρέπει να δημιουργεί από αυτό που τρέφεται και βλέπει. Να εμπνέει τις επόμενες γενιές». Η άποψη του λαϊκού ζωγράφου έγινε αποδεκτή και το έργο ολοκληρώθηκε από τα παιδιά του, υπό την επίβλεψη του ιδίου. Τα σχέδια και οι δημιουργίες μεταξύ άλλων έχουν να κάνουν με τον Μέγα Αλέξανδρο, τον Αρχιμήδη αλλά και τον Χριστό. Οι καλλιτέχνες πάντρεψαν τον αρχαίο κόσμο με την σύγχρονη ιστορία.
Ο Γιάννης ακολούθησε τα βήματα του πατέρα του Βασίλη. Είναι μια ιδιαίτερη προσωπικότητα της Ολύμπου. Καλλιτέχνης. Μια λέξη που τα περικλείει όλα. Με ιδιαίτερη αγάπη για την Όλυμπο, τον πολιτισμό, την ιστορία. Το σχολείο το αγαπούσε, αλλά κανένας δάσκαλος δεν προσπάθησε να δει ότι ήταν διαφορετικός. «Έκαναν το μάθημα, με τον τετριμμένο, παραδοσιακό τρόπο. Όλοι όμως οι μαθητές δεν είναι ίδιοι. Ο κάθε ένας είναι μοναδικός. Έχει το δικό του ταλέντο. Δεν προσπαθούσαν να το αναδείξουν…». Αυτό ήταν πάντα και το απωθημένο του Γιάννη. Χρειάστηκε να δουλέψει πολύ με τον εαυτό του και σιγά σιγά να ανακαλύψει το δικό του ταλέντο. Και να, που του δόθηκε η ευκαιρία, να φιλοτεχνήσει με τις ιδέες και την τέχνη του, το Δημοτικό Σχολείο στο Διαφάνι. Το έκανε ξεχωριστό. Αφήνοντας στις επόμενες γενιές όχι μόνο ένα απλό κτίριο ή ένα έργο τέχνης. Αλλά ένα ανοιχτό βιβλίο. Όλη η παράδοση ενός λαού, ξετυλίγεται μπροστά σου με μικρές εικονογραφημένες ιστορίες…
Η μία πλευρά της πρόσοψης, είναι αφιερωμένη στην αρχαία Ελλάδα κι η άλλη στη σύγχρονη ιστορία της. Η απίστευτη καλλιτεχνική εργασία μοιράστηκε σε οκτώ ιστορικές ενότητες. Η πρώτη ενότητα είναι από ένα ρητό του Ιπποκράτη από την Κω , 460 – 370 π.χ «ΝΟΥΣ ΥΓΙΗΣ ΕΝ ΣΩΜΑΤΙ ΥΓΙΕΙ». Η δεύτερη ενότητα σε ανάγλυφο, παριστάνει το δρόμο της Αρετής και της Κακίας και ποιον πρέπει να διαλέξεις . Η τρίτη ενότητα είναι από την Συνάντηση του Σόλωνα με τον Κροίσω «Μηδένα προ του τέλους μακάριζε». Η τέταρτη ενότητα είναι για τα κρυφά σχολεία . Η πέμπτη ενότητα είναι από το Χριστό. Η έκτη ενότητα είναι από τον Αρχιμήδη (περ. 287 π.Χ- περ. 212 π.Χ.). Η εβδόμη ενότητα είναι από την συνάντηση του Μεγάλου Αλέξανδρου με τον Διογένη: «Μη μου στερείς αυτό που δε μπορείς να μου δώσεις». Κι η όγδοη ενότητα αφορά τον μύθο του Δαίδαλου και του γιού του Ίκαρου, «Γνώμη γερόντων ασφαλέστερα νέων».
«Επιλέξαμε να διακοσμήσουμε το ένα από το δύο παράθυρα του σχολείου με τον Μακρυγιάννη, για να καταλάβουμε την αξία των γραμμάτων «Διά ‘κείνο έμαθα γράμματα εις τα γεράματα και κάνω αυτό το γράψιμον το απελέκητο, ότι δεν είχα τον τρόπον όντας παιδί να σπουδάξω. Ήμουν φτωχός κ’ έκανα τον υπερέτη και τιμάρευα άλογα κι άλλες πλήθος δουλειές έκανα να βγάλω το πατρικό μου χρέος, όπου μας χρέωσαν οι χαραμήδες, και να ζήσω κ’ εγώ σε τούτην την κοινωνίαν όσο έχω τ’ αμανέτι του Θεού εις το σώμα μου». Το δεύτερο παράθυρο, το διακοσμήσαμε με τον Όμηρο. Η τέταρτη ενότητα αφορά τα κρυφά σχολεία. Ακόμα και σήμερα ακούμε από τους παππούδες και τους πατεράδες μας ότι επί Ιταλικής κατοχής, απαγορευτήκαν τα ελληνικά, έπαυσαν και τους δασκάλους. Αυτόματα κάθε προτροπή από ιερέα που ήξερε ιστορία και γράμματα ήταν κρυφό σχολείο. Στο μέσο του αετώματος, βρίσκεται η Ελλάδα, η Ποίηση, η Ελευθερία, η Έμπνευση, η Μητέρα η μεγαλόψυχη που κρατά στα χέρια της την κορδέλα που γράφει «Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο Μέγας» ( από το Άξιον εστί του Οδυσσέα Ελύτη ). Αριστερά της είναι η Παράδοση και δεξιά η Ιστορία. Πάνω σε αυτά στηρίζουνε τα σχολεία του κάθε έθνους την ταυτότητα και την ευγένεια του λαού τους. Δεξιά και αριστερά της εισόδου είναι οι δύο κόρες. Η Ηθική και η Επιστήμη. Και πάνω από την κεντρική είσοδο το Ευ Ζην», μας περιγράφει ο Γιάννης με καμάρι.
Στην Όλυμπο, μείναμε σχεδόν δύο βδομάδες. Το μέρος αυτό της Β. Καρπάθου έχει έναν μαγνητισμό. Είχαμε τη χαρά να συνομιλήσουμε με το Γιάννη και να μοιραστούμε ιδέες και γνώσεις. Ακόμη θυμάμαι το πάθος του για το Σύλλογο της Γυναίκας της Καρπάθου που ήθελε τότε να δημιουργήσει και το κατάφερε. «Η γυναίκα της Ολύμπου είναι η ίδια η Κάρπαθος». Αυτός είναι ο Γιάννης. Καλλιτέχνης, αλλά και συνεχιστής της πορείας του πατέρα του. Χρειαζόμαστε λαϊκούς ζωγράφους. Ξέρουν να αποτυπώνουν τον τόπο και την ιστορία του. Ακόμη και στις προσόψεις των σχολείων. «Ο κάθε ένας που περνά το κατώφλι του σχολείου, πρέπει να γνωρίζει ότι ο σκοπός του δεν είναι να μάθει γράμματα, να σπουδάσει, να γίνει επιστήμονας, για να εκμεταλλεύεται τους συνανθρώπους του και να ζει μόνο για το συμφέρον του. Αλλά να αποκτήσει την ηθική για να γίνει χρήσιμο το διάβα του στη γη…»
Σήμερα το σχολείο έχει μόνο 9 μαθητές. Ένα σχολείο έργο τέχνης που κοσμεί το Διαφάνι και γίνεται πόλος έλξης τουριστών. Ας ελπίσουμε ότι θα γίνει και πόλος έλξης μαθητών γιατί πρέπει να κρατήσουμε το Σχολείο ζωντανό.
