Η ιστορία της Διεθνούς Έκθεσης είναι η ιστορία της Θεσσαλονίκης και αντίστροφα. Αυτό δεν είναι υπερβολή, ούτε ευφημισμός. Τα χρόνια της πείνας, των όχι και τόσο “ακύμαντων” σχέσεων...
με γειτονικά κράτη, της γερμανικής κατοχής, της Χούντας και της Μεταπολίτευσης, οι επιδημίες και οι φυσικές καταστροφές, οι τεχνολογικές εξελίξεις και οι κοινωνικές αλλαγές, αποτυπώνονται όλα στην ιστορική διαδρομή της ΔΕΘ με τον πιο εύγλωττο τρόπο: μέσα από τα ίδια τα γεγονότα, χωρίς σχόλια ή υποκειμενικές εκτιμήσεις.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ παραθέτει μια σειρά από ανέκδοτα περιστατικά και φωτογραφίες από το λεύκωμα τουΚυριάκου Ποζρικίδη.
1η ΔΕΘ: Ουρές λόγω πείνας για το δωρεάν γάλα της Nestle. Το ράδιο-Τσιγγιρίδη και η μπίρα «ΦΙΞ» της μίας δραχμής
Ταξίδι στον χρόνο. Έτος 1926, Θεσσαλονίκη. Καραβάνια με καμήλες φορτωμένες εμπορεύματα διασχίζουν τους δρόμους, προσπερνώντας πεινασμένους πρόσφυγες, που έχουν αφήσει πίσω τους σπίτια καμένα και περιουσίες χαμένες, μόλις τρία χρόνια πριν.
Μεγάλα ιστιοφόρα καταφθάνουν στο λιμάνι φορτωμένα με εμπορεύματα, ξένα νομίσματα αλλάζουν χέρια, σημαίες προξενείων υψώνονται εν μία νυκτί στα κτίρια, οι επιγραφές των καταστημάτων δηλώνουν την έντονη παρουσία της εβραϊκής κοινότητας.
Σ’ αυτό το σκηνικό «γεννιέται» η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ), με εμπνευστή έναν γερμανοσπουδαγμένο άντρα, τον Νικόλαο Γερμανό. 'Εμπνευσή του, οι «εν εσπερία γενομένας διεθνείς εμποροπανηγύρεις». Περιορισμός του, η οικονομική κατάσταση της περιόδου: η Ελλάδα είχε δεχτεί 1,5 εκατ. πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και, σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε το ΑΠΕ-ΜΠΕ, οι διεθνείς αγορές την πιέζουν για εξισορρόπηση του κρατικού προϋπολογισμού, ώστε να «νοικοκυρέψει» τα δημοσιονομικά της και να είναι σε θέση να δανειστεί από το εξωτερικό.
Παρά τους περιορισμούς, ωστόσο, η "εμποροπανήγυρις" που έμελλε να περάσει στον άλλο αιώνα, εγκαινιάζεται για πρώτη φορά στις 3 Οκτωβρίου 1926.
Τί γίνεται σε εκείνη την 1η ΔΕΘ ; Όπως μαθαίνουμε από το λεύκωμα του Κ. Ποζρικίδη, η Nestle μοιράζει στους μικρούς επισκέπτες της έκθεσης δωρεάν γάλα. Η ανέχεια την εποχή εκείνη είναι τέτοια, που σχηματίζονται ουρές για το απρόσμενο δώρο.
Την ίδια χρονιά, η εταιρεία «Ε.Χριστοδούλου-Παστέρ» παρουσιάζει στη ΔΕΘ «θεραπεία συφιλίδος με το ελληνικό βισμούθιο».
Η επίσκεψη στη ΔΕΘ διαφημίζεται στις εφημερίδες ως ιστορικό καθήκον: «Κάθε Έλλην έχει ιστορικό καθήκον να επισκεφτεί την 1η ΔΕΘ που εμπνέει αληθινά αίσθημα εθνικής υπηρηφάνειας».
Η ΕΣΣΔ και η Βουλγαρία είναι οι πρώτες χώρες που συμμετέχουν επίσημα στη διοργάνωση.
Είναι η εποχή που οι φίλοι της μπίρας μπορούν να απολαύσουν ένα παγωμένο ποτήρι «ΦΙΞ» στην τιμή της μίας δραχμής, ακούγοντας ραδιόφωνο, αφού ο ραδιοηλεκτρολόγος Χρήστος Τσιγγιρίδης ξεκινά τη λειτουργία του Ραδιοσταθμού Θεσσαλονίκης…
2η ΔΕΘ: Ένα απρόσμενο «μπλακ άουτ» και ένα ανακοινωθέν για τρομοκρατική επίθεση
Η 2η ΔΕΘ (18 Σεπτεμβρίου-3 Οκτωβρίου 1927) είναι γεγονός. Το κλίμα εορταστικό: στο περίπτερο του Αγίου Όρους, εκτός από αγιογραφίες, πωλούνται λάδια, μπαχαρικά και βότανα ως παυσίπονα και ιαματικά, ενώ στην είσοδο του περιπτέρου της οινοποιητικής «Αχάια», οι επισκέπτες μαγνητίζονται από μια φρουρά εντυπωσιακών φουστανελοφόρων.
Όλα βαίνουν καλώς μέχρι τις 27 Σεπτεμβρίου, όταν αρχίζουν …τα παρατράγουδα. Όπως μαθαίνουμε από το λεύκωμα, το απόγευμα της 27ης διακόπτεται η ηλεκτροδότηση και η μισή έκθεση βυθίζεται στο σκοτάδι.
Αλλά... τα χειρότερα έπονται. Επικαλούμενη ανακοινωθέν του Γ΄ Σώματος Στρατού, η εφημερίδα "Φως" αποκαλύπτει ότι στις 28/9/27 «η Θεσσαλονίκη διέτρεξε μεγάλο κίνδυνο». Κι αυτό γιατί, ομάδα κομιτατζήδων σχεδίαζε να χτυπήσει την κατάμεστη ΔΕΘ, σερβικά ιδρύματα, το Κυβερνείο, το Στρατηγείο «και τας αποθήκας Πυρομαχικών».
3η ΔΕΘ: Μειωμένο εισιτήριο λόγω Δάγκειου Πυρετού. Η πρώτη επίσκεψη πρωθυπουργού κι ένα δώρο στον Βενιζέλο από τους πρόσφυγες ταπητουργούς
Εν έτει 1928, ο Δάγκειος πυρετός θερίζει την Ελλάδα και η διοίκηση της ΔΕΘ αποφασίζει, για κοινωνικούς λόγους, να μειώσει το εισιτήριο. Ωστόσο, ξεχωριστό εισιτήριο 2 δραχμών απαιτείται για την επίσκεψη στο περίπτερο του Αγίου Ορους, σύμφωνα με τα αναφερόμενα στο λεύκωμα του κ. Ποζρικίδη.
Η εταιρία «Λάιφ Σέιβερς» μοιράζει δωρεάν καραμέλες. Η στέρηση των Ελλήνων εκείνη την εποχή είναι τόση, που πιτσιρικάδες και γονείς συρρέουν κατά εκατοντάδες και οι υπάλληλοι της εταιρίας αναγκάζονται κάθε τόσο να κλείνουν τις πόρτες του περιπτέρου, για να ελέγχουν την κατάσταση.
Εντύπωση προκαλεί στους επισκέπτες το ομοίωμα του Λευκού Πύργου από σαπούνι, που παρουσιάζει η εταιρία «Οικονομίδου-Φλίσκου». Την ίδια χρονιά, γίνεται διάρρηξη στα γραφεία διοίκησης, αλλά ο διαρρήκτης εμφανίζεται πολύ επιλεκτικός, αφού αφαιρεί μόνο εκλεκτά πούρα!
Το 1928 είναι και η πρώτη φορά που Έλληνας πρωθυπουργός επισκέπτεται τη ΔΕΘ: ο Ελευθέριος Βενιζέλος κάνει μια στάση στη Θεσσαλονίκη, ερχόμενος από το Βελιγράδι. Στο περίπτερο της ταπητουργίας, οι Έλληνες πρόσφυγες ταπητουργοί τού δωρίζουν ένα χαλί.
4η ΔΕΘ: Μια Dodge με υδραυλικά φρένα και η ΔΕΘ ο μόνος τόπος όπου μπορεί κάποιος να πιει καφέ!
Η 4η ΔΕΘ (1930), επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις στους επισκέπτες της. Πιτσιρικάδες με τους μπαμπάδες τους μαζεύονται σαν τις μύγες γύρω από το εντυπωσιακό νέο, εξακύλινδρο αυτοκίνητο της Dodge, το οποίο μάλιστα έχει (από τότε…) υδραυλικά φρένα.
Για τις κυρίες, πιο θελκτική αποδεικνύεται η συμμετοχή της Ιαπωνίας. Στο ιαπωνικό περίπτερο, πωλούνται παραβάν έναντι 12.000 δρχ, κιμονό προς 4.000, ενώ η τρίτη και "φθηνότερη" εναλλακτική είναι τα μεταξωτά μανδήλια, προς 100 δρχ.
Τα φώτα της έκθεσης τα δίνει η Ελλάδα: ο φωτισμός είναι αμιγώς ελληνικός, με λαμπτήρες εγχώριας κατασκευής. «Σκοτεινό» σημείο της διοργάνωσης του 1930, η κόντρα ΔΕΘ-δήμου Θεσσαλονίκης, όταν ο τελευταίος απαιτεί είσπραξη φόρου από τις διαφημίσεις εντός της ΔΕΘ.
Στις 29/9, μία ημέρα πριν από το κλείσιμο της έκθεσης, στους χώρους της γίνεται «χαμός». Ο λόγος; Είναι ο μόνος χώρος όπου μπορεί να πιει κάποιος μπίρα ή καφέ, γιατί λόγω δημοτικών εκλογών όλα τα κέντρα διασκέδασης είναι κλειστά με νόμο!
1931-1938: Ο θάνατος του «πατέρα» της ΔΕΘ, η Ελίζαμπεθ Αρντέν, ο διάδοχος και ο Μεταξάς.
Το 1930, οι βιομήχανοι παλαιάς Ελλάδας προσπαθούν να τορπιλίσουν τη ΔΕΘ για λόγους ανταγωνισμού, με εμπιστευτική εγκύκλιο του προέδρου του Συνδέσμου τους, Χατζηκυριάκου, αλλά τελικά ...«δεν τους περνάει».
Το 1931, παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην έκθεση τα καλλυντικά της Elizabeth Arden, προκαλώντας κοσμοσυρροή από τις κυρίες της Θεσσαλονίκης (κι όχι μόνο).
Ανεξαρτήτως φύλου, οι επισκέπτες κοιτάζουν άναυδοι τον Γύρο του Θανάτου του Μπίλι Γουόρντ, την κυριότερη ατραξιόν του Λούνα Πάρκ της ΔΕΘ.
Το 1935, ο πατέρας της ΔΕΘ, Νικόλαος Γερμανός πεθαίνει. Το 1936, επισκέπτεται την έκθεση ο διάδοχος Παύλος, ενώ ο Μεταξάς έχει ήδη ανέβει στην εξουσία.
Η σβάστικα κυματίζει στη ΔΕΘ- Λίγες μέρες πριν την Πόλεμο, ο πρόξενος του Χίτλερ παραθέτει δεξιώσεις
Το 1938, η ΔΕΘ βιώνει κι αυτή την αλματώδη άνοδο του Χίτλερ. Ανάμεσα στις σημαίες που κυματίζουν στις πύλες της είναι κι αυτή με τη σβάστικα. Το 1940 κι ενώ η ΔΕΘ έχει μετακομίσει από το Πεδίον του Άρεως όπου γινόταν μέχρι τότε, στον σημερινό της χώρο, η χιτλερική Γερμανία συμμετέχει επίσημα στην έκθεση.
Στις 22/9/1940, ο Γερμανός πρόξενος παραθέτει δεξίωση, πλέκοντας εγκώμια για την Ελλάδα και την έκθεση, λίγες μόλις εβδομάδες προτού ακουστεί το «Όχι» της 28ης Οκτωβρίου. Ο πόλεμος ξεσπά και πολλοί από τους εκθέτες δεν προλαβαίνουν καν να πάρουν τα πράγματά τους από τους χώρους της ΔΕΘ.
Σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε το ΑΠΕ-ΜΠΕ, την περίοδο της Κατοχής οι Γερμανοί χρησιμοποιούν τα περίπτερα σαν αποθήκες, ενώ πριν αποχωρήσουν από τη Θεσσαλονίκη ανατινάζουν τα κτίρια της ΔΕΘ. Η Έκθεση θα μείνει κλειστή για 10 ολόκληρα χρόνια…
1953-1954: Ενετικοί πυρσοί φωτίζουν την παραλιακή και οι ΗΠΑ παρουσιάζουν κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης
Το 1953 η λειτουργία της ΔΕΘ -της πρώτης που εγκαινιάζεται από πρωθυπουργό μεταπολεμικά- παρατείνεται επί διήμερο, προκειμένου οι εισπράξεις από την πρώτη ημέρα της παράτασης να διατεθούν για τη στήριξη των πληγέντων από τους σεισμούς σε Ζάκυνθο-Κεφαλονιά.
Το 1954, στο αμερικανικό περίπτερο κατασκευάζεται κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης, σύμφωνα με το λεύκωμα. Οι επισκέπτες μετατρέπονται σε μικρά παιδιά, που κοιτάζουν όλο θαυμασμό και απορία, για πρώτη φορά, τον εαυτό τους σε μια οθόνη τηλεόρασης.
Στο πρόγραμμα της ΔΕΘ εντάσσεται η ενετική βραδιά: ο δήμος σβήνει όλα τα φώτα της παραλίας και των κάθετων προς αυτή οδών και ομάδες ανθρώπων, κρατώντας αναμμένους ενετικούς πυρσούς, περπατούν μέχρι το λιμάνι τραγουδώντας μπροστά από φωταγωγημένα πλοία, σε ένα φαντασμαγορικό θέαμα.
1955-1957: Το τουρκικό περίπτερο κλείνει. Οι Αμερικάνοι ψήνουν κοτόπουλα με …ηλιακή ενέργεια. Γεννιέται ο «φραπέ»
Η διοργάνωση του 1955, όπως και γενικότερα όλη η ελληνική ιστορία, σημαδεύεται από τον διωγμό των Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη. Το περίπτερο της Τουρκίας στη ΔΕΘ κλείνει πριν από τη λήξη της έκθεσης.
Το 1957 Κίνα και ΗΠΑ συναγωνίζονται σε κινήσεις εντυπωσιασμού. Οι μεν Κινέζοι εκτοξεύουν παραδοσιακές κροτίδες, υποδεχόμενοι τον πρωθυπουργό, Κωνσταντίνο Καραμανλή, οι δε Αμερικάνοι ψήνουν κοτόπουλο σε ηλεκτρικό μαγειρείο που λειτουργεί με ηλιακή ενέργεια, το οποίο είναι τμήμα ενός ολόκληρου συστήματος θέρμανσης με τη δύναμη του ήλιου.
Κι αν η εφευρετικότητα των Αμερικανών δημιούργησε προϊόντα που μοιάζουν πρωτοποριακά ακόμη και σήμερα, ένας υπάλληλος «εφηύρε» κάτι που άλλαξε την καθημερινότητα των Ελλήνων. Επρόκειτο για τον Δημήτρη Βακόνδιο, που δημιούργησε τον πρώτο καφέ-φραπέ στην ιστορία!
1958: Τσιτσάνης, Καζαντζίδης και Μαρινέλλα ανεβάζουν στα τραπέζια τους επισκέπτες της ΔΕΘ
Λίγο μετά τα μέσα του αιώνα, για τους ξένους επισκέπτες της Θεσσαλονίκης, ιδίως δε τους Αθηναίους, η πόλη αποτελεί μεν δέλεαρ λόγω της ΔΕΘ, αλλά όχι μόνο χάρη σ’ αυτήν.
Γύρω στο 1958 ξεκινά αυτό που έκτοτε έγινε παράδοση: η νυχτερινή «επιδρομή» στα μπουζούκια, στη διάρκεια της ΔΕΘ.
Οι επιλογές, όπως μαθαίνουμε από το λεύκωμα, πολλές: το 1958, στο «Πανόραμα» παίζουν ο Βασίλης Τσιτσάνης και η Γιώτα Λύδια. Στους «Χορτατζήδες» ο Καζαντζίδης με τη Μαρινέλλα και στη «Χαβάη» ο Μαρούδας.
1960: Σπαθάρης και Κουν μαγεύουν το κοινό. Ομογενής παρουσιάζει …φούρνο μικροκυμάτων. Θεμελιώνεται το Παλέ
Το 1960 κι ενώ πολλοί Έλληνες δεν έχουν ακόμη καλά-καλά ηλεκτρικό φούρνο, ο Ελληνοαμερικανός Γιώργος Κρισέρης παρουσιάζει στη ΔΕΘ ηλεκτρονικό μαγειρείο, που λειτουργεί με …μικροκύματα.
Κάποιοι έμειναν με το στόμα ανοιχτό. Άλλοι κράτησαν τον θαυμασμό τους για τη μεγάλη ατραξιόν της ΔΕΘ του 1960: τους Λευκούς Δαίμονες και τα ριψοκίνδυνα ακροβατικά τους με ...αιωρούμενα ποδήλατα.
Μέσα στους χώρους της ΔΕΘ, ο αείμνηστος Ευγένιος Σπαθάρης κάνει το κοινό να γελάει ή να αναστενάζει όλο καημό με τις παραστάσεις του Καραγκιόζη, ενώ το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν ανεβάζει τις «Ορνιθες».
Το ίδιο έτος, κατεδαφίζονται τα περίπτερα Α’, Β΄ και εθνικής παραγωγής, προκειμένου στη θέση τους να κατασκευαστεί το «Αλεξάνδρειο Μέλαθρον», το γνωστό σε όλους «Παλέ Ντε Σπορ».
1961-1963: Ο Φίνος θυμώνει, το Φεστιβάλ Τραγουδιού μετακομίζει Θεσσαλονίκη και ο Αντιπρόεδρος Τζόνσον πάει ΔΕΘ
Η ΔΕΘ του 1961 από πολλούς μνημονεύεται για τον …θυμό του Φίνου, ο οποίος αποσύρει από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου την ταινία του «Ο Κατήφορος», γιατί του είπαν ότι θα προβληθεί Πέμπτη, αντί για Σαββατοκύριακο!
Πρώτο βραβείο ανδρικού ρόλου στο Φεστιβάλ παίρνει ο Δημήτρης Χορν, ενώ η «Μανταλένα» εξασφαλίζει στην Αλίκη Βουγιουκλάκη την αντίστοιχη γυναικεία διάκριση.
Το 1962 το Φεστιβάλ Τραγουδιού μετακομίζει στη Θεσσαλονίκη. Τα εισιτήρια για τους τυχερούς στοιχίζουν 15, 20 και 50 δραχμές, ενώ μεταξύ των διαγωνιζόμενων συγκαταλέγονται οι Βογιατζής, Βάνου και Κουρούπη. Η πολιτική ατζέντα της ΔΕΘ έχει να επιδείξει έναν επισκέπτη υψηλότατου επιπέδου: τον Αμερικανό αντιπρόεδρο Τζόνσον.
Το 1963 αρπάζει φωτιά το περίπτερο της Πειραϊκής Πατραϊκής, λόγω βραχυκυκλώματος σε ηλεκτρικά καλώδια. Λιγότερο …εύφλεκτα αποδεικνύονται τον ίδιο χρόνο τα πυροτεχνήματα! Η προγραμματισμένη δεξίωση αναβάλλεται, καθώς λόγω της καταρρακτώδους βροχής, τα πυροτεχνήματα δεν ανάβουν…
1964-1966: Η πολιτική κατάσταση επηρεάζει η ΔΕΘ. Η Ελένη Ανουσάκη προκαλεί ταραχή. Έρχονται οι αστροναύτες!
Το 1964 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί για τη ΔΕΘ η χρονιά του ωραίου φύλου. Η Μις Κόσμος Κορίνα Τσοπέη, μαζί με τη Μις ΗΠΑ, Μπόμπι Τζόνσον, «καίνε» καρδιές στους χώρους της ΔΕΘ.
Το ίδιο κάνει και η Ελένη Ανουσάκη. Σύμφωνα με το λεύκωμα του Κ. Ποζρικίδη, το ντεκολτέ της γνωστής ηθοποιού είναι τόσο προκλητικό, ώστε αστυνομικοί προσπαθούν να την εμποδίσουν να εισέλθει στο κτίριο διοίκησης για το Φεστιβάλ Κινηματογράφου...
Το 1965 είναι η χρονιά των αστροναυτών και του …νομάρχη Κούρναβου. ΗΠΑ και Ρωσία διαγκωνίζονται ατύπως για τον τίτλο της διαστημικής δύναμης, στέλνοντας στη Θεσσαλονίκη το βαρύ πυροβολικό τους: οι μεν ΗΠΑ τους αστροναύτες Κούπερ και Κόνραντ, οι δε Ρώσοι τους συναδέλφους τους, Λεόνοφ και Μπελάγιεφ.
Πίσω στη …γη, το τεταμένο πολιτικό κλίμα στην Ελλάδα, μετά την πτώση του Γεώργιου Παπανδρέου, έχει αντίκτυπο και στη ΔΕΘ του 1965, μία από τις μεγαλύτερες μέχρι τότε. Κανένας πολιτικός δεν εμφανίζεται για να την εγκαινιάσει και το καθήκον αναλαμβάνει ο τότε νομάρχης Κούρναβος.
Ταυτόχρονα, ξεκινάει το πρώτο ράλι ΔΕΘ, το οποίο κερδίζει ένα Μίνι Κούπερ Ες (Mini Cooper S).
1967-1969: Ένας στρατιωτικός στην Επιτροπή του Φεστιβάλ Τραγουδιού και τα πρώτα 8,40 μέτρα του Πύργου του ΟΤΕ
Η ΔΕΘ του 1967 πραγματοποιείται λίγους μήνες μετά το πραξικόπημα και την εγκαθίδρυση της Χούντας στην Ελλάδα. Από το στρατιωτικό ραδιόφωνο ακούγεται: «Ολόκληρος ο κόσμος από την καρδιά της Θεσσαλονίκης». Μάλιστα, στην επιτροπή διοργάνωσης του Φεστιβάλ Τραγουδιού συμμετέχει και εκπρόσωπος του Γ΄ Σώματος Στρατού.
Το 1969, εγκαινιάζεται ο πρώτος όρος του πύργου του ΟΤΕ. Από τα 25 μέτρα του Πύργου, οι πρώτοι τυχεροί βλέπουν τα …8,40, ενώ το 1970 αυτός στέκεται, πλέον, σε όλο του το ύψος!
1974: Ο Κ.Καραμανλής ενθουσιάζει 300.000 Έλληνες, ενώ η Θεσσαλονίκη αποκτά τον πρώτο κινηματογράφο drive-in στα Βαλκάνια
Η φράση του Κωνσταντίνου Καραμανλή στη ΔΕΘ του 1974 έχει ήδη μείνει στην ιστορία. Αντί ομιλίας εγκαινίων, είπε: «Εγκαινιάζω την πρώτη μεταπελευθερωτική περίοδο της ΔΕΘ». Λίγο νωρίτερα, έχει κάνει 300.000 Έλληνες να παραληρούν από ενθουσιασμό στη διάρκεια ομιλίας του.
Η έκθεση και η Θεσσαλονίκη έχουν αρχίσει να αλλάζουν. Μια νέα εποχή ξημερώνει. Τα ήθη και τα έθιμα εκσυγχρονίζονται, κοιτάζοντας προς Δυσμάς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των νέων ηθών;
Στις 21/9, μία ημέρα προτού κλείσει η ΔΕΘ, η Θεσσαλονίκη αποκτά -πρώτη σε όλα τα Βαλκάνια- κινηματογράφο drive-in. Στην οθόνη, ο επιθεωρητής Κάλαχαν με το μάγκνουμ του…
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ παραθέτει μια σειρά από ανέκδοτα περιστατικά και φωτογραφίες από το λεύκωμα τουΚυριάκου Ποζρικίδη.
1η ΔΕΘ: Ουρές λόγω πείνας για το δωρεάν γάλα της Nestle. Το ράδιο-Τσιγγιρίδη και η μπίρα «ΦΙΞ» της μίας δραχμής
Ταξίδι στον χρόνο. Έτος 1926, Θεσσαλονίκη. Καραβάνια με καμήλες φορτωμένες εμπορεύματα διασχίζουν τους δρόμους, προσπερνώντας πεινασμένους πρόσφυγες, που έχουν αφήσει πίσω τους σπίτια καμένα και περιουσίες χαμένες, μόλις τρία χρόνια πριν.
Μεγάλα ιστιοφόρα καταφθάνουν στο λιμάνι φορτωμένα με εμπορεύματα, ξένα νομίσματα αλλάζουν χέρια, σημαίες προξενείων υψώνονται εν μία νυκτί στα κτίρια, οι επιγραφές των καταστημάτων δηλώνουν την έντονη παρουσία της εβραϊκής κοινότητας.
Σ’ αυτό το σκηνικό «γεννιέται» η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ), με εμπνευστή έναν γερμανοσπουδαγμένο άντρα, τον Νικόλαο Γερμανό. 'Εμπνευσή του, οι «εν εσπερία γενομένας διεθνείς εμποροπανηγύρεις». Περιορισμός του, η οικονομική κατάσταση της περιόδου: η Ελλάδα είχε δεχτεί 1,5 εκατ. πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και, σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε το ΑΠΕ-ΜΠΕ, οι διεθνείς αγορές την πιέζουν για εξισορρόπηση του κρατικού προϋπολογισμού, ώστε να «νοικοκυρέψει» τα δημοσιονομικά της και να είναι σε θέση να δανειστεί από το εξωτερικό.
Παρά τους περιορισμούς, ωστόσο, η "εμποροπανήγυρις" που έμελλε να περάσει στον άλλο αιώνα, εγκαινιάζεται για πρώτη φορά στις 3 Οκτωβρίου 1926.
Τί γίνεται σε εκείνη την 1η ΔΕΘ ; Όπως μαθαίνουμε από το λεύκωμα του Κ. Ποζρικίδη, η Nestle μοιράζει στους μικρούς επισκέπτες της έκθεσης δωρεάν γάλα. Η ανέχεια την εποχή εκείνη είναι τέτοια, που σχηματίζονται ουρές για το απρόσμενο δώρο.
Την ίδια χρονιά, η εταιρεία «Ε.Χριστοδούλου-Παστέρ» παρουσιάζει στη ΔΕΘ «θεραπεία συφιλίδος με το ελληνικό βισμούθιο».
Η επίσκεψη στη ΔΕΘ διαφημίζεται στις εφημερίδες ως ιστορικό καθήκον: «Κάθε Έλλην έχει ιστορικό καθήκον να επισκεφτεί την 1η ΔΕΘ που εμπνέει αληθινά αίσθημα εθνικής υπηρηφάνειας».
Η ΕΣΣΔ και η Βουλγαρία είναι οι πρώτες χώρες που συμμετέχουν επίσημα στη διοργάνωση.
Είναι η εποχή που οι φίλοι της μπίρας μπορούν να απολαύσουν ένα παγωμένο ποτήρι «ΦΙΞ» στην τιμή της μίας δραχμής, ακούγοντας ραδιόφωνο, αφού ο ραδιοηλεκτρολόγος Χρήστος Τσιγγιρίδης ξεκινά τη λειτουργία του Ραδιοσταθμού Θεσσαλονίκης…
2η ΔΕΘ: Ένα απρόσμενο «μπλακ άουτ» και ένα ανακοινωθέν για τρομοκρατική επίθεση
Η 2η ΔΕΘ (18 Σεπτεμβρίου-3 Οκτωβρίου 1927) είναι γεγονός. Το κλίμα εορταστικό: στο περίπτερο του Αγίου Όρους, εκτός από αγιογραφίες, πωλούνται λάδια, μπαχαρικά και βότανα ως παυσίπονα και ιαματικά, ενώ στην είσοδο του περιπτέρου της οινοποιητικής «Αχάια», οι επισκέπτες μαγνητίζονται από μια φρουρά εντυπωσιακών φουστανελοφόρων.
Όλα βαίνουν καλώς μέχρι τις 27 Σεπτεμβρίου, όταν αρχίζουν …τα παρατράγουδα. Όπως μαθαίνουμε από το λεύκωμα, το απόγευμα της 27ης διακόπτεται η ηλεκτροδότηση και η μισή έκθεση βυθίζεται στο σκοτάδι.
Αλλά... τα χειρότερα έπονται. Επικαλούμενη ανακοινωθέν του Γ΄ Σώματος Στρατού, η εφημερίδα "Φως" αποκαλύπτει ότι στις 28/9/27 «η Θεσσαλονίκη διέτρεξε μεγάλο κίνδυνο». Κι αυτό γιατί, ομάδα κομιτατζήδων σχεδίαζε να χτυπήσει την κατάμεστη ΔΕΘ, σερβικά ιδρύματα, το Κυβερνείο, το Στρατηγείο «και τας αποθήκας Πυρομαχικών».
3η ΔΕΘ: Μειωμένο εισιτήριο λόγω Δάγκειου Πυρετού. Η πρώτη επίσκεψη πρωθυπουργού κι ένα δώρο στον Βενιζέλο από τους πρόσφυγες ταπητουργούς
Εν έτει 1928, ο Δάγκειος πυρετός θερίζει την Ελλάδα και η διοίκηση της ΔΕΘ αποφασίζει, για κοινωνικούς λόγους, να μειώσει το εισιτήριο. Ωστόσο, ξεχωριστό εισιτήριο 2 δραχμών απαιτείται για την επίσκεψη στο περίπτερο του Αγίου Ορους, σύμφωνα με τα αναφερόμενα στο λεύκωμα του κ. Ποζρικίδη.
Η εταιρία «Λάιφ Σέιβερς» μοιράζει δωρεάν καραμέλες. Η στέρηση των Ελλήνων εκείνη την εποχή είναι τόση, που πιτσιρικάδες και γονείς συρρέουν κατά εκατοντάδες και οι υπάλληλοι της εταιρίας αναγκάζονται κάθε τόσο να κλείνουν τις πόρτες του περιπτέρου, για να ελέγχουν την κατάσταση.
Εντύπωση προκαλεί στους επισκέπτες το ομοίωμα του Λευκού Πύργου από σαπούνι, που παρουσιάζει η εταιρία «Οικονομίδου-Φλίσκου». Την ίδια χρονιά, γίνεται διάρρηξη στα γραφεία διοίκησης, αλλά ο διαρρήκτης εμφανίζεται πολύ επιλεκτικός, αφού αφαιρεί μόνο εκλεκτά πούρα!
Το 1928 είναι και η πρώτη φορά που Έλληνας πρωθυπουργός επισκέπτεται τη ΔΕΘ: ο Ελευθέριος Βενιζέλος κάνει μια στάση στη Θεσσαλονίκη, ερχόμενος από το Βελιγράδι. Στο περίπτερο της ταπητουργίας, οι Έλληνες πρόσφυγες ταπητουργοί τού δωρίζουν ένα χαλί.
4η ΔΕΘ: Μια Dodge με υδραυλικά φρένα και η ΔΕΘ ο μόνος τόπος όπου μπορεί κάποιος να πιει καφέ!
Η 4η ΔΕΘ (1930), επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις στους επισκέπτες της. Πιτσιρικάδες με τους μπαμπάδες τους μαζεύονται σαν τις μύγες γύρω από το εντυπωσιακό νέο, εξακύλινδρο αυτοκίνητο της Dodge, το οποίο μάλιστα έχει (από τότε…) υδραυλικά φρένα.
Για τις κυρίες, πιο θελκτική αποδεικνύεται η συμμετοχή της Ιαπωνίας. Στο ιαπωνικό περίπτερο, πωλούνται παραβάν έναντι 12.000 δρχ, κιμονό προς 4.000, ενώ η τρίτη και "φθηνότερη" εναλλακτική είναι τα μεταξωτά μανδήλια, προς 100 δρχ.
Τα φώτα της έκθεσης τα δίνει η Ελλάδα: ο φωτισμός είναι αμιγώς ελληνικός, με λαμπτήρες εγχώριας κατασκευής. «Σκοτεινό» σημείο της διοργάνωσης του 1930, η κόντρα ΔΕΘ-δήμου Θεσσαλονίκης, όταν ο τελευταίος απαιτεί είσπραξη φόρου από τις διαφημίσεις εντός της ΔΕΘ.
Στις 29/9, μία ημέρα πριν από το κλείσιμο της έκθεσης, στους χώρους της γίνεται «χαμός». Ο λόγος; Είναι ο μόνος χώρος όπου μπορεί να πιει κάποιος μπίρα ή καφέ, γιατί λόγω δημοτικών εκλογών όλα τα κέντρα διασκέδασης είναι κλειστά με νόμο!
1931-1938: Ο θάνατος του «πατέρα» της ΔΕΘ, η Ελίζαμπεθ Αρντέν, ο διάδοχος και ο Μεταξάς.
Το 1930, οι βιομήχανοι παλαιάς Ελλάδας προσπαθούν να τορπιλίσουν τη ΔΕΘ για λόγους ανταγωνισμού, με εμπιστευτική εγκύκλιο του προέδρου του Συνδέσμου τους, Χατζηκυριάκου, αλλά τελικά ...«δεν τους περνάει».
Το 1931, παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην έκθεση τα καλλυντικά της Elizabeth Arden, προκαλώντας κοσμοσυρροή από τις κυρίες της Θεσσαλονίκης (κι όχι μόνο).
Ανεξαρτήτως φύλου, οι επισκέπτες κοιτάζουν άναυδοι τον Γύρο του Θανάτου του Μπίλι Γουόρντ, την κυριότερη ατραξιόν του Λούνα Πάρκ της ΔΕΘ.
Το 1935, ο πατέρας της ΔΕΘ, Νικόλαος Γερμανός πεθαίνει. Το 1936, επισκέπτεται την έκθεση ο διάδοχος Παύλος, ενώ ο Μεταξάς έχει ήδη ανέβει στην εξουσία.
Η σβάστικα κυματίζει στη ΔΕΘ- Λίγες μέρες πριν την Πόλεμο, ο πρόξενος του Χίτλερ παραθέτει δεξιώσεις
Το 1938, η ΔΕΘ βιώνει κι αυτή την αλματώδη άνοδο του Χίτλερ. Ανάμεσα στις σημαίες που κυματίζουν στις πύλες της είναι κι αυτή με τη σβάστικα. Το 1940 κι ενώ η ΔΕΘ έχει μετακομίσει από το Πεδίον του Άρεως όπου γινόταν μέχρι τότε, στον σημερινό της χώρο, η χιτλερική Γερμανία συμμετέχει επίσημα στην έκθεση.
Στις 22/9/1940, ο Γερμανός πρόξενος παραθέτει δεξίωση, πλέκοντας εγκώμια για την Ελλάδα και την έκθεση, λίγες μόλις εβδομάδες προτού ακουστεί το «Όχι» της 28ης Οκτωβρίου. Ο πόλεμος ξεσπά και πολλοί από τους εκθέτες δεν προλαβαίνουν καν να πάρουν τα πράγματά τους από τους χώρους της ΔΕΘ.
Σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε το ΑΠΕ-ΜΠΕ, την περίοδο της Κατοχής οι Γερμανοί χρησιμοποιούν τα περίπτερα σαν αποθήκες, ενώ πριν αποχωρήσουν από τη Θεσσαλονίκη ανατινάζουν τα κτίρια της ΔΕΘ. Η Έκθεση θα μείνει κλειστή για 10 ολόκληρα χρόνια…
1953-1954: Ενετικοί πυρσοί φωτίζουν την παραλιακή και οι ΗΠΑ παρουσιάζουν κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης
Το 1953 η λειτουργία της ΔΕΘ -της πρώτης που εγκαινιάζεται από πρωθυπουργό μεταπολεμικά- παρατείνεται επί διήμερο, προκειμένου οι εισπράξεις από την πρώτη ημέρα της παράτασης να διατεθούν για τη στήριξη των πληγέντων από τους σεισμούς σε Ζάκυνθο-Κεφαλονιά.
Το 1954, στο αμερικανικό περίπτερο κατασκευάζεται κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης, σύμφωνα με το λεύκωμα. Οι επισκέπτες μετατρέπονται σε μικρά παιδιά, που κοιτάζουν όλο θαυμασμό και απορία, για πρώτη φορά, τον εαυτό τους σε μια οθόνη τηλεόρασης.
Στο πρόγραμμα της ΔΕΘ εντάσσεται η ενετική βραδιά: ο δήμος σβήνει όλα τα φώτα της παραλίας και των κάθετων προς αυτή οδών και ομάδες ανθρώπων, κρατώντας αναμμένους ενετικούς πυρσούς, περπατούν μέχρι το λιμάνι τραγουδώντας μπροστά από φωταγωγημένα πλοία, σε ένα φαντασμαγορικό θέαμα.
1955-1957: Το τουρκικό περίπτερο κλείνει. Οι Αμερικάνοι ψήνουν κοτόπουλα με …ηλιακή ενέργεια. Γεννιέται ο «φραπέ»
Η διοργάνωση του 1955, όπως και γενικότερα όλη η ελληνική ιστορία, σημαδεύεται από τον διωγμό των Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη. Το περίπτερο της Τουρκίας στη ΔΕΘ κλείνει πριν από τη λήξη της έκθεσης.
Το 1957 Κίνα και ΗΠΑ συναγωνίζονται σε κινήσεις εντυπωσιασμού. Οι μεν Κινέζοι εκτοξεύουν παραδοσιακές κροτίδες, υποδεχόμενοι τον πρωθυπουργό, Κωνσταντίνο Καραμανλή, οι δε Αμερικάνοι ψήνουν κοτόπουλο σε ηλεκτρικό μαγειρείο που λειτουργεί με ηλιακή ενέργεια, το οποίο είναι τμήμα ενός ολόκληρου συστήματος θέρμανσης με τη δύναμη του ήλιου.
Κι αν η εφευρετικότητα των Αμερικανών δημιούργησε προϊόντα που μοιάζουν πρωτοποριακά ακόμη και σήμερα, ένας υπάλληλος «εφηύρε» κάτι που άλλαξε την καθημερινότητα των Ελλήνων. Επρόκειτο για τον Δημήτρη Βακόνδιο, που δημιούργησε τον πρώτο καφέ-φραπέ στην ιστορία!
1958: Τσιτσάνης, Καζαντζίδης και Μαρινέλλα ανεβάζουν στα τραπέζια τους επισκέπτες της ΔΕΘ
Λίγο μετά τα μέσα του αιώνα, για τους ξένους επισκέπτες της Θεσσαλονίκης, ιδίως δε τους Αθηναίους, η πόλη αποτελεί μεν δέλεαρ λόγω της ΔΕΘ, αλλά όχι μόνο χάρη σ’ αυτήν.
Γύρω στο 1958 ξεκινά αυτό που έκτοτε έγινε παράδοση: η νυχτερινή «επιδρομή» στα μπουζούκια, στη διάρκεια της ΔΕΘ.
Οι επιλογές, όπως μαθαίνουμε από το λεύκωμα, πολλές: το 1958, στο «Πανόραμα» παίζουν ο Βασίλης Τσιτσάνης και η Γιώτα Λύδια. Στους «Χορτατζήδες» ο Καζαντζίδης με τη Μαρινέλλα και στη «Χαβάη» ο Μαρούδας.
1960: Σπαθάρης και Κουν μαγεύουν το κοινό. Ομογενής παρουσιάζει …φούρνο μικροκυμάτων. Θεμελιώνεται το Παλέ
Το 1960 κι ενώ πολλοί Έλληνες δεν έχουν ακόμη καλά-καλά ηλεκτρικό φούρνο, ο Ελληνοαμερικανός Γιώργος Κρισέρης παρουσιάζει στη ΔΕΘ ηλεκτρονικό μαγειρείο, που λειτουργεί με …μικροκύματα.
Κάποιοι έμειναν με το στόμα ανοιχτό. Άλλοι κράτησαν τον θαυμασμό τους για τη μεγάλη ατραξιόν της ΔΕΘ του 1960: τους Λευκούς Δαίμονες και τα ριψοκίνδυνα ακροβατικά τους με ...αιωρούμενα ποδήλατα.
Μέσα στους χώρους της ΔΕΘ, ο αείμνηστος Ευγένιος Σπαθάρης κάνει το κοινό να γελάει ή να αναστενάζει όλο καημό με τις παραστάσεις του Καραγκιόζη, ενώ το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν ανεβάζει τις «Ορνιθες».
Το ίδιο έτος, κατεδαφίζονται τα περίπτερα Α’, Β΄ και εθνικής παραγωγής, προκειμένου στη θέση τους να κατασκευαστεί το «Αλεξάνδρειο Μέλαθρον», το γνωστό σε όλους «Παλέ Ντε Σπορ».
1961-1963: Ο Φίνος θυμώνει, το Φεστιβάλ Τραγουδιού μετακομίζει Θεσσαλονίκη και ο Αντιπρόεδρος Τζόνσον πάει ΔΕΘ
Η ΔΕΘ του 1961 από πολλούς μνημονεύεται για τον …θυμό του Φίνου, ο οποίος αποσύρει από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου την ταινία του «Ο Κατήφορος», γιατί του είπαν ότι θα προβληθεί Πέμπτη, αντί για Σαββατοκύριακο!
Πρώτο βραβείο ανδρικού ρόλου στο Φεστιβάλ παίρνει ο Δημήτρης Χορν, ενώ η «Μανταλένα» εξασφαλίζει στην Αλίκη Βουγιουκλάκη την αντίστοιχη γυναικεία διάκριση.
Το 1962 το Φεστιβάλ Τραγουδιού μετακομίζει στη Θεσσαλονίκη. Τα εισιτήρια για τους τυχερούς στοιχίζουν 15, 20 και 50 δραχμές, ενώ μεταξύ των διαγωνιζόμενων συγκαταλέγονται οι Βογιατζής, Βάνου και Κουρούπη. Η πολιτική ατζέντα της ΔΕΘ έχει να επιδείξει έναν επισκέπτη υψηλότατου επιπέδου: τον Αμερικανό αντιπρόεδρο Τζόνσον.
Το 1963 αρπάζει φωτιά το περίπτερο της Πειραϊκής Πατραϊκής, λόγω βραχυκυκλώματος σε ηλεκτρικά καλώδια. Λιγότερο …εύφλεκτα αποδεικνύονται τον ίδιο χρόνο τα πυροτεχνήματα! Η προγραμματισμένη δεξίωση αναβάλλεται, καθώς λόγω της καταρρακτώδους βροχής, τα πυροτεχνήματα δεν ανάβουν…
1964-1966: Η πολιτική κατάσταση επηρεάζει η ΔΕΘ. Η Ελένη Ανουσάκη προκαλεί ταραχή. Έρχονται οι αστροναύτες!
Το 1964 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί για τη ΔΕΘ η χρονιά του ωραίου φύλου. Η Μις Κόσμος Κορίνα Τσοπέη, μαζί με τη Μις ΗΠΑ, Μπόμπι Τζόνσον, «καίνε» καρδιές στους χώρους της ΔΕΘ.
Το ίδιο κάνει και η Ελένη Ανουσάκη. Σύμφωνα με το λεύκωμα του Κ. Ποζρικίδη, το ντεκολτέ της γνωστής ηθοποιού είναι τόσο προκλητικό, ώστε αστυνομικοί προσπαθούν να την εμποδίσουν να εισέλθει στο κτίριο διοίκησης για το Φεστιβάλ Κινηματογράφου...
Το 1965 είναι η χρονιά των αστροναυτών και του …νομάρχη Κούρναβου. ΗΠΑ και Ρωσία διαγκωνίζονται ατύπως για τον τίτλο της διαστημικής δύναμης, στέλνοντας στη Θεσσαλονίκη το βαρύ πυροβολικό τους: οι μεν ΗΠΑ τους αστροναύτες Κούπερ και Κόνραντ, οι δε Ρώσοι τους συναδέλφους τους, Λεόνοφ και Μπελάγιεφ.
Πίσω στη …γη, το τεταμένο πολιτικό κλίμα στην Ελλάδα, μετά την πτώση του Γεώργιου Παπανδρέου, έχει αντίκτυπο και στη ΔΕΘ του 1965, μία από τις μεγαλύτερες μέχρι τότε. Κανένας πολιτικός δεν εμφανίζεται για να την εγκαινιάσει και το καθήκον αναλαμβάνει ο τότε νομάρχης Κούρναβος.
Ταυτόχρονα, ξεκινάει το πρώτο ράλι ΔΕΘ, το οποίο κερδίζει ένα Μίνι Κούπερ Ες (Mini Cooper S).
1967-1969: Ένας στρατιωτικός στην Επιτροπή του Φεστιβάλ Τραγουδιού και τα πρώτα 8,40 μέτρα του Πύργου του ΟΤΕ
Η ΔΕΘ του 1967 πραγματοποιείται λίγους μήνες μετά το πραξικόπημα και την εγκαθίδρυση της Χούντας στην Ελλάδα. Από το στρατιωτικό ραδιόφωνο ακούγεται: «Ολόκληρος ο κόσμος από την καρδιά της Θεσσαλονίκης». Μάλιστα, στην επιτροπή διοργάνωσης του Φεστιβάλ Τραγουδιού συμμετέχει και εκπρόσωπος του Γ΄ Σώματος Στρατού.
Το 1969, εγκαινιάζεται ο πρώτος όρος του πύργου του ΟΤΕ. Από τα 25 μέτρα του Πύργου, οι πρώτοι τυχεροί βλέπουν τα …8,40, ενώ το 1970 αυτός στέκεται, πλέον, σε όλο του το ύψος!
1974: Ο Κ.Καραμανλής ενθουσιάζει 300.000 Έλληνες, ενώ η Θεσσαλονίκη αποκτά τον πρώτο κινηματογράφο drive-in στα Βαλκάνια
Η φράση του Κωνσταντίνου Καραμανλή στη ΔΕΘ του 1974 έχει ήδη μείνει στην ιστορία. Αντί ομιλίας εγκαινίων, είπε: «Εγκαινιάζω την πρώτη μεταπελευθερωτική περίοδο της ΔΕΘ». Λίγο νωρίτερα, έχει κάνει 300.000 Έλληνες να παραληρούν από ενθουσιασμό στη διάρκεια ομιλίας του.
Η έκθεση και η Θεσσαλονίκη έχουν αρχίσει να αλλάζουν. Μια νέα εποχή ξημερώνει. Τα ήθη και τα έθιμα εκσυγχρονίζονται, κοιτάζοντας προς Δυσμάς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των νέων ηθών;
Στις 21/9, μία ημέρα προτού κλείσει η ΔΕΘ, η Θεσσαλονίκη αποκτά -πρώτη σε όλα τα Βαλκάνια- κινηματογράφο drive-in. Στην οθόνη, ο επιθεωρητής Κάλαχαν με το μάγκνουμ του…
No comments:
Post a Comment