Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΗΝ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΜΜΑΝ. ΑΒΡΑΜΗ

Τίτλος: Η μουσική στην τηλεόραση

Η παρούσα έρευνα, μέσω βιβλιογραφικής επισκόπησης εστιάζει στην επιρροή της μουσικής στην τηλεόραση, αλλά και της τηλεόρασης στη μουσική. Μελετά την επίδραση της μουσικής στους τηλεθεατές, μέσα από τα διαφορετικά είδη των τηλεοπτικών της προγραμμάτων.

Η παρούσα εργασία, έχει ως σκοπό να παρουσιάσει μια σύνοψη του ρόλου της τηλεοπτικής μουσικής, σε σχέση με την ιατρική, κοινωνιολογική, ψυχολογική, και πολιτισμική πλευρά της. Στη συνέχεια, θα κατηγοριοποιήσει τους τύπους που διαχωρίζεται, αναλύοντας τον καθένα ξεχωριστά, αλλά και θα αναδείξει την ενδυνάμωση της μουσικής βιομηχανίας, χάρη στην προβολή της μέσω της τηλεόρασης. Αμέσως μετά, θα μελετήσει την ψυχοφυσιολογία και την ψυχοακουστική της, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους η μουσική συμβάλλει στην ανθρώπινη επικοινωνία μεταφέροντας πληροφορίες, συναισθήματα και άλλα στοιχεία. Παράλληλα, θα αναλυθεί η αντίληψη του ήχου, τα ψυχολογικά του στοιχεία και οι ιδιότητές του, καθώς και το πώς επηρεάζει τον ψυχισμό.

Στη συνέχεια, θα μελετηθεί η κοινωνιολογική επιρροή της, τα οφέλη της ακρόασης μουσικής και ο ρόλος της στην κοινωνική ζωή. Ενώ, θα εξεταστούν οι επιπτώσεις της στην υγεία και θα ακολουθήσει αναφορά για την τηλεοπτική μουσική, με ανασκόπηση της ιστορίας του τηλεοπτικού ήχου. Επιπροσθέτως, θα εξετάσει τα ελληνικά σίριαλ και τη μουσική τους, αλλά και τις κατηγορίες της τηλεοπτικής μουσικής.

Κατόπιν, θα αναλυθεί ο ρόλος της μουσικής στη διαφήμιση, αλλά κι η χειραγώγηση της μουσικής. Έπειτα, θα μελετηθεί η σημασία της καλής μουσικής και η σχέση της με την τηλεόραση, ενώ στη συνέχεια τα χαρακτηριστικά της διαδικτυακής μουσικής ταινιών και τηλεόρασης. Τέλος, πριν τα συμπεράσματα, θα παρουσιαστεί ένα πείραμα, μια ομαδική μελέτη (Group Study) και μια έρευνα με ερωτηματολόγιο, για το πώς η μουσική επηρεάζει την τηλεόραση.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ: Μουσική, τηλεόραση, επιρροή, τηλεθεατές, επίδραση, εκπομπές, διαφημίσεις, ειδήσεις, μυθοπλασία, επικοινωνία, συναισθήματα, ρυθμός, μουσική παραγωγή, συνθέτες, τονικότητα

2

ABSTRACT

Title: Music on television

This research, through a literature review, focuses on the influence of music on television and television on music. It studies the influence of music on television viewers through the different types of its television programs.

This paper, aims to present an overview of the role of television music, in relation to its medical, sociological, psychological, and cultural aspects. It will then categorize the types that it is divided into, analyzing each one separately, but also highlight the empowerment of the music industry, thanks to its promotion through television. Next, it will study its psychophysiology and psychoacoustics, as well as the ways in which music contributes to human communication by conveying information, emotions and other elements. At the same time, the perception of sound, its psychological elements and properties, and how it affects the psyche will be analyzed.

Afterwards, its sociological influence, the benefits of listening to music and its role in social life will be studied. While, its effects on health will be examined, followed by a report on television music, with a review of the history of television sound. In addition, it will look at Greek serials and their music, as well as the categories of television music.

Next, the role of music in advertising and the manipulation of music will be analyzed. Then, the importance of good music and its relationship with television will be studied, followed by the characteristics of online film and television music. Finally, before the conclusions, an experiment, a group study and a questionnaire survey will be presented on how music influences television

KEYWORDS: Music, television, influence, viewers, impact, broadcasts, advertisements, news, fiction, communication, emotions, rhythm, music production, composers, tonality

3

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Για τη διεκπεραίωση της παρούσας ερευνητικής εργασίας, θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα καθηγήτρια Βασιλική Μπάνου, για τη συνεργασία και την πολύτιμη συμβολή στην ολοκλήρωση της, καθώς και την συνεξετάστρια καθηγήτρια Ζωή Βερβεροπούλου, για την σημαντική στήριξη και καθοδήγησή τους, ώστε να ολοκληρώσω την πτυχιακή μου εργασία. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συμμετέχοντες του group study αλλά και του ερωτηματολογίου μου, για τον χρόνο που αφιέρωσαν να απαντήσουν. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου και τους φίλους μου για την κατανόηση και τη στήριξη που μου παρείχαν, κατά την εκπόνηση της πτυχιακής μου εργασίας.

4

Περιεχόμενα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ................................................................................................................................. 2 ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ: ......................................................................................................................... 2 ABSTRACT .................................................................................................................................. 3 KEYWORDS: ............................................................................................................................... 3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ............................................................................................................................... 4 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ .............................................................................................. 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ................................................................................................................................... 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο. Η ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ.................................................................. 9

1.1. Η σχέση μουσικής και τηλεόρασης εγείρει και ερωτήματα αισθητικής ................ 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο. ΨΥΧΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΟΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ .............................. 12

2.1. Η επήρεια της ψυχολογίας στη μουσική. Πώς η ακρόαση της μπορεί να έχει ψυχολογικά οφέλη και η θετική επίδρασή της .................................................................. 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο. Η ΕΠΗΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΣΚΕΨΗ, ΠΩΣ ΤΗΝ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΠΟΥ ΕΧΕΙ . 14 3.1 Το αντίκτυπο της μουσικής στην υγεία......................................................................... 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο. Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΟΥ ΗΧΟΥ .............. 16 4.1.Τεχνικά πρότυπα ........................................................................................................... 17 4.2. Πρακτικές παραγωγής.................................................................................................. 18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ .................................................. 20 5.1 Country μουσική στην αμερικανική τηλεόραση, 1948–2010....................................... 20 5.2 Music for science fiction................................................................................................ 21 5.3 Η μουσική ιχνηλασία στις ταινίες τρόμου και θρίλερ .................................................. 24 5.4. Ελληνικά σίριαλ και μουσική ....................................................................................... 25 5.5 Οι τηλεοπτικές μουσικές εκπομπές .............................................................................. 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο. ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ .............................................................................. 29 6.1 Μουσική και χειραγώγηση στη διαφήμιση .................................................................. 31 6.2 Η μουσική επένδυση, σε σχέση με το concept της καμπάνιας .................................... 32 6.3. Τι λένε οι καθ’ ύλην αρμόδιοι...................................................................................... 33

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ......................................................................................................................................... 36

7.1. Ανάλυση των Χαρακτηριστικών της Μουσικής Κινηματογράφου και Τηλεόρασης με βάση το Διαδίκτυο .............................................................................................................. 36

7.2 Η χρήση της μουσικής στον κινηματογράφο και την τηλεόραση και η ταξινόμηση αυτής ................................................................................................................................... 38

5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ ΜΕ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ................................................................ 41 8.1. Group study. Πως επιδρά η μουσική στην τηλεόραση................................................ 42 8.2 Ερωτηματολόγιο – Δείγμα από 53 ερωτηθέντες ......................................................... 47

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ..................................................................................................................... 49 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ......................................................................................................................... 51

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ

AM Amplitude Modulation (Διαμόρφωση Πλάτους) Α.Π.Θ. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης BBC British Broadcasting Corporation
CBS Columbia Broadcasting System

FCC Federal Communications Commission (Ομοσπονδιακή Επιτροπή Επικοινωνιών)

FM Frequency Modulation (Διαμόρφωση Συχνότητας) SCI-FI Science fiction, επιστημονική φαντασία

6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η μουσική θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι στη ζωή του ανθρώπου, μια μορφή ανάγκης που δίνει τη δυνατότητα στο νου να κάνει ταξίδια, να ονειρεύεται, να νιώθει ή να αναπολεί στιγμές που βίωσε, ακούγοντας μια μελωδία. Είναι αυτή η ανάγκη που έδωσε το βήμα στον άνθρωπο, να ασχοληθεί μαζί της, να συνθέσει αυτό που θέλει να εκφράσει, να το μοιραστεί και εν τέλει να βιοποριστεί. Οι τρόποι άπειροι, όπως με τραγούδια που ακούγονται σε κάποια διαφήμιση, τηλεοπτική σειρά/εκπομπή ή ντύνοντας την εισαγωγή κάποιου ντοκιμαντέρ, ακόμα και την έναρξη των Ειδήσεων. Η μουσική μπορεί να είναι μια, αλλά αποτελείται από πολλά είδη: rock, ethnic, folk, pop, classical, το καθένα τους προσφέρει κάτι μοναδικό και διαφορετικό, δίνοντας τη δυνατότητα της επιλογής.

Κατά τη διάρκεια της εξέλιξης των διαφόρων επιστημών υπήρξαν επιστήμονες που μελέτησαν τις επιδράσεις της μουσικής σε διάφορα επίπεδα της ανθρώπινης ζωής και των οργάνων, η ψυχολογία, η ιατρική και η βιολογία ήταν ανάμεσά τους και καθώς η τεχνολογία εξελισσόταν, ο τομέας της τέχνης διεύρυνε σταδιακά τους ορίζοντές του. Εμπνεόμενοι από τους αρχαίους προκατόχους τους, όπως τον Ιπποκράτη, τον Πυθαγόρα και τον Πλάτων, οι οποίοι ενδιαφέρονταν για τη λειτουργία της μουσικής, οι σύγχρονοι επιστήμονες υπερασπίστηκαν τις σωματικές, νοητικές και συναισθηματικές επιδράσεις της, εστιάζοντας κυρίως στη λειτουργία του εγκεφάλου και την ανταπόκρισή του στα μουσικά ερεθίσματα. Το ανθρώπινο πνεύμα ενσωμάτωσε το πνευματικό στη σφαίρα του θεάματος και δημιούργησε ένα εντελώς νέο φαινόμενο στον τομέα της τέχνης. Το ανθρώπινο είδος φαίνεται να γνωρίζει πώς να σκηνοθετεί με επιτυχία τα δικά του βήματα στησίματος (Γκαγκαστάθη, 2016).

Η τηλεόραση είναι εμφανώς παραμελημένη στις μελέτες που αφορούν την δημοφιλή μουσική και απουσιάζει από τις περισσότερες τηλεοπτικές μελέτες. Για παράδειγμα, σε θέματα όπως της δημοφιλούς μουσικής και του φύλου/σεξουαλικότητας, υπάρχει μεγάλος αριθμός ερευνητών που ασχολούνται με σχετικές θεωρίες και συζητήσεις, με ιστορικό συνεχούς ενασχόλησης, χωρίς όμως να διασαφηνίζεται αν η έρευνα της σχέσης μουσικής – τηλεόρασης γίνεται με τη σοβαρότητα που της αρμόζει. Αν και η δημοφιλής μουσική και τα βίντεο στο παρελθόν μαγνήτιζαν και έλκυαν το ενδιαφέρον και τη φαντασία του τηλεοπτικού κοινού, η μουσική και τα μέσα ενημέρωσης έχουν εξαφανιστεί από την ακαδημαϊκή ατζέντα (Negus, Street, 2002, σελ.245).

Η παρούσα εργασία, στο πρώτο κεφάλαιο, πρόκειται να μελετήσει την αλληλεπίδραση της μουσικής και τη σχέση που προκύπτει μεταξύ μουσικής και τηλεόρασης ενώ στο δεύτερο, θα μελετηθεί η ψυχοφυσιολογία και ψυχοακουστική της, ο τρόπος που συμβάλλει δηλαδή στην επικοινωνία των ανθρώπων, μεταβιβάζοντας πληροφορίες, συναισθήματα κι άλλα στοιχεία. Παράλληλα, θα αναλυθεί ο ήχος, τα ψυχολογικά του στοιχεία και η αντίληψη των ιδιοτήτων του αλλά και πως επηρεάζεται η ψυχολογία από τη μουσική. Στο τρίτο, θα μελετηθεί η επήρεια της κοινωνιολογίας στη μουσική, τι οφέλη προσδίδει η ακρόασή της και ποιος είναι ο ρόλος της στην κοινωνική ζωή και επίσης το αντίκτυπο της μουσικής στην υγεία κι αμέσως μετά, στο τέταρτο, θα γίνει αναφορά για την τηλεοπτική μουσική και η αναδρομή της ιστορίας του τηλεοπτικού ήχου.

7

Στο πέμπτο, θα μελετηθούν οι κατηγορίες της τηλεοπτικής μουσικής όπως η Country, στην αμερικανική τηλεόραση, η μουσική για επιστημονική φαντασία (sci-fi), η μουσική τρόμου - θρίλερ. Ταυτόχρονα, τα Ελληνικά σίριαλ και οι μουσικές εκπομπές. Στη συνέχεια, στο έκτο, θα αναλυθεί ο ρόλος της μουσικής στη διαφήμιση, η μουσική χειραγώγηση αλλά και ως επένδυση στη διαφήμιση, σε σχέση με το concept της καμπάνιας. Στο έβδομο, το τελευταίο κεφάλαιο της βιβλιογραφικής ανασκόπησης, θα μελετηθεί η σημασία της καλής μουσικής, η σχέση της με την τηλεόραση και θα ακολουθήσει ανάλυση των χαρακτηριστικών της μουσικής κινηματογράφου και τηλεόρασης.

Στο δεύτερο μέρος, που αφορά τη διεξαγωγή της έρευνας, θα αναλυθούν τα ερευνητικά ερωτήματα όσον αφορά τη σχέση της μουσικής και της τηλεόρασης, μέσα από ένα πείραμα στο όγδοο κεφάλαιο και τέλος στο ένατο, μια ομαδική μελέτη (group study), για το πως επιδρά η μουσική στην τηλεόραση κι ένα ερωτηματολόγιο, με δείγμα από 53 ενήλικες ερωτηθέντες. Τέλος, θα διεξαχθούν τα συμπεράσματα έπειτα από την μελέτη κι ανάλυση των παραπάνω θεμάτων.

8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο. Η ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

H τηλεόραση αποτελεί ένα σημαντικό μέσο για τη μουσική γνώση, κατανόηση και εμπειρία. Γεγονός που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εισαγωγή ορισμένων ειδών από τη δεκαετία του '50, ενθαρρύνοντας τη ευρεία εκτίμηση της τζαζ, των μεγάλων μπαντών, των σόλο τραγουδιστών, της R&B (Rhythm and blues), της ροκ, της σόουλ και με την εμφάνιση του Έλβις Πρίσλεϊ, στα μέσα της δεκαετίας του '50, που ήταν παγκοσμίως αναγνωρισμένη και αντικείμενο λεπτομερούς μελέτης. Το άρθρο του 1Murray Forman υποστηρίζει ότι πρέπει να δοθεί ένα ευρύτερο χρονικό πλαίσιο για να κατανοηθεί η σχέση της σύνδεσης μουσικής με την τηλεόραση, η οποία μας ταξιδεύει πίσω στη δεκαετία του 1940, μια περίοδο αβεβαιότητας και πειραματισμού, όπου η μουσική παράσταση συναντούσε νέους τρόπους τηλεοπτικής αναπαράστασης. Εκτός από την καθιέρωση ενός μουσικού είδους, είχε άμεσο αντίκτυπο στη μουσική εμπειρία ενός ευρύτερου πληθυσμού -εφήβων και παιδιών- κοινό που συγκινείται ευκολότερα, παρακολουθώντας μια μουσική παράσταση (Negus and Street, 2002, σελ.245).

Επιπροσθέτως, το θεμελιώδες ερώτημα που τίθεται είναι πώς η τηλεόραση και η μουσική αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους. Τις περισσότερες φορές, στον τομέα των ΜΜΕ, η τηλεόραση αντιμετωπίζεται με όρους δυϊσμού, μεταξύ πληροφοριών και ψυχαγωγίας και βασίζεται σε μια αφελή διάκριση μεταξύ «γεγονότος» και «μυθοπλασίας». Οι φαινομενικές διχογνωμίες συχνά ηθικοποιούνται, με βάση ότι: είναι πολύτιμη, σημαντική και είναι λογικό να τραβά την προσοχή μας, ενώ από την άλλη πλευρά είναι περιττή, αδιάφορη, ασήμαντη και δεν υπάρχουν απαιτήσεις από τους επιστήμονες (Negus and Street, 2002, σελ.246).

Έμφαση δίνεται συνήθως στη γλώσσα – προφορικό λόγο ή στο γραπτό κείμενο, που αντιπροσωπεύει. Ελάχιστη προσοχή έχει δοθεί στο πώς η τηλεόραση μεταδίδει τη γνώση μέσω μη αντιπροσωπευτικών/μη λεκτικών μορφών επικοινωνίας – χειρονομίες, κινήσεις, χρώματα, τη δραματική χρήση του σώματος και φυσικά τη μουσική. Το άρθρο του John Corner2, είναι γνωστό για την επισήμανση της συνεχούς εστίασης στη χρήση μουσικής στο ντοκιμαντέρ και για την επισήμανση της πρακτικής και θεωρητικής σημασίας του μουσικού ήχου, που προβάλλεται στα ντοκιμαντέρ. Αυτή η προσέγγιση στην τηλεόραση εγείρει ενδιαφέροντα, μεθοδολογικά ερωτήματα, σχετικά με το πώς ερευνούμε και κατανοούμε τον ήχο και το κείμενο, μια και τηλεόραση αντιπροσωπεύει τον κόσμο μέσα από εικόνες (Negus, Street, 2002, σελ.246).

Η μελέτη της μουσικής στην τηλεόραση, δηλώνει κάτι πολύ παραπάνω, πέρα από την απλή εισαγωγή των μεθόδων της στις κινηματογραφικές σπουδές. Οι διαφορές αυτές πρέπει να αναγνωριστούν και υποδηλώνουν πως θα πρέπει να γίνει επανεξέταση της μελέτης της κινηματογραφικής μουσικής, υπό το πρίσμα της τηλεόρασης. Οι πιο

1 Τα κύρια ερευνητικά ενδιαφέροντα του Δρ. Φόρμαν είναι οι κοινωνικές χρήσεις της λαϊκής μουσικής και η κριτική ανάλυση των βιομηχανιών των μέσων ενημέρωσης, της πολιτιστικής παραγωγής και της επικοινωνίας. Πηγή: https://www.wgbh.org/people/murray-forman

2 Επισκέπτης Καθηγητής στη Σχολή Μέσων και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Λιντς. Από το 1989 συντάκτης του περιοδικού Media, Culture and Society. Πηγή: https://johncorner.com/

9

πολλές κινηματογραφικές μελέτες παραμελούν την περίοδο της δεκαετίας του ’60 και ασχολούνται περισσότερο με τον κινηματογράφο του Χόλυγουντ. Εξάλλου, ο κινηματογράφος αντιμετωπίζεται συνήθως με όρους και έννοιες της διάζευξης/αφήγησης. Ενώ, όταν πρόκειται για την τηλεόραση, πολλά προγράμματα δεν θεωρούνται απλώς αυτοτελής αφήγηση, που μέσα τους μπορεί να γίνει τοποθέτηση μουσικής, αλλά η χρήση της είναι εξωδιηγητική, που σημαίνει ότι αναφέρεται σε μια σειρά από νοήματα που είναι έξω από το τηλεοπτικό πλαίσιο (Negus, Street, 2002, σελ.246).

Οι Mark Brownrigg, λέκτορας Κινηματογράφου και ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο του Stirling που διερεύνησε τη σχέση μεταξύ κινηματογραφικής μουσικής και κινηματογραφικού είδους και ο Peter Meech, συγγραφέας και παραγωγός με μεταπτυχιακό στις επικοινωνίες από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, τονίζουν την ικανότητα της μουσικής να σηματοδοτεί μια σειρά από πολύπλοκες κοινωνικές σημασίες που μπορούν να ακουστούν σε σύντομο χρονικό διάστημα, για παράδειγμα ως αναγνωριστικοί ήχοι. Αντί να πάνε σε μια συναυλία ή σε ένα κλαμπ, πολλοί επιλέγουν να παρακολουθήσουν μουσικά σόου στην τηλεόραση (του Jimi Hendrix στο The Lulu Show το 1968 ή το Pop Idol το 2002). Στο οικογενειακό περιβάλλον, όπου η πλειονότητα της τηλεοπτικής λήψης είναι ακόμη ριζωμένη, η μουσική υπήρξε ζωτικής σημασίας για να μιλήσει στα παιδιά και τους εφήβους, αλλά και στους γονείς τους. Στο κείμενό της, για το πώς η τηλεόραση διαμορφώνει τις μουσικές εμπειρίες των μικρών παιδιών, η Karen Lury 3αποτυπώνει αποτελεσματικά την οικιακή λειτουργία της τηλεόρασης (Negus, Street, 2002, σελ.247).

Για να κατανοηθεί η μουσική μέσα στη δυναμική της οικογενειακής ζωής, από τη δεκαετία του 1950 και μετά, είναι σημαντική η επικέντρωση στην τηλεόραση. Αυτό οδηγεί σε μια γενικότερη παρατήρηση: οι ιστορίες της λαϊκής μουσικής, ιδίως εκείνες που ξεκινούν από τη δεκαετία του 1950, θα πρέπει να δίνουν στην τηλεόραση κάτι περισσότερο από μια περαστική αναφορά ενός brand (Negus, Street, 2002, σελ.247).

1.1. Η σχέση μουσικής και τηλεόρασης εγείρει και ερωτήματα αισθητικής

Η τηλεόραση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της αισθητικής από τη δεκαετία του '50, ενώ τα είδη της ροκ και της ποπ έχουν αποτελέσει αντικείμενο σημαντικής θεωρητικής ανάλυσης από μελετητές της μουσικής. Παράλληλα, πρέπει να τονιστεί η σημασία της τηλεόρασης στη διαμόρφωση ερμηνευτικών κανόνων για τη ροκ μουσική. Ο Simon Frith4, υποστηρίζει αυτό που φαίνεται λιγότερο προφανές, σχετικά με το αν η μουσική έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αισθητική της τηλεόρασης. Ενώ άλλοι συγγραφείς θεωρούν ότι ο αντίκτυπος της μουσικής στην τηλεόραση, είναι μια πιο αργοπορημένη διαδικασία επιρροής. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους, η τηλεόραση έχει διαμορφώσει ξεκάθαρα την ροκ, την ποπ και την σόουλ και ήταν μεγάλη η επίδρασή

3 Διευθύντρια Σχολής και Καθηγητής Σπουδών Κινηματογράφου & Τηλεόρασης (Θέατρο, Κινηματογράφο & Τηλεόραση). Πηγή: https://www.gla.ac.uk/schools/cca/staff/karenlury/

4 Ομότιμος Καθηγητής, Μουσική, Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου Πηγή:

https://www.eca.ed.ac.uk/profile/prof-simon-frith

10

της στις χορευτικές μπάντες, συγκεκριμένα στη δεκαετία του 1940, μέχρι την εμφάνιση της τετράγωνης οθόνης που κυριολεκτικά πλαισίωσε και διευκόλυνε την εμφάνιση του ροκ στυλ, στη δεκαετία του 1960 και 1970 (Negus, Street, 2002).

Η τηλεόραση αναδημιουργεί την έννοια της «αυθεντικότητας» για να ταιριάζει στις μπάντες και τους καλλιτέχνες που διαμεσολαβεί η μουσική. Η έννοια της «αυθεντικότητας» οικοδομείται ενεργά, μέσω, αλλά και σε αντίθεση με τις τηλεοπτικές συμβάσεις. Τα άρθρα των Donnelly, Brownrigg και Meech, δείχνουν ότι η «αντίστροφη» επιρροή της, γίνεται πιο έντονη, έπειτα από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, καθώς η ηλεκτρονική χορευτική μουσική άρχισε να καθορίζει την αισθητική των κωδικών τηλεόρασης, τα ενημερωμένα αθλήματα, τα λογότυπα, τα θεματικά τραγούδια και τη μουσική σε απόθεμα γενικότερα. Η Lury5, θεωρεί πώς η τηλεόραση επηρεάζει τόσο, ώστε να αποκτήσει ο καθένας, από την παιδική κιόλας ηλικία, την πρώτη του μουσική εμπειρία και να διδαχθεί την μουσική εκτίμηση, παρέχοντας μια ενδιαφέρουσα νοητική συλλογή παιδικών τραγουδιών και ποπ επιτυχιών. Ο Corner, θεωρεί πως η μουσική δεν γίνεται να μην είναι μέρος του ρόλου της τηλεόρασης, στην εκπαίδευσή αλλά και στην ενημέρωση των ενηλίκων (Negus, Street, 2002).

Αναφορικά με το ζήτημα της αλληλεπίδρασης μεταξύ της τηλεόρασης και της μουσικής αισθητικής, ο Chanan καθιστά σαφές, άλλο ένα ζήτημα που την αφορά και αναφέρει ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εκλαΐκευση της "κλασικής" μουσικής. Ανατρέχοντας στα σχόλια του Adorno, κατά τη δεκαετία του ́40 (στο έργο του Philosophy of modern music), όταν παρατήρησε ότι η "κλασική μουσική" είχε γίνει μια ασαφής, αυθαίρετη κατηγορία, που ακούγεται άκριτα ως διαφορετική από την "ελαφρά μουσική", ενώ στην πραγματικότητα καταναλώνεται και παράγεται κάτω από τις ίδιες βιομηχανικές συνθήκες. Σαφώς, υπάρχει ακόμη πολλή δουλειά που χρειάζεται να γίνει μεταξύ της σχέσης μουσικής και τηλεόρασης. Το θέμα που διακρίνεται από την απουσία του, είναι του μουσικού βίντεο, το οποίο είχε μεγάλο αντίκτυπο στη διαδικασία μάρκετινγκ της ποπ, αλλά με το πέρασμα του χρόνου η επιρροή του, θα μπορούσε χωρίς αμφισβήτηση, να είναι λιγότερο σπουδαία, σε σχέση με την ανάπτυξη της τηλεοπτικής μουσικής και των διαγωνισμών της, όπως της Eurovision, τα Grammies, τα British Awards (Negus, Street, 2002).

5 Διευθύντρια Σχολής και Καθηγητής Σπουδών Κινηματογράφου & Τηλεόρασης (Θέατρο, Κινηματογράφο & Τηλεόραση) Πηγή: https://www.gla.ac.uk/schools/cca/staff/karenlury/

11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο. ΨΥΧΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΟΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Όπως αναφέρεται στις Ανακοινώσεις του Γενικού Ψυχιατρικού Νοσοκομείου (2004), το πως διακρίνει κανείς το σύνθετο ήχο, είναι μια ολόκληρη διαδικασία, που συμβάλλει στο πως αντιλαμβάνεται κανείς την πραγματικότητα, αλλά και την κάθε κατάσταση που προκύπτει στην καθημερινή ζωή. Μεταξύ της Φυσικής και της Ψυχολογίας υπάρχει μια ένωση, η φυσική του απλού ήχου, που περιγράφεται ως συνάρτηση της συχνότητας, του πλάτους και της φάσης. Ενώ, η ψυχοακουστική, δηλαδή η ψυχολογία του ήχου, διαθέτει τα δικά της στοιχεία, όπως: της έντασης, του τόνου, της χροιάς. Ως σύνθετος ήχος, η μουσική, είναι αυτή που όχι απλά συμβάλλει στην επικοινωνία, αλλά μεταβιβάζει τις πληροφορίες και τα στοιχεία συναισθηματικής ή σημασιολογικής έννοιας. Με τη βοήθεια αυτών των στοιχείων υποδηλώνεται η συμμετοχή τους στο κεντρικό, νευρικό σύστημα, μέσα από συγκεκριμένες διαδικασίες ερμηνείας και ολοκλήρωσης και σε συνδυασμό με το περιφερικό ακουστικό επεξεργασίας. Το λιγότερο περίπλοκη, θα μπορούσε να θεωρηθεί επομένως, η επίδραση της μουσικής στην ανθρώπινη φυσιολογία και ψυχολογία. Εξάλλου, κάθε είδος μουσικής επιδρά διαφορετικά στον κάθε ακροατή (Iakovides et al;, 2004).

Ο θεμελιώδης ήχος παράγεται σε υψηλότερη συχνότητα, ενώ η αντίληψη του ήχου είναι πολύπλοκη. Ο ήχος έχει φυσικές ιδιότητες και ψυχολογικά στοιχεία. Η φυσική του ήχου έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες, για παράδειγμα, οι μεταβολές της πίεσης που προκαλούνται είναι αποτέλεσμα της ηχητικής δόνησης από ένα αντικείμενο. Αυτές οι αλλαγές γίνονται αντιληπτές, από το αυτί του ανθρώπου, ενισχύονται και μεταδίδονται μέσω των οστεοειδών του μέσου αυτιού και τη διαφορά μεταξύ της περιοχής αυτού, της τυμπανικής μεμβράνης και του ωοειδούς παραθύρου. Με λίγα λόγια, η ψυχολογία του ήχου βασίζεται στην αντίληψη των ιδιοτήτων του, με την κίνηση της κοχλιακής βασικής μεμβράνης του εσωτερικού αυτιού και εισέρχεται στον κοχλιακό πυρήνα φτάνοντας στα δύο ημισφαίρια του ανθρώπινου εγκεφάλου και στην κεντρική ακουστική οδό. Κάτω από ορισμένες συνθήκες, οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και διακρίνουν σαν ένα σύνθετο, ηχητικό, περιοδικό κύμα, τον ήχο και τη μουσική, καθώς η αίσθηση της ακοής παρέχει δεδομένα που σχετίζονται με το περιβάλλον (Iakovides et al;, 2004).

2.1. Η επήρεια της ψυχολογίας στη μουσική. Πώς η ακρόαση της μπορεί να έχει ψυχολογικά οφέλη και η θετική επίδρασή της

Μελέτη κατέληξε ότι όταν ένας ακροατής, που έχει συγκεντρώσει την προσοχή του σε κάποια δραστηριότητα ακούγοντας μουσική, αποδίδει καλύτερα, βελτιώνει την γνωστική του απόδοση, ενώ έχει οφέλη και στη μνήμη (Gold, Frank et al., 2013). Κάτι άλλο που βοηθά η μουσική, είναι να μειωθεί ή να διαχειριστεί κανείς καλύτερα το στρες, αφού μπορεί να φανεί ιδιαίτερα αποτελεσματική στην καταπολέμηση του άγχους. Σε μια μελέτη του 2013, οι συμμετέχοντες πήραν μέρος σε τρεις διαφορετικές καταστάσεις, κάποιοι άκουγαν χαλαρωτική μουσική, άλλοι τον ήχο του νερού και οι υπόλοιποι τίποτα. Στη συνέχεια εκτέθηκαν σε κάποια στρεσογόνα κατάσταση, κάνοντας ένα ψυχολογικό τεστ, αυτό που έδειξαν τα αποτελέσματα, ήταν πως όσοι άκουγαν μουσική φάνηκε να αναρρώνουν πιο εύκολα μετά την στρεσογόνα

12

κατάσταση, πράγμα που σημαίνει ότι η μουσική έχει μεγάλη απόκριση στο νευρικό σύστημα και κατά συνέπεια στο ανθρώπινο στρες (Thoma, La Marca et al., 2013).

«Κάθε φορά που φοβάμαι, κρατάω το κεφάλι μου όρθιο και σφυρίζω μια χαρούμενη μελωδία, ώστε κανείς να μην υποψιαστεί ότι φοβάμαι. Και κάθε φορά η ευτυχία της μελωδίας με πείθει ότι δεν φοβάμαι» – Rogers and Hammerstein

Η μουσική έχει τη δυνατότητα να χαλαρώνει, ειδικότερα όταν οι ρυθμοί είναι αργοί και χαλαροί κι έχουν χαμηλή ένταση, όπως για παράδειγμα η κλασσική μουσική και η ορχηστρική. Παρατηρείται, ότι προτιμάται και σε χώρους που γίνονται ιατρικές θεραπείες. Όπως αναφέρεται στην έρευνα του Πανεπιστημίου της Φλόριντα, ο ήχος της μουσικής:

• προσφέρει μεγαλύτερη εγκεφαλική ενεργοποίηση, πέρα από κάθε άλλο ερέθισμα • ενισχύει την γνωστική απόδοση και τη μνήμη
• ρυθμίζει τις ορμόνες του στρες
• ξυπνά όμορφες αναμνήσεις και εμπειρίες

• έχει επιρροή στην αρτηριακή πίεση, καρδιακό παλμό και σφυγμό • ρυθμίζει την ταχύτητα των κυμάτων στον εγκέφαλο
• ενισχύει το ανοσοποιητικό (Exploring your mind, 2018).

13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο. Η ΕΠΗΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΣΚΕΨΗ, ΠΩΣ ΤΗΝ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΠΟΥ ΕΧΕΙ

Η μουσική έχει τη δύναμη να επηρεάζει κάθε ανθρώπινο πολιτισμό, συναισθηματικά, πολιτισμικά αλλά και ηθικά. Ανταλλάσσοντας μουσική, ανταλλάσσεται πολιτισμός, γνώσεις σημαντικές για τον τρόπο ζωής μιας άλλης κοινωνίας. Αυτή η σύνδεση που προσφέρει και η ανάπτυξη κοινωνικών δεσμών, έχει ιδιαίτερη σημασία, σε περιόδους συγκρούσεων, γιατί μπορεί να γίνει γραμμή επικοινωνίας, να βοηθήσει στην προστασία αλλά και προώθηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Είναι ένα όχημα που μπορεί να χρησιμεύσει στη συνένωση και την κοινωνική αλλαγή. Στην καθημερινότητα, η χρήση της είναι πολύ συχνή, για χαλάρωση, συμφιλίωση συναισθημάτων, αυτοέκφραση, ευημερία. Θεωρείται ένα εργαλείο θεραπείας, που συνδέει και επηρεάζει με τον τρόπο της την επικοινωνία των ανθρώπων και πολλοί καταφεύγουν σε αυτή, όταν νιώθουν πως οι άλλοι δεν καταλαβαίνουν πως αληθινά αισθάνονται, ψάχνοντας να βρουν ανθρώπους που εκφράζονται με τον ίδιο τρόπο και να δημιουργήσουν επαφές. Αυτός είναι και ο λόγος που την κάνει ωφέλιμη στην κοινωνία (Peralta, 2021).

Στην παγκοσμιοποιημένη δυτική λαϊκή θεωρία, ο ρόλος της μουσικής φαίνεται να περιορίζεται στην ηδονική ακρόαση. Ακόμη και σε αυτό το περιορισμένο πλαίσιο, η μουσική θεωρείται ότι έχει σημαντικό κοινωνικό αντίκτυπο, κυρίως μέσω της ικανότητάς της να διαμορφώνει συναισθήματα – αφού όπως έχει αποδειχθεί παίζει ρόλο σε τομείς τόσο διαφορετικούς, όπως η διαμόρφωση της αίσθησης της ταυτότητας ενός ατόμου ή η αφήγηση εμπειριών στα πολυμέσα, που έχουν ιδιαίτερα ισχυρή επιρροή . Ωστόσο, η μουσική παίρνει διαφορετικές μορφές σε διαφορετικές κοινωνίες. Σε πολλούς πολιτισμούς, δεν είναι μόνο για ακρόαση, αλλά είναι ένα μέσο συμμετοχής—η γνωστική νευροεπιστήμη έχει δείξει ότι η μουσική μπορεί να έχει εντυπωσιακά ισχυρή επιρροή, όχι μόνο στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους, αλλά και στην ανάπτυξη της εν-συναισθητικής αλληλεπίδρασης (Cross, 2016).

Η επίδραση της στη ζωή ενός ανθρώπου είναι πολυδιάστατη. Βοηθά τη διάθεση να ανέβει, επηρεάζει βαθιά την ψυχική κατάσταση, δίνει κίνητρο και ενέργεια, σε περιόδους ανησυχίας και άγχους προσφέρει ηρεμία και χαλάρωση. Άλλες φορές, γίνεται αντικείμενο έμπνευσης και συνάμα βελτιώνει την σωματική υγεία, καθώς έχει αποδειχθεί πως με μουσική «υψηλής ταχύτητας», οι προπονήσεις γίνονται πιο αποτελεσματικές. Παράλληλα, ενώνει τους ανθρώπους, αιχμαλωτίζει τη φαντασία και γίνεται πηγή δημιουργικότητας (Περάλτα, 2021).

Ο συγγραφέας και μαέστρος Kent Nagano μιλώντας με τον νευροεπιστήμονα Daniel J. Levitin, στο βιβλίο Classical Music: Expected the Unexpected, αναφέρει πως οι κοινωνιολογικές επιπτώσεις της μουσικής, μπορεί να περιλαμβάνουν τη βελτίωση της ευημερίας των ανθρώπων λόγω κάποιων χημικών αντιδράσεων στον εγκέφαλο, όπως η αύξηση της ωκυτοκίνης, της «ορμόνης της αγάπης», η οποία μας ωθεί σε κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, χτίζει εμπιστοσύνη μεταξύ των ανθρώπων και ενισχύει τη σύνθεση των αντισωμάτων ανοσοσφαιρίνης Α, που είναι σημαντική για την ανθρώπινη υγεία. Μελέτες, δείχνουν ότι τα επίπεδα μελατονίνης, αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης αυξάνονται έπειτα από μερικές εβδομάδες μουσικοθεραπείας. Οι ορμόνες αυτές μας

14

ενισχύουν τα συναισθήματα ενθουσιασμού και ενεργοποιούν τις περιοχές «ανταμοιβής» του εγκεφάλου. Η μουσική, αντανακλά την κουλτούρα της εποχής, όπου στους στίχους και τους ήχους, διακρίνεται το αποτύπωμα μιας συγκεκριμένης περιόδου, κάνοντας την ιστορία να γράφεται. Όπου ο πολιτισμός αλλάζει γρήγορα, αντανακλώντας μουσικές μορφές που εξελίσσονται και αναδύονται με την ίδια ταχύτητα (Περάλτα, 2021).

3.1 Το αντίκτυπο της μουσικής στην υγεία

Όπως αναφέρει το Ιατρικό Σχολείο του Harvard, οι περισσότερες κουλτούρες, από τις πιο πρωτόγονες ως τις πιο σύγχρονες, δημιουργούν μουσική, μια και είναι το θεμελιώδες χαρακτηριστικό για το ανθρώπινο είδος. Το νευρικό σύστημα και ο ανθρώπινος εγκέφαλος, είναι έτσι συνδεδεμένα, ώστε να ξεχωρίζουν τη μουσική από το θόρυβο, τον ρυθμό, τους τόνους και τους ήχους. Έπειτα από μελέτες, διαπιστώθηκε πως η μουσική είναι ικανή να ενισχύσει την υγεία και την αποδοτικότητα στον άνθρωπο. Αρχικά, ως ήχος κι αυτή, μέσω ηχητικών κυμάτων φτάνει στο αυτί, όπου τα συλλέγει και με την χρήση του ακουστικού πόρου τα διοχετεύει στο τύμπανο, όπως κινούνται τα ηχητικά κύματα, το κάνουν να δονείται (Harvard Medical School, 2021).

Έπειτα από μελέτες με μαγνητική τομογραφία, φαίνεται πως τα νευρικά δίκτυα έχουν την κύρια ευθύνη για να ερμηνευτούν, αφού αποκωδικοποιηθούν οι ιδιότητες της μουσικής. Καθώς, κάθε υγιής εγκέφαλος, έχει τη δυνατότητα να εκτελεί σύνθετες εργασίες για να αντιληφθεί τη μουσική, ενώ όταν υπάρχουν εγκεφαλικές βλάβες, εμφανίζονται κάποια ελαττώματα στην μουσικότητα του ασθενή, όπως αναφέρεται στο βιβλίο Musicophilia, του φημισμένου νευρολόγου και συγγραφέα, Oliver Sacks.

Εξάλλου, παρατηρώντας τις ανθρώπινες ιστορίες, σε άλλες κοινωνίες κι εποχές, η μουσική ήταν αυτή που «μεσολάβησε» για την έκφραση των συναισθημάτων και την επικοινωνία με άλλους ανθρώπους. Ενώ, το 1697, ο Βρετανός δραματουργός William Congreve, είχε πει πως «μόνο η μουσική έχει αυτή τη γοητεία, να μπορεί να απαλύνει μια άγρια καρδιά» (Harvard Medical School, 2021).

15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο. Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΟΥ ΗΧΟΥ

Στο παρελθόν, η συγγραφέας Michele Hilmes, είχε περιγράψει την τηλεόραση ως το «κακό αντικείμενο» της ακαδημαϊκής κοινότητας. Σήμερα όμως, κατέχει σημαντική θέση στα προγράμματα εκπαίδευσης των τριτοβάθμιων σπουδών, αποτελώντας αντικείμενο πολλών ανθολογίων, περιοδικών και επιστημονικών βιβλίων. Καθώς ο τομέας των τηλεοπτικών σπουδών έχει μεγαλώσει, οι μέθοδοι και οι κατευθύνσεις του έχουν αλλάξει σε μια ερευνητική βάση προσανατολισμένη στη βιομηχανία και την πολιτική στη δημοσιογραφία. Ενώ στον τομέα της μαζικής επικοινωνίας, σε κειμενικές και πολιτισμικές προσεγγίσεις, εμπνευσμένες από την κριτική μαρξιστική και φεμινιστική θεωρία, τις βρετανικές πολιτισμικές σπουδές, αλλά και τις κινηματογραφικές (VanCour, 2011, σελ.57).

Αυτές οι εξελίξεις τεκμηριώθηκαν από μελετητές όπως οι: Michael Curtin, Julie D’ Acci', Michele Hilmes, Lynn Spigel, Chris Anderson, που τις κατέγραψαν με ιδιαίτερη προσοχή κι αναφέρθηκαν στην «πολιτιστική στροφή» των δεκαετιών του 1980 και του 1990, ως κίνημα των οπτικών μελετών, στη δεκαετία του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Λίγο αργότερα, ξεπήδησε και το κίνημα των ηχητικών μελετών, εμπνευσμένο από επαγγελματίες των ηχητικών σπουδών. Μια «ηχητική στροφή» στις τηλεοπτικές σπουδές που αναδεικνύει την ιστορική μελέτη της τηλεοπτικής μουσικής, ως μέρος της ιστορίας του τηλεοπτικού ήχου, ώστε να χαρτογραφηθεί αυτό το αναδυόμενο ερευνητικό πεδίο, προσφέροντας ρουμπρίκες, για μελλοντικές έρευνες και αναλύσεις (VanCour, 2011, σελ. 57).

Για την ακρίβεια, προτείνονται τέσσερις βασικοί τομείς ανάλυσης για τις ιστορικές μελέτες του τηλεοπτικού ήχου, υποστηρίζοντας μια πολυεπίπεδη προσέγγιση που αντιμετωπίζει τον τηλεοπτικό ήχο από την άποψη της:

1

2

3

4

Επικρατούσες τεχνολογίες Βιομηχανικές πρακτικές

Κειμενικές μορφές Τρόποι κατανάλωσης

1. Εξετάζοντας τον τηλεοπτικό ήχο ως τεχνικό τεχνούργημα, αυτή η μέθοδος διερευνά τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή, μετάδοση και λήψη τηλεοπτικού ήχου και τις συνέπειες της υιοθέτησης ορισμένων τεχνικών προτύπων.

16

2. Ως πρότυπο βιομηχανικής πρακτικής, θεωρείται το προϊόν που εξετάζεται από ομάδες ειδικών επαγγελματιών της βιομηχανίας, που καλλιεργούν κοινές αισθητικές αξίες για τον κλάδο.

3. Η κειμενική μορφή, που προκύπτει από αυτή τη δημιουργική εργασία, μελετάται τόσο ως ηχητικό αντικείμενο, αλλά και σε σχέση με σύνολα αντίστοιχα της οπτικής μορφής, μέσα στην τηλεόραση, όπως και άλλα καθεστώτα της οπτικοακουστικής αναπαράστασης.

4. Τέλος, ως αναλώσιμο προϊόν, ο τηλεοπτικός ήχος δεν εξετάζεται μόνο ως καταναλωτικό εμπόρευμα, αλλά και ως ακουστικό γεγονός που ακούγεται και βιώνεται από συγκεκριμένα ακροατήρια. Ενώ το πολύπλοκο σύστημα οπτικοακουστικής αναπαράστασης, ως προϊόν αναλώσιμο, θεωρείται καταναλωτικό αγαθό και ως ακουστικό γεγονός, που ακούγεται από συγκεκριμένο ακροατήριο, το οποίο καταλαμβάνει συγκεκριμένο τόπο και χώρο.

Οι μελετητές της τηλεόρασης, είναι σημαντικό να έχουν πάντα κατά νου πόσο απαραίτητη είναι η καλλιέργεια τρόπων ανάλυσής της και πως δεν είναι απλώς ένα αυστηρά οπτικό ή ακουστικό μέσο, αλλά ένας συνδυασμός. Ο σημερινός μελετητής, δεν ενδιαφέρεται μόνο για τη σχέση ήχου-εικόνας, αλλά για την παραγωγή και κατανάλωση του τηλεοπτικού ήχου, καθώς υπάρχει η ανάγκη της αναγνώρισης της θετικότητας των λόγων του τηλεοπτικού ήχου, όπως και η επιδίωξη διεπιστημονικών προοπτικών, αλλά και η εκτίμηση αυτών των οπτικοακουστικών ιδιοτήτων, ώστε να κατανοηθεί η τεχνολογική, βιομηχανική, βιωματική και κειμενική διάσταση του, όπως αναπτύχθηκε και μεταβλήθηκε τα τελευταία χρόνια (VanCour, 2011, σελ.57-58).

4.1.Τεχνικά πρότυπα

Έργα που σχετίζονται με την τηλεοπτική τεχνολογία κατέχουν πάντα εξέχουσα θέση, όπως κλασικά κείμενα. Για παράδειγμα το βιβλίο του Abramson: History of television, το βιβλίο των Fisher και Fisher: Tube, έως πιο πρόσφατα έργα μελετητών, όπως ο Brian Winston και ο Alexander Magoum. Βέβαια, κάποια παλαιότερα έργα επικρίθηκαν από τον Raymond Williams6, για τις ντετερμινιστικές τους, τεχνολογικά, τάσεις, χωρίς όμως να μειώνεται η σημασία των τεχνικών προτύπων, παραμένοντας ζωτικής σημασίας για τις μελέτες, που τοποθετούν τη μουσική στο πλαίσιο ευρύτερων μετασχηματισμών του τηλεοπτικού ήχου, δίνοντας προσοχή στις δυνατότητες και τους περιορισμούς που επιβάλλουν οι κυρίαρχες τεχνολογίες των μέσων παραγωγής, λήψης και μετάδοσης (VanCour, 2011, σελ.59-60).

Ο Joseph H. Udelson, εξηγώντας για τα προπολεμικά «μηχανικά» τηλεοπτικά συστήματα, αναφέρει ότι κατά τις δεκαετίες του 1920 και 1930 περιορίστηκε η έλλειψη ρυθμιστικής υποστήριξης και το μέσο εύρος ζώνης που υποστήριζε μόνο οπτικές

6Ο Raymond Williams (1921-1988) ήταν συγγραφέας, ακαδημαϊκός, θεωρητικός του πολιτισμού, κριτικός λογοτεχνίας, δημόσιος διανοούμενος, σοσιαλιστής και ηγετική φυσιογνωμία της Νέας Αριστεράς. Ήταν γιος γονέων εργατικής τάξης από ένα χωριό στα σύνορα της Ουαλίας, δάσκαλος εκπαίδευσης ενηλίκων, καθηγητής στο Κέιμπριτζ. Πηγή: https://raymondwilliams.co.uk/about- raymond-williams/

17

εκπομπές. Οι οπτικοακουστικές παρουσιάσεις, όταν απαιτούσαν τη μετάδοση ήχου γινόταν μέσω ξεχωριστού σταθμού ΑΜ (με μονοφωνικό ήχο και πρότυπο 100-5.000 Hertz). Έτσι, το κοινό έπρεπε να συντονιστεί με δύο ξεχωριστούς δέκτες. Στη δεκαετία του 1930, δόθηκε μεγαλύτερη προσοχή στην ακουστική διάσταση της τηλεόρασης και το 1937, ανακοινώθηκε από την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Επικοινωνιών, πως εφόσον "η μετάδοση του συγχρονισμένου ήχου (ακουστική εκπομπή)" θεωρούνταν πλέον "ουσιαστική φάση της τηλεοπτικής μετάδοσης", όλοι οι κάτοχοι τηλεοπτικών αδειών θα είχαν στο εξής αυτόματα την άδεια να μεταδίδουν οπτικές και ηχητικές μεταδόσεις (VanCour, pp.60).

Το 1940, συνέχισε να δίνεται σημασία στον τηλεοπτικό ήχο και επέβαλαν το συντονισμό ενός καναλιού με υποφορά ήχου FM, ώστε να μειωθούν οι παρεμβολές στα σήματα εικόνας. Επίσης, απαιτήθηκε όλοι οι αδειοδοτημένοι πομποί, να μπορούν να μεταδίδουν το εύρος συχνοτήτων ήχου από 50 έως 15.000 Hertz. Παρότι υπήρξε μεγάλη βελτίωση, τα προβλήματα συνεχιζόταν στον πρώιμο τηλεοπτικό ήχο. Μεγάλο περιθώριο βελτίωσης υποσχόταν τότε το μονοκάναλο σύστημα FCC, ανάμεσα στο τμήμα βίντεο του σήματος και στο τμήμα του ήχου, για να ελέγχει τις διαρροές και ότι προβλήματα εικόνας προκαλούνταν από παρεμβολές, τα οποία προβλήματα συνεχίστηκαν σε πολλά μέρη της χώρας και κατά την δεκαετία ’50, όπως αναφέρεται από τα μέλη της Εθνικής Ένωσης Ραδιοτηλεοπτικών Φορέων (VanCour, pp.62).

Η FCC, αν και επέβαλε την μείωση της ισχύος του ηχητικού σήματος, πίεσε για πιο πολλές μειώσεις. Οι επικριτές κάναν αναφορές για την αναπαραγωγή του ήχου, πως θα γίνει πιο θορυβώδης και στις ακριτικές περιοχές, οι τηλεθεατές θα έχουν μια κακή εικόνα. Αντίθετα, οι υποστηρικτές μίλησαν για την εξοικονόμηση κόστους της λειτουργίας του πομπού και την βελτίωση της ποιότητας της εικόνας, που θα υπερβαίνει τις τυχόν αντισταθμίσεις. Οι τεχνικές δυνατότητες του τηλεοπτικού ήχου περιπλέκονται από τη μεγάλη μεταβλητότητα του αναπαραγόμενου εύρους συχνοτήτων. Όσον αφορά τη μετάδοση, οι σταθερές γραμμές που συνδέουν τις τοποθεσίες των πρώιμων δικτύων μετέφεραν συχνότητες έως και 8.000 Hertz. Τα προγράμματα από τοπικούς σταθμούς μπορούν να προσφέρουν ήχο υψηλής ποιότητας, ενώ όσα λαμβάνονται μέσω του δικτύου προσφέρουν χαμηλή ποιότητα, σε σύγκριση με τις κανονικές ραδιοφωνικές εκπομπές AM (VanCour, σελ.62).

4.2. Πρακτικές παραγωγής

Εάν η κατανόηση της φύσης και των δυνατοτήτων της τηλεοπτικής μουσικής απαιτεί την επίγνωση των κυρίαρχων τεχνολογιών που χρησιμοποιούν οι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς, αλλά και τα ακροατήρια σε μια δεδομένη στιγμή, απαιτεί παράλληλα και την εξέταση από τους υπεύθυνους της καθημερινής παραγωγής προγραμμάτων, των συγκεκριμένων βιομηχανικών τρόπων, οι οποίοι ακολουθούν τις ιδιαιτερότητες της πρακτικής του κλάδου, όπου ο John Caldwell 7αποκαλεί την επιστήμη αυτή «κουλτούρα παραγωγής». Οι David Bordwell, Janet Staiger και Kristin Thompson στο

7Λέκτορας στο Gamelan; Διδασκαλία Αναπληρωτής Καθηγητής – Τμήμα Νότιας Ασίας, Τμήμα Ασιατικών Σπουδών). Πηγή: https://music.unc.edu/people/musicfaculty/john-caldwell/

18

βιβλίο Classical Hollywood Cinema τις περιγράφουν ως «πρακτικές χειροτεχνίας» και εργασιακής ρουτίνας, οι οποίες χρησιμοποιούνται ώστε να διατηρηθούν τα συγκεκριμένα σύνολα των αισθητικών προτύπων. Ο Udelson, περιγράφει τα πρώιμα μηχανικά συστήματα στην τηλεόραση, ως μια «μικρή έκρηξη» στην παραγωγή, κατά τη διάρκεια της πρώιμης τηλεόρασης, δεκαετίας του ́30, που δημιούργησε εκπληκτικά σύνολα πρακτικών παραγωγής και αναλύθηκαν λεπτομερώς από τον David Barker.

Στην εισαγωγή του βιβλίου Cinema and Media studies, αναφέρεται ότι στη δεκαετία του ’50 εμφανίστηκαν οι πρώτες μελέτες και άρχισε η επέκταση της βιβλιογραφίας για την τηλεοπτική μουσική. Ο λόγος, ήταν ότι η τηλεόραση, εκείνη την εποχή, ως μέσο επικοινωνίας βρισκόταν ακόμα σε νηπιακή ηλικία. Οι μελέτες για τη μουσική της τηλεόρασης, διαχωρίστηκαν τότε σε τέσσερις τύπους: 1) μουσική για τηλεοπτικές εκπομπές, π.χ. για ζωντανές μουσικές εκπομπές, τύπου American Idol και The Voice, 2) όπερα στην τηλεόραση, 3) μουσική για διαφημίσεις και 4) μουσικά βίντεο. Αν και υπήρξε ανάπτυξη της τηλεοπτικής μουσικής έρευνας, οι πηγές που αφιερώθηκαν είναι ελάχιστες και συνενωμένες με αυτές της κινηματογραφικής μουσικής. Οι περισσότερες γραμμένες στα αγγλικά και λιγότερες στα γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά και ισπανικά. Περισσότερες πηγές εντοπίζονται κατά τη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, λόγω της αύξησης ζήτησης τέτοιων ερευνών (Wissner, 2020).

19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Η τηλεοπτική μουσική αγωνίζεται να καθιερωθεί ως σοβαρό ακαδημαϊκό πεδίο, παρά το γεγονός ότι είναι πολύ δημοφιλής. Η ακαδημαϊκή βιβλιογραφία για την κινηματογραφική μουσική, ήταν η αφορμή, που ενθάρρυνε τον διαχωρισμό της από την τηλεοπτική, έτσι ώστε να διατηρήσει τη δική της επιστημονική αξιοπιστία. Ο Πρέντεργκαστ, αναγνωρισμένος Αμερικανός μελετητής, από τους πρώτους μάλιστα, πιστεύει ότι η μουσική στην τηλεόραση είναι συχνά πολύ σύντομη, εμπορική και παράγει εμπορική αξία για τις ταινίες. Ήδη από το 2002, ο καθηγητής κινηματογράφου και βίντεο, Michael Chanan (Πανεπιστήμιο του Roehampton), μπορούσε να απορρίψει την τηλεοπτική μουσική κάνοντας την εξής παρατήρηση: «η τηλεόραση συμβάλλει στην ηχητική ρύπανση, μειώνοντας κάθε είδος μουσικής, στο ίδιο επίπεδο, μια περαστική στιγμή στην τηλεοπτική ροή» (Deaville, 2011).

Την ελιτίστικη αυτή στάση συμμερίζονται κι άλλοι ειδικοί της κινηματογραφικής μουσικής και πολλές φορές γράφουν με απαξίωση για την μουσική της τηλεόρασης ή απλώς την παραβλέπουν όταν γίνονται συζητήσεις, ενώ κατά βάθος, θα ωφελούνταν εξετάζοντάς την. Αντίθετα, ο Ron Rodman θεωρεί ότι η τηλεόραση είναι ένας πομπός αξιών, μα και πολιτισμικών πεποιθήσεων και επικοινωνεί θετικά με τους θεατές, γιατί μπορούν να διαβάζουν και να αποκωδικοποιούν τα μηνύματα που περνά, κατανοώντας απόλυτα τη γλώσσα της. Η μουσική λοιπόν, είναι ένα συστατικό της τηλεόρασης, που δίνει τη δυνατότητα επικοινωνίας, χάρη στη γλώσσα και συνάμα στους πολλαπλούς άλλους ρόλους που έχει, στις διαφημίσεις και τα τηλεοπτικά προγράμματα (Deaville, 2011).

Κάνοντας μια αναδρομή στις προηγούμενες δεκαετίες, ποιος δε θυμάται, την μουσική της τηλεόρασης του ’70 και του ’80, από τις τηλεοπτικές σειρές “Magnum”, “Dallas”, “Miami Vice”, που πρόσθεσε την δική της πινελιά, ώστε να ολοκληρωθεί η αφήγηση. Τότε, ο συνθέτης καλούνταν να αποφασίσει το μουσικό μονοπάτι που θα επιλέξει, μουσική για τον κινηματογράφο ή την τηλεόραση. Σήμερα, η κατάσταση μοιάζει πιο μπερδεμένη, για παράδειγμα συνθέτες ταινιών, που έχουν βραβευτεί με Όσκαρ βραβεύονται παράλληλα με Emmy, για τη μουσική που συνθέσανε σε τηλεοπτικές εκπομπές. Σε αυτό το κομμάτι, «συνέφερε» η ψηφιακή τεχνολογία, όπου τα νέα μέσα, άλλαξαν τον τρόπο διαδικασίας που γράφεται μια μουσική (Deaville, 2011).

5.1 Country μουσική στην αμερικανική τηλεόραση, 1948–2010

Ακόμη και σήμερα, όπως αναφέρεται στο κεφάλαιο: Κάντρυ (rural) μουσική στην αμερικανική τηλεόραση, 1948–2010, το "The Ballad of Jed Clampett", το οποίο άνοιγε και έκλεινε τα εβδομαδιαία επεισόδια της επιτυχημένης σειράς της δεκαετίας του 1960 “The Beverly Hillbillies”, συνεχίζει να είναι ένα από τα πιο γνωστά, country, τηλεοπτικά τραγούδια της Αμερικής. H «country», είναι ένα όνομα για τη «λαϊκή» μουσική διαφόρων ειδών, ένας όρος που χρησιμοποιείται για να χαρτογραφήσει έναν πλούτο μουσικών στυλ—αγροτικό, «παραδοσιακό (folk)» ακόμη και «κλασσικό» και συνδέεται κυρίως με την αμερικανική ψυχαγωγία, αλλά και με τη διαμεσολάβηση της

20

τηλεόρασης και τις εμβληματικές τοποθεσίες και τις έννοιες αυτού του στυλ, για την όλο και πιο αστική κουλτούρα του έθνους. Κατ’ επέκτασιν, αντιλαμβάνεται κανείς την σημαντικότητα του ρόλου που έχει η μουσική, μια και είναι αναγνωριστική για τα αυτιά του τηλεθεατή των παραπάνω κι όχι μόνο σειρών (Saffle, 2011).

Η Victoria E. Johnson παρατηρεί πως οι περιφερειακές φαντασιώσεις της τηλεόρασης - χαρακτήρες, αλλά και τα σκηνικά και καταστάσεις που περιλαμβάνουν τον βαθύ Νότο του “The Dukes of Hazzard”, την Άγρια Δύση του “Wagon Train” και τα βουνά της Βιρτζίνια του “The Waltons”, ουσιαστικά ενημερώνουν και εμπλέκουν τις εθνικές ταυτότητες σε διαφορετικές, κρίσιμες ιστορικές στιγμές. Παράλληλα, ακόμα και σήμερα, αυτή η δημοφιλής μουσική, συνεχίζει να ενημερώνεται και να ακούγεται από ένα μεγάλο κοινό, καθώς είναι ένα δημοφιλές είδος, που ενισχύει την επιρροή της τηλεόρασης (Saffle, 2011).

5.2 Music for science fiction

Στη μουσική, ο όρος «επιστημονική φαντασία» αναφέρεται κυρίως στα soundtrack ταινιών επιστημονικής φαντασίας. Εκτός αυτού του πλαισίου, ο όρος δεν χρησιμοποιείται για να δηλώσει ένα μουσικό είδος, ούτε έχει άλλη εφαρμογή (περιγραφική ή άλλη), για τον απλό λόγο ότι η περιγραφή ή η αναπαράσταση ενός ηχητικού εφέ προϋποθέτει και την παραγωγή του. Επομένως, η μουσική επιστημονικής φαντασίας με την έννοια των ταινιών επιστημονικής φαντασίας ή των μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας, δεν μπορεί να υπάρξει.

Αυτό που έχει καταγραφεί ιστορικά, είναι περιγραφές, σχέδια, ακόμη και μιμήσεις ήχων ή οργάνων που η φαντασία επέτρεπε, αλλά η τεχνολογία ήταν ανεπαρκής για την παραγωγή ή τη διάδοση. Ήδη από τον 19ο αιώνα, η δυναμική είσοδος του ηλεκτρισμού και των μηχανημάτων ενέπνευσε εφευρέτες και μουσικούς να φανταστούν αντίστοιχη μουσική. Υπάρχουν αναφορές και αρχεία για ηλεκτρικά όργανα από τον 18ο αιώνα, όπως το denis d'or 8του Τσέχου μοναχού Václav Prokop Diviš ή το clavecin électrique 9του Γάλλου ιερέα Jean-Baptiste Thiillaie Delaborde που ήταν ο πρώτος συστηματικός πειραματισμός με μη οργανικούς ήχους μέσα από το κίνημα του Φουτουρισμού (Σέγκλιας, 2019).

Ο Ιταλός φουτουριστής Luigi Russolo (1885-1947), στο μανιφέστο του με τίτλο L'arte dei Rumori (Η Τέχνη του Θορύβου), θεώρησε ότι ο θόρυβος είναι ο απώτερος στόχος της μουσικής, που και τα δύο γίνονται για καθαρά μουσικούς λόγους, ώστε να τονώσουν τις ευαισθησίες των τηλεθεατών. Επίσης, η μουσική στοχεύει σε πιο σύνθετη πολυφωνία και μεγαλύτερη ποικιλία ορχηστρικών ήχων και χρωμάτων. Προσπαθεί να παρουσιάσει πιο σύνθετες προόδους συγχορδιών και να βάλει τα

8 Το Denis d'or (Χρυσός Διόνυσος) ήταν σύμφωνα με πληροφορίες το πρώτο μουσικό όργανο στην ιστορία που περιλάμβανε ηλεκτρισμό. Πηγή: https://www.wikiwand.com/en/Denis_d'or

9 Το Clavecin Électrique ή «Ηλεκτρικό τσέμπαλο» είναι ένα από τα πρώτα τεκμηριωμένα όργανα που χρησιμοποιούσαν ηλεκτρισμό. Πηγή: https://120years.net/clavecin-electrique-1759/

21

θεμέλια για τον μουσικό θόρυβο, λόγω του νέου ηχητικού περιβάλλοντος που διαμορφώθηκε από τη βιομηχανική επανάσταση, την επακόλουθη μουσική επανάσταση και την αυξημένη χρήση μηχανών στην ανθρώπινη εργασία. Στη φασαρία των μεγάλων πόλεων και της αρχικής σιωπής, οι σημερινοί κινητήρες κάνουν τόσους διαφορετικούς θορύβους, που ένας καθαρός ήχος, μικρός και μονότονος, δεν μπορεί να προκαλέσει κανένα συναίσθημα (Σέγκλιας, 2019).

Από τη δεκαετία του 1940 και μετά, καθώς η ηλεκτρονική μουσική άκμασε στη Γαλλία (musique concrète) και στη Γερμανία, σχεδόν κάθε ηχητικό όραμα έγινε αμέσως πραγματικότητα - αν και η φαντασία προηγήθηκε της επιστήμης, η οποία αναπτύχθηκε τόσο γρήγορα, που ο χρόνος από την ιδέα, στο τελικό αποτέλεσμα μειώνεται συνεχώς. Οι φουτουριστικοί ήχοι της ηλεκτρονικής μουσικής έχουν γίνει δεκτοί με ενθουσιασμό από δημοφιλή είδη μουσικής όπως η ροκ και η ποπ, έτσι κάθε νέος ηλεκτρονικός ήχος θα εμπλουτίσει ένα είδος ή θα δημιουργήσει ένα άλλο, αλλά σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι κάτι έρχεται από το μέλλον. Ακριβώς λόγω της ταχύτητας με την οποία η τεχνολογία ανταποκρίνεται σε νέες ιδέες (ή σε ορισμένες περιπτώσεις δημιουργεί ακόμη και νέες ιδέες) το «εδώ και τώρα» κυριαρχεί στο μέλλον της επιστημονικής φαντασίας (Σέγκλιας, 2019).

Ο Bernard Herrmann, ήταν αυτός που έγραψε τη θεματική μουσική και τα τρία πρώτα επεισόδια, της πρώτης σεζόν, του The Twilight Zone. Το κομμάτι Where Is Everybody? δεν ήταν απλά το πρώτο κομμάτι της σειράς (Οκτώβριος 1959), αυτή η ατμοσφαιρική μουσική έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην πώληση του. Οι τίτλοι που γράφτηκαν για την έναρξη και το κλείσιμο της σειράς, έγιναν από νωρίς ο «πιλότος» της και βοήθησαν κυριολεκτικά, στην πώληση της σειράς από τους χορηγούς General Foods και Kimberly-Clark. Μια μουσική γραμμένη για τρεις τρομπέτες, τρία τρομπόνια, δύο άρπες, δύο βιμπράφωνα, και το όργανο Hammond, ο αργός ρυθμός έναρξης και η παραλλαγή του end of show, ήταν αυτή που καθιέρωσε την ακουστική ταυτότητα του. Ο μόνος συνθέτης που είχε το ανάλογο ανάστημα του Hammond ήταν ο Franz Waxman, ο οποίος μέχρι το 1959, παρήγαγε σχεδόν 100 παρτιτούρες για το Χόλυγουντ (Wierzbicki, 2013, σελ.6).

Η αλήθεια είναι πως ελάχιστοι συνθέτες έλαβαν τα εύσημα στην οθόνη για το The Twilight Zone, πέρα των Herrmann και Waxman, λόγω της ασύγκριτης φήμης που είχαν οι προηγούμενοι, κατά το συγκεκριμένο διάστημα (1959). Αυτοί ήταν οι Leith Stevens, Leonard Rosenman, Jerry Goldsmith και Fred Steiner. Από τα 156 επεισόδια της σειράς, μόνο τα 53, δηλαδή το 1/3 αφορούσαν “credit music”, «αναγνωρισμένη» μουσική. Τα υπόλοιπα, ακούστηκαν γιατί προέρχονταν από την ίδια πηγή. Αν και αξιόλογη ήταν και η συμβολή των συνθετών και βετεράνων του ραδιοφώνου/τηλεόρασης, του Jeff Alexander, Van Cleave, Wilbur Hatch, William Lava, Lyn Murray. Στο εγκυκλοπαιδικό βιβλίο, A Critical History of Television's, για πολλά επεισόδια, δε γίνεται καμμιά αναφορά στη μουσική, λόγω του ότι δεν ήταν αναγνωρισμένοι οι συνθέτες. Έτσι, γίνεται αντιληπτό, ότι στην πραγματικότητα, η μουσική που ζωντάνευε τα επεισόδια της σειράς, προερχόταν κυρίως από τη βιβλιοθήκη του CBS (Wierzbicki, 2013, σελ.7).

H αποθεματική (stock) μουσική, έπρεπε να έχει το κατάλληλο ύφος, ηχόχρωμα, αρμονία και ρυθμό που να σηματοδοτεί τη σύγχρονη, μυστηριώδης εποχή. Ανάλογα

22

που διαδραματίζεται η κάθε σειρά π.χ. στην Άγρια Δύση της Αμερικής. Διαφορετικά, αρκούσε να ταιριάζει στις γενικές κατηγορίες. Η βιβλιοθήκη του CBS χρησίμευε κατά κάποιο τρόπο για ηχητικά λογότυπα, μουσική υπόκρουση ή ακόμα, μουσική που βοηθούσε στην υπογράμμιση μιας σκηνικής μετάβασης ή ενός διαφημιστικού διαλείμματος. Λειτουργική μεν αλλά απαρατήρητη, που όμως μπορούσε να χρησιμοποιηθεί συχνά και ήταν ελεύθερη (Wierzbicki, 2013, σελ.8).

Σχετικά με την Τυποποιημένη μουσική (Formulaic music), το 2003, σε μια συνέντευξη που είχε ηχογραφηθεί για το «Αρχείο της Αμερικανικής Τηλεόρασης», ο Fred Steiner, εξομολογήθηκε, πως σε κάθε περίπτωση που του ζητήθηκε να παράγει, για ένα επεισόδιο της «Ζώνης του Λυκόφωτος», μοναδική μουσική, πρώτα συζητούσαν με τον παραγωγό Buck Houghton και με τον σκηνοθέτη του επεισοδίου, για τον γενικό "τόνο" της μουσικής. Που θα συνέθετε και που θα ξεκινά και θα σταματά αυτή η μουσική. Αυτές τις συναντήσεις για συζήτηση, τις ονόμαζαν «συνεδρίες εντοπισμού» και δεν είχαν μεγάλη διαφορά από εκείνες, που έπρεπε να γίνουν, όταν κάποιος συνθέτης προσλαμβάνονταν, κάπως καθυστερημένα, για την παραγωγή μουσικής μιας ταινίας (Wierzbicki, 2013, σελ.9).

Όσον αφορά τα μέσα της δεκαετίας του 1970 και τις αμερικανικές ταινίες επιστημονικής φαντασίας, η Vivian Sobchak, ήταν εκείνη που παρατήρησε πως η μουσική από τις πιο πολλές ταινίες επιστημονικής φαντασίας, δεν είχε κάτι αξιοπρόσεκτο. Έλειπε αυτό το μοναδικό χαρακτηριστικό, που θα την έκανε να ξεχωρίζει από τις μουσικές άλλων ταινιών. Πολλές φορές, τα ηχητικά εφέ, ήταν εκείνα που υποδήλωναν φουτουριστικά στοιχεία, παρά η ίδια η μουσική (Wierzbicki, 2013, σελ.10).

Η αλλαγή της χιλιετίας, είδε ένα κύμα ανασυγκρότησης, επανεξέτασης, αναβίωσης και αναθεώρησης στη λαϊκή κουλτούρα. Σε ταινίες μετατράπηκαν πολλές δημοφιλείς τηλεοπτικές εκπομπές, των τελευταίων δεκαετιών, όπως “The Addams Family” (1991), “The Brady Bunch ” (1995), “Lost in Space” (1998), “Miami Vice”(2006), αλλά και το “A-Team” (2010). Επίσης, το “X-Files” (1993-2002) αλλά και πολλές διάσημες ταινίες κινουμένων σχεδίων έγιναν μιούζικαλ του Broadway, λόγου χάρη «η Πεντάμορφη και το Τέρας» (1991, 1994).

Ο “Doctor Who”, που ανήκε στο κλασσικό πρόγραμμα επιστημονικής φαντασίας του BBC, κατά την περίοδο 1963-1989, γνώρισε δυο αναβιώσεις. Έγινε δημοφιλές είδωλο της Βρετανίας, μέσα από την παιδική τηλεοπτική παραγωγή, αποκτώντας ένα μεγάλο κοινό λατρείας. Το 1996, επέστρεψε ως τηλεοπτική ταινία, βρετανικής και αμερικανικής συμπαραγωγής, αλλά δεν θεωρήθηκε ιδιαίτερα πετυχημένη. Ενώ το 2005, όταν προστέθηκε στο νέο τηλεοπτικό πρόγραμμα του BBC, ως σειρά, δέχτηκε πολύ θετικές κριτικές από την αρχή και έγινε η ναυαρχίδα του. Παρόλο που ήταν κάτι σαν συνέχεια, αυτή η νέα σειρά, κυριολεκτικά μεταμορφώθηκε, χάρη σε δυο σημαντικές αλλαγές (Robynn, Stilwell, 2005). Πρώτον, άλλαξε ο τρόπος δομής της αφήγησης και δεύτερον, άλλαξε η μουσική. Χάρη στις παραπάνω αλλαγές, του στυλ τους και της επιρροής της βρετανικής και αμερικανικής τάσης, ενίσχυσαν η μια την άλλη. Η δομή έγινε πιο περίπλοκη απ’ ότι ήταν ως τότε στην τηλεόραση, όπως πιο ιδιαίτερη έγινε και η μουσική. Αρχικά, η ακουστική ταυτότητα της σειράς, αποτελούνταν κυρίως από ηλεκτρονική μουσική και συγκεκριμένα από το έργο του

23

Radiophonic Workshop του BBC, ενώ η νέα, με τον συνθέτη Murray Gold, περιείχε μια κινηματογραφική, ορχηστρική παρτιτούρα, που κάποιες φορές χρησιμοποιούσε πιο απλοϊκά, επαναλαμβανόμενα, τηλεοπτικά θέματα, παρουσιάζοντας μια πιο πλούσια και ιδιαίτερη χρήση μοτίβων που συμπεριλάμβαναν πολλαπλά, αλληλοεπηρεαζόμενα νοήματα. Ως απλοϊκά θέματα, χαρακτηρίζει ο Gold, το “The Doctor’s Theme” και το “Rose’s Theme”, τα οποία χρησιμοποιούνται παρά μόνο ελάχιστα ή και κάποιες φορές απουσιάζουν από τα επεισόδια, αλλά αποκαλύπτουν και συγκεντρώνουν νοήματα, με την προς τα πίσω και προς τα εμπρός αφήγηση (Robynn, Stilwell, 2005).

5.3 Η μουσική ιχνηλασία στις ταινίες τρόμου και θρίλερ

Σύμφωνα με τους ειδικούς του είδους, η μουσική, αφενός, καλύπτει τους εξωτερικούς ήχους και εγγυάται τη συνοχή μιας σκηνής, την αισθητική του έργου και την αυθεντικότητά του και αφετέρου, αποτελεί βασικό μέσο για να προκαλέσει το ενδιαφέρον και την προσοχή του κοινού, βοηθώντας το να αποκρυπτογραφήσει το νόημα της ιστορίας. Με άλλα λόγια, η μουσική στον κινηματογράφο και όχι μόνο, μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα υποσυνείδητο μέρος της ουσίας του. Είναι η αόρατη φωνή του σκηνοθέτη που τραβάει τις χορδές της καρδιάς του θεατή. Η αόρατη κλωστή είναι ο ισχυρότερος δεσμός', θα υποστήριζε ο Νίτσε, ώστε να τονιστεί ο ισχυρός διάλογος, που ανοίγεται μεταξύ του σκηνοθέτη και του κοινού, μέσω του διαύλου της μουσικής. Τα μουσικά ερεθίσματα, είτε με τη μορφή ηχητικών εφέ, είτε με τη μορφή συνοδείας ή μελωδίας, έχουν έναν ιδιαίτερο ρόλο. Μπορούν να αυξήσουν τους παλμούς και την πίεση του αέρα, να επηρεάσουν τα αντανακλαστικά της κόρης του οφθαλμού, για να δημιουργήσουν φόβο ή να επηρεάσουν τη θερμοκρασία του δέρματος, την έκκριση ορμονών και τον αναπνευστικό ρυθμό, να αποπλανήσουν το κοινό. Ο σκηνοθέτης, μελετά προσεκτικά τις κινήσεις του, για να βρει τα μουσικά κομμάτια που συμπληρώνουν το παζλ. Λαμβάνοντας υπόψη τη "θεωρία της διέγερσης", η μουσική προκαλεί συναισθήματα στο κοινό, ανάλογα με το τι εκφράζει. Έτσι, η επιλογή της μουσικής μπορεί να αποκαλύψει την πρόθεση της ταινίας, την ενέργειά της, τον χαρακτήρα, τον χωροχρόνο και τη γενική προοπτική της. Η μουσική, μέσω της έντασης, του ρυθμού, της υφής και του τόνου της, οδηγεί το κοινό σε μια επιθυμητή συναισθηματική πορεία (Γκαγκαστάθη, 2016).

Θρίλερ με υπέροχα soundtrack ή ηχητικά εφέ, είναι ανεξίτηλα χαραγμένα στη μνήμη του είδους τους και κυριολεκτικά, αφήνουν πίσω τους ιστορία. Για παράδειγμα, στον κινηματογράφο, όταν το «Jaws» εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1975, κανείς δεν φανταζόταν ότι ο χαρακτηριστικός ήχος που σημάδεψε την εμφάνιση του πρωταγωνιστή του καρχαρία, θα παιζόταν ξανά και ξανά. Μεταξύ άλλων, το Όσκαρ Ήχου και η Χρυσή Σφαίρα Μουσικής μιλούν από μόνα τους, γεγονός που κάνει πολύ έξυπνη τη συνεργασία του Στίβεν Σπίλμπεργκ με τον μουσικοσυνθέτη Τζον Γουίλιαμς.

Το Psycho, από τη δεκαετία του 1960, θυμίζει πάντα τον Χίτσκοκ και την αίσθηση ενός κατ’ ευθείαν θρίλερ. Ο Bernard Hermann, ανέλαβε τη μουσική σύνθεση αυτής της ψυχαναλυτικής ταινίας και χρησιμοποίησε με επιτυχία αυτήν την ιδιαίτερη μουσική που αποτελείται από έγχορδα (χαρακτηριστική η σκηνή στο ντους) για να κερδίσει στον σκηνοθέτη τη δική του αξιολόγηση, δηλαδή το 33% της επίδρασης της ταινίας οφείλεται στη μουσική. Επιπλέον, μελέτες και ερασιτεχνικές δοκιμές αλλαγής της

24

μουσικής υπόκρουσης σε ταινίες, έχουν δείξει ότι οι σωματικές και κυρίως οι συναισθηματικές αντιδράσεις του κοινού, στα εικονικά ερεθίσματα, μεταβάλλονται. Αν το κελάηδισμα των πουλιών στο φόντο μιας ρομαντικής σκηνής αντικατασταθεί από έναν απόκοσμο ήχο ή ο γνωστός απόκοσμος ήχος ενός μουσικού κουτιού (βλ. Νεκρή σιωπή) αντικατασταθεί από ένα πιο χαρούμενο μουσικό ρυθμό, η διάθεση πράγματι αλλάζει. Το μουσικό μοντάζ στην τηλεόραση και τον κινηματογράφο συμβάλλει σημαντικά στην αποκωδικοποίηση, την ερμηνεία και τη γενική αποδοχή των μηνυμάτων.

5.4. Ελληνικά σίριαλ και μουσική

Η μουσική στις τηλεοπτικές σειρές ήταν πάντα καθοριστική. Δεν είναι υπερβολή να θεωρηθεί ως ο βασικός παράγοντας της επιτυχίας τους, καθώς -τα ομότιτλα κομμάτια συνήθως- αποκαλύπτουν τον ατμοσφαιρικό και συναισθηματικό τόνο τους, είτε κεντρίζοντας το ενδιαφέρον του κοινού, είτε αφήνοντάς το αδιάφορο. Δεν είναι τυχαίο, ότι ακόμη και χρόνια αργότερα, υπάρχουν δεκάδες σάουντρακ κοινωνικών, δραματικών σειρών της τηλεόρασης, που εξακολουθούν να απολαμβάνουν οι τηλεθεατές και επίσης υπάρχουν πολλές τηλεοπτικές εκπομπές που θυμούνται μέσα από τα τραγούδια των τίτλων τους. Για παράδειγμα, το τραγούδι «Αναστασία» που ερμήνευσε η Ελευθερία Αρβανιτάκη, σε σύνθεση Δημήτρη Παπαδημητρίου και στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου, φέρνει κατευθείαν στο μυαλό του τηλεθεατή, την ομώνυμη σειρά, με τη Μυρτώ Αλικάκη και τον Μηνά Χατζησάββα ή το «Βαμμένα Κόκκινα Μαλλιά» σε μουσική και στίχους του Βασίλη Δημητρίου, με τον Γιώργο Νταλάρα, που μάλιστα το 1991, κυκλοφόρησε δίσκο, χάρη στη σειρά του Κώστα Κουτσομύτη, σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία (Οικονόμου, 2020).

‘Όπως κατά τον Ηράκλειτο, "εν αρχή" είναι ο λόγος, έτσι κατά την ελληνική μυθοπλασία, "εν αρχή", είναι αδιάψευστα η μουσική. Με ένα teaser αναλαμβάνει να συναρπάσει και να καθηλώσει τον καταναλωτή για να επιλέξει μια σειρά, δίνοντας μοναδικότητα και ζωή σε κάθε σκηνή. Μέσα στην περίοδο της οικονομικής και αμέσως μετά πανδημικής κρίσης, οι ελληνικές παραγωγές εξασθένησαν, η μυθοπλασία περιορίστηκε σε χαμηλού budget κωμωδίες και αντιγραφές προγραμμάτων του εξωτερικού. Αποτέλεσμα, η πρωτότυπη μουσική να γίνει είδος πολυτέλειας. Λίγα χρόνια μετά, έμελλε να κάνει ένα δυναμικό comeback με τη σειρά «Άγριες Μέλισσες», με μουσική γραμμένη κατά παραγγελία, από τον Αλέξανδρο Σιδηρόπουλο και την Ουρανία Πατέλη, φτάνοντας σε ένα σημείο να γίνονται συναυλίες, αποκλειστικά σχεδόν, με τα τραγούδια της σειράς (Τσαμποδήμου, 2022).

Στον «Σασμό», που ξεκίνησε το 2021, έπαιξε τεράστιο ρόλο η επιλογή των ανθρώπων που γράψανε την πρωτότυπη μουσική, γιατί εκτός την επιτυχία του ομώνυμου κομματιού, με ερμηνευτή τον Γιάννη Κότσιρα, γράφτηκαν πολλά, κάνοντας κάθε ζευγάρι να έχει τα δικά του προσαρμοσμένα τραγούδια, απόλυτα ταιριαστά με τις δραματικές σκηνές. Αυτή ήταν η αφορμή να ακολουθήσουν το ίδιο παράδειγμα, οι επόμενες ελληνικές παραγωγές, αναθέτοντας σε κορυφαίους δημιουργούς και ερμηνευτές να κατακτήσουν το ελληνικό τηλεοπτικό κοινό, όπως με την περίπτωση της Ελένης Βιτάλη, που ερμήνευσε με την μοναδική φωνή της, το τραγούδι των τίτλων του «Μαύρου Ρόδου».

Αναμφίβολα, υπάρχουν κάποια ξεχωριστά μουσικά παραδείγματα, από την κυριολεκτικά «χρυσή εποχή» της ελληνικής τηλεόρασης, που τα τραγούδια τους

25

έπαιξαν σημαντικό ρόλο και θεωρούνται ακόμα, από πολλούς τηλεθεατές, βαριά κληρονομιά (Τσαμποδήμου, 2022).

Επίσης, το 2021 στην ΕΡΤ1, το ομώνυμο κομμάτι της σειράς «Τα καλύτερά μας χρόνια», με συνθέτη τον Γιάννη Χριστοδουλόπουλο, κατάφερε μέσα στο 1:26’’ που διαρκεί το τραγούδι, με τη μελωδία αυτού του vintage σέικ, να ξεσηκώσει τους τηλεθεατές και να την αγαπήσουν περισσότερο. Ο ίδιος εξηγεί: «Ας μη γελιόμαστε, το τραγούδι αυτό είναι ουσιαστικά μια ανασύνθεση όλων των τραγουδιών εκείνης της εποχής. Εγώ απλώς δανείστηκα λίγο την ατμόσφαιρα, κυρίως την ενορχηστρωτική και έγραψα ένα νέο τραγούδι που όμως ακούγεται σαν να υπήρχε από πάντα. Πολλοί νομίζουν ότι είναι ένα κομμάτι διασκευή. Το τραγούδι αυτό γράφτηκε για την Ελπίδα και τον Δάκη εξαρχής» (Καφάτος, 2021).

Με την αναγέννηση της μυθοπλασίας στην ιδιωτική και τη δημόσια τηλεόραση, αναβίωσαν τα τηλεοπτικά soundtracks, Τα soundtracks των προγραμμάτων κυμαίνονται από τραγούδια που ακούγονται σε επανεκδόσεις, μέχρι μουσική που γράφτηκε ειδικά για μια σκηνή. Ένα από τα σχετικά πρόσφατα, που πούλησε αρκετά αντίτυπα για την ελληνική σειρά, ήταν αυτό του «Κλείσε τα μάτια» του Χριστόφορου Παπακαλιάτη. Όμως, στη σημερινή εποχή, τα τελευταία τρία χρόνια η μυθοπλασία προσφέρει μερικές από τις πιο έντονες σκηνές της τηλεόρασης και μερικά από τα τραγούδια με τα οποία το κοινό ταυτίζεται και προτιμά να ακούει. Η σειρά «Άγριες Μέλισσες», ξεκίνησε με την τριετή συνεχή ποιοτική μουσική παραγωγή του Alex Sid, η οποία σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Το 2022/2023 η κωμική σειρά «Η δική μας οικογένεια» παρουσίασε το ομώνυμο κομμάτι «Συνένοχος Μου», σε μουσική της Πέννυς Μπαλτατζή και στίχους του Νίκου Μερτζάνου (Βασιλακόπουλος, 2022).

Το ίδιο συνέβη με την καθημερινή σειρά «Έρωτας Φυγάς» και το ομώνυμο τραγούδι, σε σύνθεση του Μιχάλη Χαλκιόπουλου και στίχους της Ειρήνης Τουμπάκη. Παράλληλα, στη συνέχεια της σειράς «Στο Κόκκινο Ποτάμι», το ντουέτο του Κωνσταντίνου Αργυρού και της Μελίνας Ασλανίδου με τίτλο «Δύο επιστροφές», σε μουσική σύνθεση του Χρήστου Παπαδόπουλου και στίχους του Κώστα Μπαλαχούτη. Που και στον πρώτο κύκλο είχε επίσης μεγάλη απήχηση στο τηλεοπτικό κοινό, έχοντας ερμηνεύτρια την Ελεονώρα Ζουγανέλη. Όπως και το δίδυμο που έγραψε το εναρκτήριο τραγούδι του τίτλου της καθημερινής σειράς «Άγρια Γη», σε μουσική και στίχους του Φοίβου και της Βίκυς Καρνέζη. Συνάμα, μεγάλη συγκίνηση πρόσφερε στο κοινό και η σειρά «Γλυκάνισος», με το ομώνυμο τραγούδι των Παπαδόπουλου/Μπαλαχούτη, που ερμηνεύτηκε από τη Βιολέτα Ίκαρη (Βασιλακόπουλος, 2022).

Επίσης, όπως αναφέρεται στην εφημερίδα enikos.gr (2023), η σειρά Maestro του Χριστόφορου Παπακαλιάτη, μονοπώλησε το ενδιαφέρον των τηλεθεατών θίγοντας κοινωνικά ζητήματα και δίνοντας μεγάλη σημασία στην πλαισίωση της μουσικής. Όπως είπε ο ίδιος: «Η μουσική είναι επίσης ένας χαρακτήρας στο “Maestro”. Το να βρω τη σωστή μουσική για τα έργα μου είναι η νούμερο ένα προτεραιότητά μου. Για μένα, η μουσική είναι η πρώτη προτεραιότητα. Είναι αυτό που μου δίνει έμπνευση. Γράφω με μουσική. Η μουσική είναι η ζωή». Για το πρωτότυπο soundtrack της σειράς συνεργάστηκε με τον βραβευμένο συνθέτη Κώστα Χρηστίδη.

26

5.5 Οι τηλεοπτικές μουσικές εκπομπές

Η δεκαετία ‘60, όσον αφορά την τηλεοπτική μουσική, συνδέεται συχνά με την άνοδο του Ροκ εν Ρολ, δίνοντας μεγάλη έμφαση στις διάσημες τηλεοπτικές εκπομπές του Έλβις Πρίσλεϊ από το 1956, όπως το The Dorsey Brothers' Stage Show, The Milton Burleigh Show, The Steve Allen Show, αλλά και το διάσημο The Ed Sullivan Show, με την εμφάνιση κι άλλων Ροκ εν Ρολ τηλεοπτικών σταρ τη δεκαετίας του ‘60, κυρίως των Beatles, αναπτύσσοντας τον «δημοφιλή» μύθο της ανδρικής ροκ έναντι της γυναικείας κι εμπορικής ποπ — μουσικής που ήταν κατάλληλη για οικογενειακή προβολή (Brown, 2011).

Στην Ελλάδα, μια από τις εκπομπές που ξεχώρισαν, πριν από την ιδιωτική τηλεόραση κι από το MTV (Music Television), στη δεκαετία του 1980, ήταν το «Μουσικόραμα», το πρώτο και για μεγάλο διάστημα, το μοναδικό πρόγραμμα για ξένη μουσική. Αυτή η εκπομπή έκανε απίστευτη «πρόοδο» για την εποχή της. Έπαιζε βίντεο κλιπ ξένης ποπ και ροκ μουσικής, με παρουσιαστή τον Γιώργο Γκούτη. Ξεκίνησε στην ΕΡΤ, το 1982 και χάρη σε αυτήν πολλοί άνθρωποι, ειδικά στην επαρχία, είχαν την ευκαιρία, για πρώτη φορά, να ακούσουν μουσική που παιζόταν στο εξωτερικό, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις υπήρξε η παρθενική οπτικοποίηση των όσων άκουγαν μέχρι τότε, με τα βίντεο-κλιπ. Προβαλλόταν κάθε Παρασκευή, πριν από τις 21:00 και έγινε αμέσως ιεροτελεστία, αφού μόλις είχε εμφανιστεί μια νέα για την εποχή ηλεκτρονική συσκευή, γνωστή ως βίντεο. Οι νέοι τηλεθεατές, για να ξαναδούν τα βίντεο-κλιπ, στεκόταν με το δάχτυλο στο κουμπί της εγγραφής, για να τα ηχογραφήσουν (Ακτύπης, 2019).

Ακόμα μια εναλλακτική μουσική εκπομπή, που έγραψε ιστορία και διήρκησε πολλά χρόνια (1986 – 1991), ήταν η «Μουσική βιντεοθήκη». Η παραγωγή της εκπομπής ήταν της ΕΡΤ2 και η μετάδοσή της μεταφέρθηκε αργότερα, στην ΕΤ3, κατά το ξεκίνημα της λειτουργίας του 3ου τηλεοπτικού σταθμού της ΕΡΤ, το 1989. Παρουσιαστής της ήταν ο Λευτέρης Κογκαλίδης (1986-1990), που συνέχισε στην ΕΤ3 την παρουσίαση αυτής της εκπομπής. Στη συνέχεια, το 1990, την ανέλαβε ο Διογένης Μαριόλας, με συνεργάτη τον Στάθη Παναγιωτόπουλο, ως το 1991. Ο Λευτέρης Κογκαλίδης, έβαζε περισσότερα ευρωπαϊκά hits, δυσεύρετα, που μπορούσε κανείς να ακούσει τότε, μόνο σε πειρατικούς σταθμούς, ενώ ο Γκούτης, κυρίως αμερικανικά βίντεο-κλιπ. Αξίζει να αναφερθεί και το «Μουσικό Καλειδοσκόπιο» (1985), με παρουσιαστή τον Κώστα Σγόντζο, επίσης εκπομπή της ΕΡΤ2, που προβάλλονταν τρεις φορές την εβδομάδα. Μια μουσική εκπομπή στα πρότυπα των ξένων ομοειδών της, που διήρκεσε 6 χρόνια, μέχρι που ξεκίνησε το MTV στην Ελλάδα (Retro DB, 2022).

Στο παρελθόν, οι τηλεοράσεις, «έκρυβαν» το λούμπεν για τα μεσάνυχτα. Τώρα όμως, που έχει γίνει η συνολική της αισθητική φιλοσοφία, δεν χρειάζεται να το κρύψει πουθενά. Βρίσκεται παντού, είτε είναι πρωί, είτε μεσημέρι, ώρα prime ή βράδυ, είτε στην κάλυψη των ειδήσεων, σαν «μπουζούκι» αισθητικής, ενώ κάποιες από αυτές τις εκπομπές, ιδίως στα ιδιωτικά κανάλια, αποτελούν τη χειρότερη εκδοχή μιας τηλεοπτικής μουσικής εκπομπής (Μηλάτος, 2023).

Τα τελευταία χρόνια, όπως αναφέρεται σε άρθρο του Avopolis, η τηλεόραση ανακάλυψε ξαφνικά τη "μουσική", αλλά όχι ως τέχνη, αλλά ως δικαιολογία για να χτιστεί ένα φεστιβάλ γύρω από αυτήν, για τους ανθρώπους που δυσκολεύονταν να

27

βγουν έξω. Η μουσική ποιότητα είναι σχεδόν ανύπαρκτη και φαίνεται ακόμη περισσότερο. Κάθε ιδιωτικό κανάλι, αποφασίζει ότι πρέπει να στήσει τουλάχιστον ένα πάλκο, για να ανακτήσει τα ίδια δημοφιλή/επιτυχημένα κομμάτια. Τραγούδια για την παρέα, αισιόδοξα τραγούδια, μεθυσμένα τραγούδια, τραγούδια για σπάσιμο πιάτων ή σκόρπισμα χαρτοπετσετών, με το κοινό να συμμετέχει με μηνύματα στα κοινωνικά δίκτυα, που μεταδίδονται ζωντανά. Η τηλεόραση εισχωρεί και σε σίριαλ, όχι όμως με επιτυχημένο τρόπο πολλές φορές. Τραγούδια που γράφτηκαν ειδικά για αυτά, μπαλάντες, έντεχνο-λαϊκά και σουξέ ακούγονται σε τεταμένες σκηνές, καθώς δεν μπορούν να δημιουργήσουν καμία ένταση από μόνα τους (Μηλάτος, 2023).

Αποτέλεσμα, η μετάδοση των λεγόμενων «μουσικών εκπομπών» να έχει γίνει συνήθεια. Εκεί που είχαν εξαφανιστεί τα ελληνικά τραγούδια, γέμισε η τηλεόραση με 2ωρες, 3ωρες και 4ωρες εκπομπές. Κάθε κανάλι ξεκινάει με «αφοσίωση» για τα σημαντικά και τα ασήμαντα. Ταυτόχρονα, μια νέα τάση έχει εμφανιστεί στο πλαίσιο της δημοκρατίας στο Διαδίκτυο, οι εκπομπές στο YouTube, η διαδικτυακή τηλεόραση και οι ζωντανές συνεδριάσεις, που προσφέρουν σε νέα πρόσωπα μια δοκιμαστική σκηνή, χωρίς πίεση κοινού, κατά τη διάρκεια της μακράς τηλεοπτικής τελετουργίας. Επιπλέον, είναι δυνατή η δωρεά σε όσους ξέρουν να χρησιμοποιούν την ηλεκτρονική συναλλαγή, δηλαδή να παρέχουν εισόδημα σε όσους καλλιτέχνες προέρχονται από την επαγγελματική κατηγορία και το τρέχον εισόδημά τους είναι από μειωμένο ως μηδενικό. Αν και παλαιότερα, σε κάποιες από αυτές τις εκπομπές καταγράφηκαν ωραίες στιγμές και σημαντικές συναντήσεις, τώρα οι επαναλήψεις έχουν κουράσει, παρά τις προϋποθέσεις που έχουν για να είναι ενδιαφέρουσες. Έτσι, μια κατηγορία καλλιτεχνών τις αποφεύγει, γιατί «ανταγωνίζονται» τα μαγαζιά και τις μουσικές σκηνές, με αποτέλεσμα, να εμφανίζονται συνεχώς οι ίδιοι, φιλοδοξώντας να τους δει κάποιος τοπικός άρχοντας της περιφέρειας και να τους καλέσει για συναυλία (Ασέρ, 2021).

Παρόλα αυτά, κατά την περίοδο της πανδημίας, με την αύξηση των μουσικών εκπομπών και στην ελληνική τηλεόραση, κάποιες από αυτές χάρισαν στο κοινό την ποιότητα και τον πλούτο της μουσικής. Η ΕΡΤ έδωσε μια άλλη νότα, με Το μουσικό κουτί του Νίκου Πορτοκάλογλου και της Ρένας Μόρφη, Στα Τραγούδια Λέμε Ναι, Νούμερα και την Αυλή των Χρωμάτων. Αντίστοιχα, στα ιδιωτικά κανάλια, εκπομπές όπως: Στα τραγούδια λέμε ναι, Στην υγεία μας ρε παιδιά, Σπίτι με το Mega, Just the two of us, αντιπροσώπευσαν μια άλλη μερίδα κοινού (Κουρής, 2020).

28

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο. ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Η μουσική καταλαμβάνει ένα σπουδαίο κομμάτι στη διαφήμιση. O ρόλος που έχει, όπως καταδεικνύεται μέσα από πολλές έρευνες, είναι ιδιαίτερα σημαντικός, για να επιτευχθεί ο σκοπός της διαφήμισης (Hilliard 2001, Negus & Street 2002, Dell 1998). Οι τρόποι πειθούς, που χρησιμοποιούνται στη διαφήμιση είναι δύο: ο πρώτος, είναι ο κεντρικός (central), που δίνει τις πληροφορίες που έχουν επιλεχθεί ειδικά για το προϊόν, το οποίο με τη σειρά του, βάση των αξιών που του προσδίδονται και το πόσο αληθοφανείς είναι οι πληροφορίες, συντελεί στην ανταπόκριση του καταναλωτή. Ο δεύτερος, είναι ο περιφερειακός, όπου στην περίπτωση του, ο καταναλωτής ελκύεται από διαφορετικούς μηχανισμούς, όπως λαμβάνοντας ερεθίσματα από εντυπωσιακές εικόνες και όμορφη μουσική (Hargraves & North, 1997). Αυτός ο τρόπος πειθούς, όπως θεωρεί ο K.J.Donelly, ασκεί στις σύγχρονες κοινωνίες, μεγάλο πόλο έλξης και τα τηλεοπτικά μουσικά μοτίβα, που ακούγονται, έχουν στόχο να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των τηλεθεατών και να τους απομακρύνουν από άλλες οικιακές δραστηριότητες (Negus & Street, 2002).

Η χρήση της μουσικής στο πλαίσιο της διαφήμισης, ισχύει για το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Αυτό που κάνει τη διαφορά, είναι ότι στο ραδιόφωνο η εικόνα αντικαθίσταται από τον ήχο, ενώ στην τηλεόραση έχει το ρόλο του συνοδού. Λόγω ότι η μουσική συχνά ταυτίζεται με τα πρόσωπα που την προβάλλουν, με τους ανθρώπους που την εκτελούν, αλλά και με συγκεκριμένες εικόνες που παρουσιάζονται κατά την εκτέλεσή της, μπορεί να γίνει ο εξυπηρετητής αυτών των σκοπών, επαναφέροντας στη μνήμη του κάθε τηλεθεατή, το διαφημιζόμενο προϊόν και εν τέλει τη διαφήμιση (Hillard, 2001). Η μελέτη των επιδράσεών της στο τηλεοπτικό κοινό, γίνεται αντικείμενο μελέτης για τους διαφημιστές, οι οποίοι θεωρούν ότι όσο πιο «ασυνήθιστος» είναι ο ήχος, τόσο καλύτερα λειτουργεί. Αυτό συμβαίνει, λόγω ότι οι ακροατές αναπτύσσουν ιδιαίτερους μηχανισμούς, για να διακρίνουν τις μουσικές και εκφωνήσεις των διαφημίσεων, με απώτερο στόχο, πολλές φορές, να τις αποφύγουν όταν προβάλλονται, χαμηλώνοντας την ένταση ή αλλάζοντας τηλεοπτικό σταθμό (Boree et al, 1995).

Έχει παρατηρηθεί, πως οι πιο υψηλοί τόνοι και η πολύ δυνατή μουσική, συνήθως δημιουργούν στους θεατές ένταση, εκνευρισμό και ανησυχία. Αντιθέτως, οι χαμηλότεροι, προσδίδουν γαλήνη και ηρεμία, αν και στην περίπτωση που ένας ήχος έχει τονικό ύψος χαμηλό, μα δυνατή ένταση, μπορεί να δημιουργήσει εκνευρισμό (Hilliard, 2001). Έτσι προκύπτει, ότι η μουσική επένδυση, είτε είναι ραδιοφωνική είτε τηλεοπτική, έχει σπουδαίο ρόλο και τεράστια ισχύ, καθώς υπάρχει στην μνήμη των ανθρώπων για μεγάλο διάστημα και πολλές φορές, χωρίς να το αντιληφθεί κανείς, τραγουδά μουσικές από διαφημιστικά σποτ.

Υπάρχουν τέσσερις πηγές άντλησης μουσικής, των διαφημιστικών σποτ:

1. Από την δισκοθήκη του σταθμού, που θα παίξει η διαφήμιση

2. Έτοιμη μουσική, που αγοράζεται (canned music)

3. Να γραφτεί πρωτότυπη μουσική, βάση του περιεχομένου, κειμένου αλλά και

   του σκοπού μιας διαφήμισης.

29

4. Με την άδεια του καλλιτέχνη (των πνευματικών δικαιωμάτων), για την χρήση της μουσικής του, αν και είναι μια δαπανηρή διαδικασία.

Όσον αφορά την τελευταία περίπτωση, παρόλο που πολλές φορές τα ποσά που ζητώνται από τους καλλιτέχνες ή τις δισκογραφικές εταιρίες, για την παραχώρηση της μουσικής τους είναι αστρονομικά, οι διαφημιστικές εταιρίες, γνωρίζοντας την αγάπη του κοινού, για συγκεκριμένα μουσικά κομμάτια και ότι μπορεί να συσχετιστούν με το νέο διαφημιζόμενο προϊόν, ρισκάρουν να επενδύσουν σε αυτόν τον τρόπο διαφήμισης (Marks, 1998).

Στην παιδική διαφήμιση, πρωταρχικό ρόλο έχει ο στίχος, ώστε να μένει στη μνήμη των παιδιών. Ενώ, ο ήχος που θα επιλεχθεί δεν έχει την ίδια βαρύτητα. Όπως αναφέρεται από τους Moog και Sloboda, τα παιδιά έχουν την τάση να κάνουν μηχανικές κινήσεις, ακούγοντας τους στίχους των διαφημιστικών, ακόμα κι όταν είναι απλώς ρυθμική απαγγελία κι ακόμα και οι στίχοι δύο διαφημίσεων να είναι ίδιοι, θεωρούν ότι πρόκειται για το ίδιο τραγούδι κι ας αλλάζει η μουσική. Αυτός είναι και ο λόγος που δίνεται μεγαλύτερη σημασία στο ρυθμό και την ζωηράδα του στίχου, ο οποίος συνοδεύει την απαγγελία, παρά στη μελωδία (McGuire, 2002).

Η μουσική με την διαφήμιση συνδέονται βαθιά, αυτό έχει επιτευχθεί χάρη στους ειδικούς επαγγελματίες, που επιλέγοντας τη σωστή μελωδία, είναι ικανοί να «κολλήσουν» στο μυαλό του ακροατή, μέσα από ένα jingle, μια διαφήμιση. Οι ειδικοί του χώρου, δίνουν βαρύτητα στην πρωτότυπη μουσική και τα οφέλη που έχει σε μια καμπάνια. Ενώ, οι εταιρίες παραγωγής και οι διαφημιζόμενοι, κατά το στάδιο της δημιουργίας, κοιτάνε παράλληλα κατά πόσο μπορούν να είναι αποτελεσματικές και να αξιοποιηθούν οι μουσικές βιβλιοθήκες και τι μουσικές τάσεις παρατηρούνται στις επικοινωνιακές προσπάθειες.

Για τους περισσότερους, η μουσική και ο ήχος μιας πετυχημένης διαφημιστικής καμπάνιας, αποτελεί σχεδόν το 50% της επιτυχίας της. Πρέπει να μιλά στη γλώσσα της ιδέας και να υπηρετεί την εικόνα της, ώστε η αφήγηση να κυλά, να προσεγγίζει δηλαδή το θέμα του concept. Με αυτό τον τρόπο το αποτέλεσμα θα φαίνεται πιο αληθινό, όταν βγει on air, όπως φάνηκε στη βραβευμένη καμπάνια “The client said no”. Ενώ, οι μουσικές βιβλιοθήκες, είναι ιδανικές σε περιπτώσεις low budget διαφημίσεων, γιατί έχουν καλή ποιότητα και με σωστό συνδυασμό editor και supervisor, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι αρκετά ικανοποιητικό. Η μουσική τάση που προτιμάται, είναι αυτή της αλήθειας και της συνέπειας, μαζί με την επικοινωνία γιατί είναι άμεση, ακέραιη και ειλικρινής (Μπίλης, 2021).

Η πρωτότυπη μουσική, είναι ο ήχος των συναισθημάτων, η τρίτη διάσταση της εικόνας, ο λόγος να απογειωθεί μια καμπάνια. Στο εξωτερικό, το audio branding (διαδικασία διαμόρφωσης επωνυμίας ήχου), έχει σπουδαίο ρόλο, ενώ στην Ελλάδα, το μόνο που λειτουργεί και ακολουθεί ένα brand στην καμπάνια του, είναι το audio logo (λογότυπο ήχου). Ο βασικότερος λόγος, που η πρωτότυπη μουσική υπερτερεί της μουσικής βιβλιοθήκης, εφόσον δημιουργείται πάνω στην εικόνα, εξυπηρετεί 100% τις ανάγκες, συναισθηματικές ή ηχητικές, μιας τηλεοπτικής ή διαδικτυακής καμπάνιας, παρέχοντας την αποκλειστικότητα. Πράγμα που σημαίνει, ότι η μουσική αυτή, ανήκει μόνο στο συγκεκριμένο brand και δεν μπορεί κανείς να την ακούσει κάπου αλλού, σε αντίθεση

30

με της μουσικής βιβλιοθήκης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλο brand (Διαμαντής, 2021).

Παράλληλα, μεγάλο ρόλο για τον δημιουργό, έχει και ο χρόνος που του διατίθεται, όσο μεγαλύτερος είναι, τόσο πιο καλό αποτέλεσμα σύνθεσης και παραγωγής μπορεί να έχει. Η μουσική βιβλιοθήκη βοηθά κυρίως σαν μουσικό χαλί, ώστε να μην χρειάζεται να τονίσει μουσικές σκηνές και τα τελευταία χρόνια το επίπεδό τους έχει ανέβει πολύ. Όσον αφορά τις μουσικές τάσεις, δεν υπάρχουν ριζικές αλλαγές, πέρα ότι τα jingles που αφορούν κάποιο προϊόν, δηλαδή η σύνθεση ενός τραγουδιού, με στίχο που αφορούν αυτό, ζητούνται όλο και λιγότερο. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, η τάση που επικρατεί, είναι να ζητώνται από τους διαφημιζόμενους να γραφτεί μουσική, που να μοιάζει με τις δισκογραφικές παραγωγές του εξωτερικού, ενώ το μουσικό στυλ κινείται κι αλλάζει ανάλογα με το μουσικό ρεύμα της κάθε εποχής (Διαμαντής, 2021).

Αυτό που κάνει μια διαφημιστική καμπάνια να ξεχωρίζει από κάποια άλλη, είναι η δημιουργική ιδέα, αλλά και η μουσική επένδυση. Ένα «ισχυρό» μουσικό περιβάλλον, δίνει κύρος σε μια διαφημιστική εκστρατεία, μεταφέροντας μέσα στο σποτ το συναίσθημα, πυροδοτώντας τη μνήμη και δίνοντας μια δύναμη, που αν συνδυαστεί με την σωστή επικοινωνία του μηνύματος που θέλει να περάσει, μπορεί να δημιουργήσει μια έντονη συναισθηματική σχέση, ανάμεσα στον καταναλωτή και το brand (Καρανάνος, 2021).

Αυτή την δύναμη την επιτυγχάνει η πρωτότυπη μουσική, που χάρη στην αυθεντικότητά της μπορεί να ντύσει το μήνυμα, όπως το φαντάζεται ο δημιουργός της καμπάνιας και να ενισχύσει την ταυτότητα του brand, προσελκύοντας το κοινό, κάνοντάς του ακόμα πιο δεκτικό. Παρά ταύτα, οι μουσικές βιβλιοθήκες, έχουν τα τελευταία χρόνια μια μεγάλη γκάμα, που ενώ δεν έχουν την ίδια ευελιξία με την πρωτότυπη, είναι μια οικονομική λύση, αρκετά αξιόπιστη. Ενώ όσον αφορά τις διεθνείς μουσικές τάσεις, οι Έλληνες παραγωγοί, σίγουρα επηρεάζονται, αλλά πλέον τις ορίζουν κιόλας, χωρίς απλώς να τις ακολουθούν. Γενικώς παρατηρείται μια πιο μινιμαλιστική προσέγγιση, με πιο σύγχρονο ήχο και καινούργια στοιχεία, επηρεασμένα από τις διεθνείς τάσεις (Καρανάνος, 2021).

6.1 Μουσική και χειραγώγηση στη διαφήμιση

Στο βιβλίο Μουσική και η χειραγώγηση: για τις κοινωνικές χρήσεις και τον κοινωνικό έλεγχο της μουσικής αναφέρεται η αποτελεσματικότητα της μουσικής στις τηλεοπτικές διαφημίσεις και γίνεται σύγκριση των θεωρητικών προσεγγίσεων. Η διαφημιστική μουσική, είναι ένας τόπος κοινός, με τα jingles, τις ευχαριστίες των διάσημων ροκ σταρ και τη μουσική "needle drop", η οποία είναι προκατασκευασμένη, πολυχρηστική και εξαιρετικά εμπορική μουσική αρχείου, μια κοινή εμπειρία όπου μπορεί κανείς να παρωδήσει και να παπαγαλίσει Η εμπορική χρήση της μουσικής στην τηλεόραση αποτελεί μια από τις βασικότερες πηγές της καθημερινής έκθεσης του ανθρώπου, στη μουσική του Δυτικού κόσμου. Ετησίως, ξοδεύονται εκατομμύρια δολάρια, πληρωμές βασιλικές, για τη χρήση της μουσικής σε τηλεοπτικές διαφημίσεις (Scott, 1990, pp.223).

31

Η συγκριτική θεωρητική προσέγγισης για την αποτελεσματικότητα της μουσικής, στην τηλεοπτική διαφήμιση, καταλήγει ότι με τη συστηματική χρήση διαφημιστικών μέσων, όπως η μουσική, μπορεί να επηρεαστεί η αγοραστική συμπεριφορά των ομάδων- στόχων. Ενώ, έχουν προταθεί διάφορα μοντέλα για να εξηγηθεί η επίδραση της διαφήμισης στη συμπεριφορά τους και να διευκρινιστεί η σχέση μεταξύ των διαφόρων συστατικών της διαδικασίας επιρροής. Τα παλαιότερα «μοντέλα συμμετοχής» προϋποθέτουν μια ιεραρχική σειρά των στοιχείων, που επηρεάζουν τη διαδικασία. Αυτές οι διαδικασίες, θα πρέπει να συμβαίνουν αυτόματα και αναπόφευκτα. Από την άλλη πλευρά, τα νεότερα «μοντέλα συμμετοχής» δεν απαιτούν ούτε υποχρεωτική τάξη, ούτε ιεραρχική δομή. Επίσης, δεν απαιτούν κατευθυνόμενη προσοχή στις διαφημίσεις, κάτι που συνάδει περισσότερο με τη σημερινή συμπεριφορά τηλεθέασης (Bullerjahn, 2005, σελ.233).

Το «μοντέλο πιθανότητας επεξεργασίας» της πειθούς παρέχει μια σύνδεση ανάμεσα στις δυο προσεγγίσεις. Δεδομένης της έκτασης και του είδους της συμμετοχής του παραλήπτη, το μοντέλο θεωρεί ότι οι πληροφορίες μπορούν να υποβληθούν σε επεξεργασία συνειδητά ή ασυνείδητα. Στην τελευταία περίπτωση, η σημασία των μη λεκτικών ενδείξεων της διαφήμισης (όπως η μουσική) αυξάνεται, ενώ το «περιεχόμενο» της διαφήμισης (με την ευρεία έννοια) μειώνεται σε σημασία. Η αποτελεσματικότητα της μουσικής στην τηλεοπτική διαφήμιση συχνά μελετάται μέσω μέτρων ανάκλησης, προσδιορισμού στάσεων και προτιμήσεων και ερωτηματολογίων σχετικά με τις προτιμήσεις προϊόντων και τις προθέσεις αγοράς. Οι πειραματικές μελέτες κυριαρχούν, ενώ οι παρατηρήσεις συμπεριφοράς σε φυσιολογικά περιβάλλοντα είναι σπάνιες. Βάση αυτών των πληροφοριών της έρευνας, που αφορά την αποτελεσματικότητα της μουσικής σε σχέση με τους γενικούς μηχανισμούς διαφήμισης και εξετάζεται η πρακτική χρησιμότητα, εντοπίζονται κάποια κενά, που μπορούν να αποτελέσουν θέμα για μελλοντικές έρευνες (Bullerjahn, 2005, σελ.233).

6.2 Η μουσική επένδυση, σε σχέση με το concept της καμπάνιας

Άπειρες φορές, τα τραγούδια διαφημίσεων γίνονται τόσο αρεστά, που χρησιμοποιούνται ακόμα και σε ringtones στα κινητά τηλέφωνα, ενώ παρατηρείται συχνά η διασκευή γνωστών και πετυχημένων τραγουδιών, που προσαρμόζονται για τις ανάγκες διαφημίσεων, αλλάζοντας τους στίχους. Υπάρχει ένας καταιγισμός από μηνύματα και ερεθίσματα πάσης φύσεως, που στη σημερινή εποχή δέχεται ο κάθε καταναλωτής. Αυτός είναι ένας σπουδαίος λόγος, αν θέλει κανείς να ξεχωρίσει από τα χιλιάδες διαφημιστικά μηνύματα και δεν είναι άλλος από τη μουσική επένδυση. Αν και ομολογουμένως μπορεί να υπάρξει μια πετυχημένη διαφήμιση και χωρίς αυτή, δεν είναι απαραιτήτως πανάκεια.

Η αλήθεια είναι πως οι άνθρωποι της Επικοινωνίας, γνωρίζουν πολύ καλά και δέχονται ότι ένα δυνατό μουσικό περιβάλλον σε μια διαφημιστική εκστρατεία, έχει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα αναμφισβήτητα. Αρκεί η κάθε μουσική επένδυση, να μην απλώς υπογραμμίζει το μήνυμα που θέλει να περάσει η διαφήμιση, αλλά να το πλαισιώνει, να το συμπληρώνει δηλαδή.

32

Σε άρθρο του Marketing Week (2014), στελέχη του διαφημιστικού κλάδου, επισήμαναν ότι το 50% της δύναμης, κάθε τηλεοπτικού σποτ αποτελεί ο ήχος, ενώ για το ραδιοφωνικό σποτ το 100%. Παράλληλα, η μουσική επιδρά θετικά στην συμπεριφορά του καταναλωτή, ακόμα και μέσα στα σημεία πώλησης, όπως για παράδειγμα εντός ενός εμπορικού καταστήματος ή ακόμα και στο σούπερ-μάρκετ. Ενώ τα έσοδα της μουσικής βιομηχανίας μέσα από την συμμετοχή της σε κάθε εμπορική χρήση, ανέρχονται σε δισεκατομμύρια ευρώ. Εξάλλου, η μουσική επένδυση έχει ως στόχο το συναίσθημα, ένα ισχυρό όπλο στη σημερινή εποχή, όπου κυριαρχεί ο πόλεμος των brands, που παλεύει για την ενίσχυση του engagement με τους καταναλωτές. Ο επαγγελματίας που θα διαλέξει τη μουσική μαζί με το Δημιουργικό Τμήμα της καμπάνιας, αλλά και τους marketers των brand, πρέπει να έχουν την ιδανική συνεργασία για να υπάρξει το αναμενόμενο αποτέλεσμα κι αυτό συμβαίνει σε κάθε μουσική περίπτωση, είτε αν επιλέγεται η μουσική από «βιβλιοθήκες», είτε είναι tailor made (που ενισχύει τη μοναδικότητα και την πρωτοτυπία της καμπάνιας, αλλά κοστίζει περισσότερο).

Παράλληλα, ένας ακόμα ρόλος της μουσικής στη διαφήμιση είναι πως έχει λειτουργία υποστηρικτική. Ο συνεργάτης δημιουργικού έργου (Creative Partner) της Aia Relate, Πάνος Ρήγας, εκτιμά πως δε συνάδει διαφημιστικό σποτ δίχως κάποιο είδος μουσικής, λόγω ότι το κάνει πιο αποτελεσματικό και ευκολομνημόνευτο, τονίζοντας: «Βέβαια υπάρχει πάντα ο κίνδυνος το τραγούδι της διαφήμισης να γίνει διάσημο και όλοι να λένε “Για βάλε το χ τραγούδι που έπαιζε στην τηλεόραση”, αλλά τελικά κανείς να μην θυμάται το διαφημιζόμενο προϊόν». Παρόλα αυτά αν επιλεχθεί και χρησιμοποιηθεί το κατάλληλο τραγούδι, για να «ντύσει» το concept, γίνεται ο καλύτερος συνδυασμός. Να επισημανθεί, πως κάποιες φορές, λόγω μη δημιουργικότητας συνήθως, μαζί με την εταιρία παραγωγής ψάχνονται οι τελευταίες επιτυχίες, για να πλαισιώσουν το σενάριο και να πετύχουν μεγάλη ακροαματικότητα, ριψοκινδυνεύοντας όμως ότι σύντομα ο καταναλωτής θα ξεχάσει το μήνυμα που θέλει να περάσει το διαφημιζόμενο προϊόν (Ρήγας, 2014).

Στην περίπτωση ενός διάσημου τραγουδιού, που χρησιμοποιηθεί αλλάζοντας τους στίχους (γινόταν πολύ συχνά στη δεκαετία του ’80), τα αποτελέσματα μπορεί να είναι εκπληκτικά. Αν και στη σημερινή εποχή, σε κάποιες περιπτώσεις, οι κριτικές είναι αντιφατικές, αλλά η απομνημόνευση της μάρκας αδιαμφισβήτητη. Καταλήγοντας, ναι μεν η χρήση της μουσικής είναι απαραίτητη, για να ενισχυθεί ένα διαφημιστικό προϊόν ή υπηρεσία, αρκεί να λειτουργεί υποστηρικτικά και να μην είναι μόνο αυτή που θα δώσει στο προϊόν αναγνωρισιμότητα (Ρήγας, 2014).

6.3. Τι λένε οι καθ’ ύλην αρμόδιοι

Η τοποθέτηση του Χρήστου Πούλου, Executive Creative Director και προέδρου της Team Athens: «Μητέρα της Ευτέρπης, της Μούσας της Μουσικής, στην αρχαία ελληνική μυθολογία ήταν η Μνημοσύνη. Εξ αυτού εύκολα κανείς οδηγείται στη σκέψη ότι μια από τις αποστολές αυτού που σήμερα λέμε μουσική (του ρυθμού και της μελωδίας), ήταν να κάνει αξιομνημόνευτη τη λυρική ποίηση ή τα χορικά του δράματος. Έχουν περάσει δυόμισι χιλιάδες χρόνια περίπου και τίποτα στην ουσία δεν έχει αλλάξει». Επίσης, αναφέρει ότι η μουσική είναι αυτή που συνοδεύει την λογική διάσταση της εικόνας και του λόγου, είναι ο συναισθηματικός παράγοντας που παίζει

33

για το διαφημιστικό σποτ ρόλο καταλυτικό, αν θα γίνει αξιομνημόνευτο ή όχι (Πούλος, 2014).

Οι αρμόδιοι, που δημιουργούν και επιμελούνται τη μουσική επένδυση των διαφημίσεων όπως ο Στέφανος Γκάνος, Διευθύνων Σύμβουλος της Musou Music Publishing, θεωρούν πως η δύναμη και η αξία της καλής μουσικής είναι ανεκτίμητη, καθώς μπορεί να βοηθήσει τις διαφημίσεις που δεν θα ήταν εντυπωσιακές υπό κανονικές συνθήκες να τις θυμούνται για χρόνια. Οι παράγοντες σε αυτή την περίπτωση είναι η διαφορετικότητα και η αυθεντικότητα. Σκοπός τους, να αφήσουν τον ακροατή ή τον θεατή να το ακούσει και αμέσως να τρέξει στο YouTube για να βρει από πού προέρχεται αυτός ο συγκεκριμένος ήχος. Για τον κ. Γκάνο, η μουσική δεν είναι ένα στατικό στοιχείο, αλλά κάτι που εξελίσσετε. Βλέπει το κάθε τραγούδι όχι απλώς ως ένα jingle, αλλά ως ένα νέο δισκογραφικό single που θα έχει την ψυχή του δίσκου, θα είναι πρωτότυπο, με έμπνευση, δημιουργικότητα και ποιότητα. Όπως αναφέρει επίσης, δεν υπάρχει τίποτα πιο ευχάριστο από όταν οι άνθρωποι του στέλνουν μηνύματα ζητώντας να κυκλοφορήσει την πλήρη έκδοση της μουσικής ή του τραγουδιού που άκουσαν σε μια διαφήμιση και τονίζει πως το πιο σημαντικό στοιχείο είναι ο ρυθμός της μουσικής και των εικόνων (Γκάνος, 2014).

H Κατερίνα Λουγγή, Group Brand Manager της Elbisco, μιλώντας στο Marketing Week για τη δύναμη της μουσικής επένδυσης στη διαφήμιση, ανέλυσε τη στρατηγική της εταιρίας τους στο πλαίσιο μιας διαφημιστικής καμπάνιας, λέγοντας πως ο ρόλος της μουσικής στη διαφήμιση έχει διαφορετικές διαστάσεις και η διακύμανση της σημασίας της σχετίζεται άμεσα με τους στόχους κάθε καμπάνιας και τη συνολική επικοινωνιακή στρατηγική της μάρκας: δηλαδή από ένα αδιάφορο μουσικό χαλί που συνοδεύει διακριτικά την εικόνα μέχρι να κεντρίσει το ενδιαφέρον και να δημιουργήσει θετικά συναισθήματα στον τηλεθεατή. Την τελευταία δεκαετία, η συνολική αναγνωρισιμότητα της μάρκας έχει αξιοποιήσει τη δύναμη της μουσικής με διάφορους τρόπους και την έχει καταστήσει έναν από τους κύριους συντελεστές της διαφήμισης. Δίνει ως παράδειγμα την οικογένεια ψωμιών με διατροφική αξία σε φέτες, το «Κρις Κρις φέτες ζωής» και το 2005 βραβεύτηκε με την καμπάνια του «Κάναμε το μαύρο άσπρο». Η Κρητική μαντινάδα εξυπηρέτησε στην επικοινωνία των αξιών της μεσογειακής διατροφής, με προσιτό και συγκινησιακό τρόπο και αποτέλεσε τον πυρήνα της επικοινωνιακής στρατηγικής, η οποία ήταν βασική επιτυχία στην αποδοχή καινοτόμων προτάσεων από τους καταναλωτές (Λουγγή, 2014).

Ενώ το 2009, με το ψωμί τοστ Κρις Κρις «Τόστιμο!», η κινηματογραφική εικόνα του Τάσσο Μπουλμέτη, δημιουργού της «Πολίτικης Κουζίνας», απογειώθηκε με τη μουσική του Παναγιώτη Καλαντζόπουλου, ταξιδεύοντας τους τηλεθεατές και «ντύνοντας» ένα κόσμο με μελωδία, χρώματα, γεύσεις και αρώματα. Ένα χρόνο αργότερα, το 2010, οι Έλληνες GAD με το τραγούδι τους “Waves” , ταυτίζοντας απόλυτα, υφολογικά και επικοινωνιακά, με τους στίχους και τη μελωδία τους το ύφος, το χαρακτήρα του προϊόντος και το μήνυμα της επικοινωνίας. Έχοντας την άμεση αποδοχή του target group, από την πρώτη κιόλας μέρα που προβλήθηκε στην τηλεόραση αλλά και στο ραδιόφωνο, η σελίδα στο Facebook και το τηλεφωνικό κέντρο κατακλύστηκε από τους τηλεθεατές που θέλαν να μάθουν το όνομα της μπάντας και του τραγουδιού. Μια win-win συνεργασία, αφού από τη μια ταυτίστηκε η επικοινωνία με ένα νέο μουσικό hit και από την άλλη βοήθησε στην άμεση αναγνωρισιμότητα της μπάντας. Το καλοκαίρι του 2013, δημιουργήθηκε ένα σλόγκαν για το mother brand, με τη διασκευή του πολύ γνωστού και λατρεμένου τραγουδιού «Δυο –δυο στην μπανιέρα

34

δυο- δυο» του Βαγγέλη Γερμανού, εξυπηρετώντας 100% τον σκοπό του, μια και η αγοραστική γραμμή «Κρις Κρις στη ψωμιέρα Κρις Κρις», πέρασε αποτελεσματικά το μήνυμα του brand, στο υποσυνείδητο του τηλεθεατή (Μπουλμέτης, 2014).

35

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ

Μια τηλεοπτική εκπομπή χωρίς την απαραίτητη συνοδευτική μουσική είναι δύσκολο να ξεχωρίσει, η μουσική «κάνει» την τηλεόραση. Για παράδειγμα, στο Stranger Things δε θα φαινόταν τόσο ξεκάθαρα η δεκαετία του '80, δίχως το soundtrack του synth wave και μερικές ακόμα από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της εποχής. Ένα καλά σχεδιασμένο soundtrack, είναι το κλειδί για τη δημιουργία μιας καλής τηλεοπτικής παραγωγής, όπως και το ταλέντο που απαιτείται να έχει κανείς, για να συνθέτει ή να επιλέγει μουσική που να ταιριάζει απόλυτα, στη διάθεση μιας σκηνής. Αυτός, είναι ο λόγος, για τον οποίο υπάρχει το βραβείο Emmy, για την «Εξαιρετική Μουσική Σύνθεση μιας Σειράς», γιατί η μουσική, είναι αυτή που κάνει ορισμένες σκηνές αξέχαστες, πέρα από τη βελτίωση της τηλεοπτικής εμπειρίας. Εξάλλου, όταν οι πρωτότυπες συνθέσεις γίνονται επιτυχώς για κάποια σειρά, δεν υπάρχει πιθανότητα, να μπερδέψουν την μνήμη του τηλεθεατή και να τις συγκρίνουν με οποιοδήποτε άλλον ήχο (Thompson, 2020).

Η τηλεόραση είναι ένα μεγάλο κομμάτι του μηχανισμού δημιουργίας αστεριών της μουσικής βιομηχανίας, με τη μουσική να συνοδεύει σχεδόν κάθε τηλεοπτική εκπομπή, αλλά η σχέση μεταξύ των δύο είναι κλονισμένη. Η τηλεόραση δεν φαίνεται να αποτελεί τεράστιο κομμάτι της μουσικής κουλτούρας και έχει μικρή αισθητική επιρροή στη μουσική. Η μουσική έχει μικρή επιρροή στη μορφή ή την αισθητική της τηλεόρασης. Ωστόσο, η τηλεόραση είχε αντίκτυπο στη μουσική, ειδικά στη μεσολάβηση του Ροκ εν Ρολ και στη διαμόρφωση της σύγχρονης ποπ/ροκ αισθητικής. Αυτό που τονίζεται δεν είναι η μουσική στην τηλεόραση, αλλά η τηλεόραση στη μουσική. Η δεκαετία του 1950 ήταν ένα σημείο καμπής στην ιστορία της λαϊκής μουσικής, όχι λόγω της επανάστασης της ροκ μουσικής, αλλά λόγω της τηλεόρασης (Frith, 2002, σελ.277).

7.1. Ανάλυση των Χαρακτηριστικών της Μουσικής Κινηματογράφου και Τηλεόρασης με βάση το Διαδίκτυο

Ως μορφή οπτικοακουστικής τέχνης, η κινηματογραφική και η τηλεοπτική τέχνη συνδυάζει τις κοινές λειτουργίες της όρασης και της ακοής, ενώ η μουσική εκφράζει τα κινούμενα μέρη της με εικόνες στη ροή της μελωδίας και τις αλλαγές στο ρυθμό. Μέσω αυτής της οπτικοακουστικής εμπειρίας, τα κινηματογραφικά και τηλεοπτικά έργα προσφέρουν στους ανθρώπους μια βαθύτερη εμπειρία και σκέψη για την τέχνη και τη ζωή. Η μουσική προσθέτει χρώμα στα κινηματογραφικά και τηλεοπτικά έργα και πολλά από αυτά έχουν κυκλοφορήσει ευρέως επειδή επιλέγονται ως εξαιρετικά. Επίσης, πολλές ταινίες έχουν περάσει στις επόμενες γενιές λόγω των soundtrack τους, αυτού του μουσικού κομματιού δηλαδή που κατέχει σημαντικό ρόλο στο κινηματογραφικό και τηλεοπτικό έργο, κάνοντας το να εντυπωσιάσει το κοινό. Από τις δεκαετίες του 1980 και του 1990, η κινηματογραφική και τηλεοπτική τέχνη έχει αρχίσει να αποδίδει σημασία στη δημιουργία οπτικοακουστικών καλλιτεχνικών στυλ (Jing, 2023).

Η μουσική παίζει όλο και πιο σημαντικό ρόλο στην ηχητική γλώσσα του κινηματογράφου και της τηλεόρασης με ικανοποιητική επιτυχία στην πρακτική δημιουργία κινηματογραφικών και τηλεοπτικών έργων. Το 1988, η Su Cong κέρδισε

36

το Βραβείο Καλύτερης Πρωτότυπης Μουσικής στα 60α Όσκαρ για το soundtrack της ταινίας "The Last Emperor". Από τα βραβευμένα έργα, αντιλαμβάνεται κανείς ότι η μουσική παίζει θετικό ρόλο στη διαμόρφωση του ήχου των κινηματογραφικών και τηλεοπτικών έργων, ακόμη και στο συνολικό καλλιτεχνικό τους στυλ, η οποία έχει ξεπεράσει τον παραδοσιακό τρόπο έκφρασης και εξελίχθηκε σε ένα πιο μοντέρνο στυλ. Αν και έχει χρησιμοποιηθεί καλά στα τηλεοπτικά έργα, δεν δόθηκε αρκετή προσοχή για μεγάλο χρονικό διάστημα, στο θέμα των ερευνών (Jing, 2023).

Σήμερα, στην εποχή του Διαδικτύου, με την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, ο κόσμος με πληθυσμό περίπου 6,5 δισεκατομμυρίων έχει γίνει σταδιακά ένα «παγκόσμιο χωριό». Η τεχνολογία μπήκε σε χιλιάδες νοικοκυριά και υπολογίζεται ότι ο αριθμός των χρηστών του Διαδικτύου παγκοσμίως θα διπλασιαστεί στα 2 δισεκατομμύρια τα επόμενα πέντε χρόνια. Στις μεγάλες, ανεπτυγμένες χώρες, το ποσοστό διείσδυσης του Διαδικτύου έχει φτάσει το 65% έως 75%. Οι τρόποι και τα μέσα ανθρώπινης επικοινωνίας αλλάζουν και ενημερώνονται διαρκώς και η ταχύτητα επίσης επιταχύνεται. Η ταχεία ανάπτυξη φέρνει νέες ευκαιρίες και προκλήσεις σε όλες τις περιοχές του κόσμου και έχει τα πλεονεκτήματα της γρήγορης ταχύτητας μετάδοσης πληροφοριών, της μεγάλης ποσότητας, της ευρείας εμβέλειας, της εύκολης πρόσβασης και της βολικής εφαρμογής (Jing, 2023).

Στον κινηματογράφο, την τηλεόραση και τη μουσική, το διαδίκτυο έχει επίσης δημιουργήσει νέους οπτικοακουστικούς χώρους. Η θετική του πλευρά είναι ότι η πλούσια μουσική στις ταινίες και οι τηλεοπτικοί πόροι συμπιέζουν μεγάλο όγκο πληροφοριών στην οθόνη, με τρόπο που υπερβαίνει τον χρόνο και τον χώρο, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να αποκτήσουν εκπαίδευση, πολιτισμό, ψυχαγωγία και άλλες συναφείς υπηρεσίες, όπως την μουσική ταινιών και τηλεόρασης. Όσον αφορά τη μορφή του, η μουσική ταινιών και τηλεόρασης στο διαδίκτυο, δεν περιορίζεται από προηγούμενους τύπους μουσικής και επεκτείνει την ακουστική και οπτική εμπειρία των ανθρώπων. Μεταδίδει πληροφορίες, ιδεολογία και αξίες με τους πιο ευέλικτους και διαφορετικούς τρόπους, ενσωματώνει την πραγματικότητα και τη μυθοπλασία και διευρύνει πολύ τη φαντασία και τη δημιουργικότητα (Jing, 2023).

Έχοντας ως φόντο το διαδίκτυο, μέσα από έρευνες, εξετάζεται πως άλλαξε ο τρόπος της επικοινωνίας στη μουσική της τηλεόρασης, από τα παραδοσιακά μέσα, στα μέσα περιεχομένου του διαδικτύου. Ως ακουστική τέχνη, χρησιμοποιείται για να εκφράσει τα συναισθήματα των χαρακτήρων, να προκαλέσει ιστορίες, να εκφράσει την ατμόσφαιρα του περιβάλλοντος και να αντιληφθεί πράγματα μέσω της αισθητηριακής εμπειρίας των ανθρώπων. Μια μοντέρνα μορφή τέχνης με σημαντική καλλιτεχνική αξία και μοναδική γοητεία που εκφράζεται μέσω της οπτικής και ακουστικής εμπειρίας, μέσα από τηλεοπτικά δράματα, ταινίες, κινούμενα σχέδια κ.λπ., συνδυάζοντας τη μουσική με εικόνες, προβάλλοντας εικόνες χαρακτήρων, ψυχολογικές δραστηριότητες και συναισθήματα. Οι χαρακτήρες είναι ξεκάθαροι και ζωντανοί, έτσι ώστε να επιτευχθεί ένας πραγματικός συνδυασμός μουσικής και εικόνας. Επομένως, η μουσική ταινιών και τηλεόρασης είναι ένα ουσιαστικό αρχιτεκτονικό στοιχείο, που φαίνεται μέσα από ταινίες, τηλεοπτικά δράματα και βίντεο στο διαδίκτυο. Η μουσική χρησιμοποιεί ρυθμό, μελωδία και τόνο για να εκφράσει τα εφέ του κινηματογράφου και της τηλεόρασης σύμφωνα με τα σκαμπανεβάσματα της κάθε ιστορίας (Jing, 2023).

37

7.2 Η χρήση της μουσικής στον κινηματογράφο και την τηλεόραση και η ταξινόμηση αυτής

Η μουσική έχει την ικανότητα να διεισδύει στα πράγματα, ιδιαίτερα στη δύναμη της ανθρώπινης καρδιάς, η οποία είναι ένα τεράστιο οπτικό πεδίο. Κάπως έτσι, η αναπόδραστη δύναμή της και του ήχου είναι επίσης ζωτικής σημασίας για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Ως επί το πλείστο, μια αξιοπρεπής ταινία περιλαμβάνει πολλά θέματα μουσικής και περιβάλλοντος ήχου για να προλάβει ευκολότερα τις κοντινές αλλαγές που επικοινωνούν οι χαρακτήρες της ταινίας. Η ενσωμάτωση της μουσικής στον κινηματογράφο και την τηλεόραση κάνει τις πλοκές τόσο των ταινιών όσο και των τηλεοράσεων πιο εκφραστικές και μεταδοτικές και ορισμένες μορφές τέχνης δεν μπορούν να συγκριθούν ή να αντικαταστήσουν τον ρόλο της σε αυτά τα μέσα. Μια αξιοπρεπής κινηματογραφική και τηλεοπτική μουσική μπορεί να προκαλέσει τον ψυχολογικό τρόπο σκέψης του πλήθους, με στόχο το πλήθος να μπορεί να συμμετέχει πλήρως στην πλοκή της ταινίας, για να επιτευχθεί ο ιδανικός αντίκτυπος του "συντονισμού ήχου και εικόνας" (Jing, 2023).

Το τραγούδι του κινηματογράφου και της τηλεόρασης είναι ένα είδος μουσικής που τραγουδά τη μελωδία και ντύνει τους στίχους με φωνή. Σε σύγκριση με τη μουσική του κινηματογράφου, η τηλεόραση είναι πιο συγκεκριμένη, μια καθαρά συναισθηματική τέχνη. Τα κινηματογραφικά και τηλεοπτικά τραγούδια μπορούν να χωριστούν σε θεματικά τραγούδια και επεισόδια. Το θεματικό τραγούδι, όπως υποδηλώνει το όνομά του, είναι ένα τραγούδι που μπορεί να συνοψίσει το θέμα του συνόλου των κινηματογραφικών και τηλεοπτικών έργων. Μπορεί να επαναληφθεί και επίσης να τροποποιήσει και να επεξεργαστεί τη μουσική και τους στίχους σύμφωνα με τις ανάγκες του περιεχομένου της ιστορίας, παίζοντας τον ρόλο της τελευταίας πινελιάς και τονίζοντας το θέμα. Ταυτόχρονα, λόγω της ύπαρξης στίχων, είναι επίσης εύκολο να γίνει κατανοητό και αποδεκτό από το κοινό (Jing, 2023).

(Jing, 2023).

Η πρώτη ενσωμάτωση του κινηματογράφου, της τηλεόρασης και της μουσικής

εντοπίζεται στη γέννηση της ταινίας. Η ταινία, αρχικά δεν είχε ηχητικά εφέ, ούτε

διάλογο και βασιζόταν μόνο στις κινήσεις του σώματος των χαρακτήρων για να δείξει

την εξέλιξη της πλοκής της ιστορίας. Στην αρχή της γέννησής της, η ταινία γνώρισε

μια μακρά εποχή του βωβού κινηματογράφου. Προκειμένου να σπάσει αυτή τη

σιωπηλή εικόνα και να καλύψει τις ψυχολογικές ανάγκες του κοινού, οι άνθρωποι

εξερευνούν συνεχώς νέες μορφές καλλιτεχνικής απόδοσης

Έτσι, η μουσική, ήταν η πρώτη που ξέφυγε από την κατάσταση του βωβού

κινηματογράφου και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην κινηματογραφική τέχνη. Η

πρόσληψη ενός πιανίστα και μιας μπάντας για να παίζουν συνοδεία ταινίας πίσω από

την οθόνη κατά την προβολή της ταινίας. ήταν η πρώτη μορφή κινηματογραφικής

μουσικής. Αυτό, γινόταν για να εξηγήσει τι υπήρχε στην οθόνη, να συμπληρώσει το

κενό μιας ενιαίας οθόνης και να ακούσει τις βωβές ταινίες. Σε κάθε περίπτωση, μια

τέτοια μουσική συνοδεία δεν θα είναι προβλέψιμη με την εικόνα και το περιεχόμενο

της ταινίας, στην πραγματικότητα, θα φέρει στα άτομα οπτική και ακουστική αταξία.

38

Για παράδειγμα, σε μια ταινία, η ιστορία της δυστυχίας των ατόμων ενώνεται με μια

χαρούμενη μουσικότητα, με στόχο η πλοκή της ιστορίας της ταινίας να μην ταιριάζει

με το κλίμα της οθόνης, προκαλώντας στα άτομα να αισθάνονται αμήχανα πραγματικά

και διανοητικά, κατά συνέπεια ελλιπή, όσον αφορά το συναίσθημα της ταινίας και

επηρεάζοντας το γενικό αντίκτυπο της

(Jing, 2023).

Τη στιγμή που τα άτομα κατανόησαν τη συγκριτική σύνδεση μεταξύ μουσικής και

ταινίας, για να σπάσει αυτό που συμβαίνει, ο οργανισμός πατεντών, Edison, προσέλαβε

κατ' εξαίρεση μερικούς γνωστούς ερμηνευτές για να φτιάξουν και να ομαδοποιήσουν

ιστορίες λογικές για διαφορετικά συναισθήματα, για τη δημιουργία ταινιών και

επιπλέον διένειμε διαφορετικές μουσικές παρτιτούρες εφεδρικής ταινίας, ταξινομήστε

και συνοψίστε την ταινία σύμφωνα με τις κατηγορίες "χαρούμενη", "λυπημένη",

"υπέροχη", "θυμωμένη" και "νευρική" και προσπαθήστε να ενσωματώσετε τη μουσική

στην ιστορία. Η μουσική ταξινομείται και η μελωδία της μουσικής επισημαίνεται

λεπτομερώς στο Εγχειρίδιο Μουσικής Κινηματογράφου και στη Συλλογή Τραγουδιών

για τον Κινηματογράφο, τα οποία και τα δύο έχουνε:

A. Η υλοποίηση της μετατροπής από αναλογικό σε ψηφιακό κάνει την προεπιλογή

και την ενσωμάτωση πόρων και υλικών πιο εύκολη από ποτέ. Παλαιότερα, για να

εξοικονομήσουνε τον περιορισμένο χρόνο προβολής, χρειαζόταν συχνά να

καταβάλλουν απίστευτες προσπάθειες για τον καλύτερο τρόπο ενορχήστρωσης του

χρόνου επαναφοράς. Έπρεπε μερικές φορές, να περικόψουν τον χρόνο που ξοδεύει

κανείς για να ακούσει μουσική από ταινίες και τηλεόραση, λόγω των χρονικών

περιορισμών.

Β. Χαρακτηριστικά Μετάδοσης Μουσικής Κινηματογράφου και Τηλεόρασης στο

Περιβάλλον Διαδικτύου. Στο διαδικτυακό περιβάλλον, έχει προκύψει μια νέα

επικοινωνιακή τάση. Τα χαρακτηριστικά της κινηματογραφικής και τηλεοπτικής

μουσικής επικοινωνίας είναι τελείως διαφορετικά, σε σχέση με εκείνα των εφημερίδων

και του ραδιοφώνου του παρελθόντος. Βασίζονται στη

αναβάθμιση και τη διαμόρφωση

των παραδοσιακών μέσων, όπως του κειμένου, των εικόνων, των δεδομένων,

καθιστώντας την εκτεταμένη διάδοση της κινηματογραφικής και τηλεοπτικής

μουσικής

(Jing, 2023).

1) Η Διαδραστικότητα της Μουσικής Επικοινωνίας

2) Ποσοτικοποίηση Περιεχομένου Επικοινωνίας

Τα παραδοσιακά μέσα επικοινωνίας υιοθετούν τη μέθοδο μετάδοσης της μουσικής

ταινιών και τηλεόρασης από σημείο σε επιφάνεια, ενώ στο διαδικτυακό περιβάλλον, η

μουσική επικοινωνία ταινιών και τηλεόρασης καλύπτει την

επικοινωνία από σημείο σε

σημείο.

Με την συνεχή εξέλιξη του μεγάλου όγκου δεδομένων, την καινοτομία της τεχνολογίας

του cloud και άλλες προόδους τεχνολογίας αποθήκευσης πληροφοριών και δεδομένων,

καθώς και την αδιάκοπη ενίσχυση της τεχνολογίας των πολυμέσων, δόθηκαν οι βάσεις

για τη μαζική παραγωγή, αλλά και την αποθήκευση και διαχείριση στα

κινηματογραφικά και τηλεοπτικά έργα τηλεόρασης και ταινιών. Συγκεκριμένα, με τη

βελτίωση της τεχνολογίας του διαδικτύου, τόσο το όριο αποθήκευσης δεδομένων όσο

και το όριο αποθήκευσης πληροφοριών έχουν αξιοσημείωτη βελτίωση όσον αφορά την

39

διαδικασία μετάδοσης ταινιών τηλεόρασης, κινηματογράφου και μουσικής στο

διαδίκτυο.

Η χρήση του Διαδικτύου για τη διασπορά μουσικής, ταινιών και τηλεόρασης, τη λήψη

εγγράφων, την ηλεκτρονική διαφοροποίηση των λογαριασμών των μέσων ενημέρωσης

και τον προγραμματισμό σχετικών εφαρμογών πελάτη και διάφορων τύπων

αλληλογραφίας μπορεί να εκτιμηθεί από τις πληροφορίες. Ο βαθμός εξέτασης της

ταινίας και της τηλεοπτικής μουσικής στον κύκλο μετάδοσης και η ποσότητα των

μεταδόσεων μπορούν να μετρηθούν μέσω των δεδομένων και να υπολογίσουν ακριβείς

ποσοτικές μετρήσεις, στατιστικές, οι οποίες θα βοηθήσουν την μουσική της

τηλεόρασης και των ταινιών, όπως και άλλες σχετικές βιομηχανίες να αναπτύξουν

επιπλέον προϊόντα εκτός σύνδεσης

(Jing, 2023).

3)	Ευφυΐα Καναλιών Επικοινωνίας

Με την ταχεία βελτίωση των τερματικών κινητής τηλεφωνίας φορητών, του Web, του

WIFI και των διαφορετικών επιστημών και καινοτομιών, η εξάπλωση της μουσικής

παρουσιάζει μια τάση πολύ έξυπνη. Ο καθένας πρέπει απλώς να χρησιμοποιήσει τα

δίκτυα κινητής τηλεφωνίας και κινητά έξυπνα τηλέφωνα, τα smartphones, τα οποία

αλλάζουν σημαντικά την άποψη των ατόμων για τη μουσική, δημιουργώντας μια

εξαιρετική επίδραση στην επικοινωνία. Επιπλέον, οι φορητές συσκευές καινοτομίας

έχουν ως επί το πλείστων την ικανότητα της "έξυπνης μνήμης", η οποία μπορεί να

ποσοτικοποίηση την επανάληψη της κατανάλωσης διάφορων μουσικών

προϊόντων

από τους χρήστες, χρησιμοποιώντας τα πλεονεκτήματα της ανάλυσης δεδομένων της

εξέτασης των πληροφοριών, για την ιδανική προώθηση των εφαρμοστέων μουσικών

αντικειμένων, όπως υποδεικνύεται από το προσωπικό γούστο και προτιμήσεις,

προωθώντας στη συνέχεια τη ραγδαία διάδοση της μουσικής

(Jing, 2023).

40

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ ΜΕ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Στο Πανεπιστήμιο BUAP (Benemérita Universidad Autónoma de Puebla) του Μεξικού, με επικεφαλής τον καθηγητή Roberto Valderrama, πραγματοποιήθηκε ένα πείραμα, που είχε σκοπό την ανακάλυψη της επίδρασης «βαριάς μουσικής» (heavy metal), που έχει δυνατό, ακανόνιστο και γρήγορο ρυθμό, στο άγχος. Στη μελέτη λάβανε μέρος 137 φοιτητές ψυχολογίας, 106 γυναίκες και 31 άνδρες, έχοντας μέσο όρο ηλικίας τα 20 έτη. Αφού μέτρησαν την κατάσταση άγχους τους, άκουσαν 47’ αυτού του είδους τη μουσική και παρατηρήθηκε πως κατά τη διάρκεια της ακρόασης, οι ακροατές γινόταν όλο και περισσότερο ανήσυχοι, κάνοντας ακανόνιστες κινήσεις ποδιών και χεριών κι αλλάζοντας συχνά τη σωματική τους στάση. Ο καθηγητής συμπέρανε, πως αυτή η διεγερτική μουσική, αύξησε το άγχος τους, λόγω ότι αυτοί οι ρυθμοί διεγείρουν το νευρικό σύστημα κι εκείνο αυξάνει την ψυχολογική και σωματική ένταση, αν δεν εξωτερικευτεί μέσω σωματικής δραστηριότητας, προκαλεί άγχος. Ενώ, αποτελεί εξαιρετική επιλογή σε περιπτώσεις που απαιτείται ανταγωνιστική ή ενεργητική συμπεριφορά (Exploring your mind, 2018).

Έτσι, οι επιστήμονες, αποδεικνύουν ότι η μουσική επηρεάζει το συναίσθημα. Υπάρχει λόγος που οι αγελάδες παράγουν περισσότερο γάλα όταν παίζονται αυτές οι σονάτες του Μότσαρτ κι ότι τα φυτά ανθίζουν περισσότερο όταν υπάρχει μουσική στο βάθος. Το κλειδί είναι να βρίσκεται ο κατάλληλος ρυθμός που θα ωφελεί την κάθε δεδομένη κατάσταση. Με αυτόν τον τρόπο, η επιρροή της μουσικής έχει πραγματικά θετικό αντίκτυπο. Το γεγονός ότι οι νότες παράγουν ενέργεια δεν αποτελεί από μόνο του πρόβλημα. Το πρόβλημα προκύπτει όταν αυτή η ενέργεια δεν μπορεί να απελευθερωθεί με την εκτέλεση κάποιου είδους σωματικής δραστηριότητας (Exploring your mind, 2018).

41

8.1. Group study. Πως επιδρά η μουσική στην τηλεόραση

 Λευτέρης Κογκαλίδης, Δημοσιογράφος, αρχισυντάκτης ειδήσεων, διευθυντής τηλεόρασης, διευθυντής δημοσίων και διεθνών σχέσεων και ραδιοφωνικός παραγωγός

Ο Θεσσαλονικιός δημοσιογράφος, δεν παύει να είναι μια μουσική ιδιοφυία και ίνδαλμα για άπειρους μουσικόφιλους. ‘Έχοντας την τιμή να συνομιλήσουμε, μου εξηγεί πως είχε από τα εφηβικά του χρόνια, αυτό το πάθος για τη μουσική. Από το 1962, δημοσιογραφεί σε περιοδικά κι εφημερίδες, όπως και στο πρώτο ελληνικό μουσικό περιοδικό, με τίτλο «Μοντέρνοι Ρυθμοί». Το 1964, ξεκινά τις μουσικές εκπομπές στο ραδιόφωνο, δεν είναι καθόλου τυχαίο που το σήμα για την πρώτη του εκπομπή, το έγραψε ο Βαγγέλης Παπαθανασίου. Το 1966, ξεκινά τις τηλεοπτικές, με καλλιτεχνικά ρεπορτάζ και δημοσιογραφικά προγράμματα. Λίγα χρόνια αργότερα έγραψε ελληνικούς στίχους για γκρουπ της Θεσσαλονίκης κι αμέσως μετά έγινε ο ανταποκριτής στην Ελλάδα, για τα παγκόσμιας φήμης μουσικά περιοδικά, Billboard και Music Week, τη δεκαετία ’70 – ’80.

Η μουσική του πορεία, στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο, ταυτίστηκε με την ΕΡΤ3, όπου ήταν Διευθυντής Τηλεόρασης και Διευθυντής Δημοσίων και Διεθνών Σχέσεων, για πολλά χρόνια κι εκλεγόταν με παμψηφία. Δημιούργησε εκδηλώσεις για την νεολαία και έστησε ραδιοφωνικούς σταθμούς, φτιάχνοντας μια κυψέλη από νέους μαθητές, οι οποίοι σήμερα δραστηριοποιούνται στους καλλιτεχνικούς και κοινωνικούς τομείς, στα μέσα ενημέρωσης. Ο λόγος του χείμαρρος κι εγώ μαγεμένη ακούω να απαντά στην ερώτησή μου, για το πόσο θεωρεί πως επιδρά η μουσική στην τηλεόραση.

«Η μουσική στην τηλεόραση τονίζει αυτό που συμβαίνει, σε επηρεάζει ανεβάζοντας την ένταση, την αγωνία, τη θλίψη. Χρωματίζει αυτά που συμβαίνουν στην οθόνη. Στην Ελλάδα υπάρχει υπερβολή στη χρήση της μουσικής, δεν έχουν πάει στο εξωτερικό να μάθουν για τη σκηνική εμφάνιση. Για παράδειγμα ο Σάββας Λαγού (της Συμφωνικής Ορχήστρας Κύπρου), λόγω του κοντού του αναστήματος, ολοκλήρωνε την ερμηνεία του, σηκώνοντας το ένα χέρι ψηλά. Ενώ ο Φρανκ Σινάτρα, εκπληκτική φωνή κι εμφάνιση, έδειχνε τα λόγια με κινήσεις, όπως για παράδειγμα την καρδιά ή το αυτί, όταν αναφερόταν ο στίχος σ’ αυτά, που ολοκλήρωναν την εμφάνιση. Στην Ελλάδα, η Μαρινέλλα, με τις κινήσεις της, επικοινωνεί με τον κόσμο, δείχνοντας τα συναισθήματά της.

Στην τηλεόραση η χρήση μουσικής κοστίζει. Υπάρχουν τα πνευματικά δικαιώματα και δεν δίνεται εύκολα η άδεια. Ορισμένες εταιρίες μαγνητοσκοπούνε και τους τρέχουν στα δικαστήρια. Ανάλογα με το συμβόλαιο που υπάρχει, πληρώνουν και το αντίστοιχο πρόστιμο. Στις διαφημίσεις, ειδικά παλαιότερα, παίρνανε το intro και το outro ενός γνωστού τραγουδιού, δηλαδή την εισαγωγή και το τέλος του και το χρησιμοποιούσανε. Παράλληλα, φτιαχνόταν έτοιμα προς χρήση jingles, που στη μέση περιείχαν μουσικό χαλί από γνωστά κομμάτια, αλλά ήταν αρκετά ακριβά. Μουσική, κυρίως αμερικανική, ακουγόταν και στις ελληνικές ταινίες, ειδικά σε σκηνές ρομαντικών γυρισμάτων στο Σούνιο, με cabrio αμάξι».

Επίσης, μιλώντας για μουσικές εκπομπές και θεσμούς όπως της Eurovision, που υπήρξε επί σειρά ετών μέλος κριτικών επιτροπών για λογαριασμό της χώρας μας,

42

συμφωνήσαμε πως χρειάζεται μεγάλη προσοχή στις διευθυντικές επιλογές και οι άνθρωποι που τοποθετούνται σε τέτοιες θέσεις πρέπει να έχουν την εμπειρία και τις απαραίτητες γνώσεις, μια κι οι πολίτες είναι αυτοί που τελικά πληρώνουν τον λογαριασμό. Συζητώντας για την φετινή περίπτωση της Eurovision στο Λίβερπουλ, που κόστισε στην Ελλάδα μισό εκατομμύριο ευρώ, πρόσθεσε πως κατά την γνώμη του εκτέθηκε ο Βίκτωρ Βερνίκος, μόλις 16 ετών, αφού τελικά η Ελλάδα δεν συμμετείχε κι ότι επίσης έλειπε η σκηνική εμφάνιση, για να ενισχύσει την μουσική.

Όσον αφορά τα ρεπορτάζ και την εκφώνηση δελτίου ειδήσεων, τόνισε πως το ηχητικό σήμα έναρξης, πάντα έπαιζε σπουδαίο ρόλο, μια έξτρα πληροφορία που δόθηκε, ήταν ότι στα πρώτα χρόνια, πριν την ΕΡΤ3, υπήρχαν τα φιλμ, που αφού τα εμφάνιζαν, στελνόταν στην Αθήνα με την Ολυμπιακή αεροπορία. Έπειτα, πέρασαν στα βίντεο, που λόγω ακρίβειας του υλικού, πολλές εκπομπές, μέσα σ’ αυτές και οι «Χρυσές Μελωδίες», σβήστηκαν για να γραφτούν νέες ειδήσεις.

 Στέλιος Καφετζάκης, Production - Avid Video Editor at ERT S.A. (Hellenic Broadcasting Corporation) ERT-3

«Η μουσική έχει παίξει κρίσιμο ρόλο στην τηλεόραση από την εμφάνισή της και έχει επηρεάσει τόσο την αισθητική όσο και την εμπειρία των θεατών. Δύο κύριες επιρροές της μουσικής στην τηλεόραση είναι οι εξής:

1. Ατμόσφαιρα και συναισθηματική επίδραση: Η μουσική συντελεί στη δημιουργία μιας κατάλληλης ατμόσφαιρας στα τηλεοπτικά προγράμματα. Ανεξάρτητα από το είδος του προγράμματος (σειρά, ταινία, ντοκιμαντέρ, δελτίο ειδήσεων κ.λπ.), η μουσική μπορεί να ενισχύσει τις συγκινήσεις του θεατή, να τον κρατήσει σε αγωνία ή να τον κάνει να ανατριχιάσει. Ένα επιτυχημένο παράδειγμα είναι η μουσική που χρησιμοποιείται στις σειρές και τις ταινίες για να δημιουργήσει εντάσεις και να εκφράσει συναισθήματα, ενώ στα διαφημιστικά σποτ η μουσική μπορεί να κερδίσει την προσοχή του κοινού και να ενισχύσει το μήνυμα που προωθείται.

2. Επιτυχία και αναγνωρισιμότητα: Πολλά τηλεοπτικά προγράμματα, ειδικά οι σειρές και οι ταινίες, γίνονται αναγνωρίσιμα και δημοφιλή χάρη στη μουσική που τα συνοδεύει. Οι μουσικές θεματικές, δηλαδή τα μουσικά θέματα που συνδέονται με συγκεκριμένες σειρές ή ταινίες, γίνονται αναγνωρίσιμες από το κοινό και μπορούν να αναδείξουν ένα πρόγραμμα πέραν του περιεχομένου του. Πολλά τραγούδια που έχουν χρησιμοποιηθεί στις ταινίες ή τις σειρές γίνονται επιτυχίες και αποτελούν ξεχωριστά μέρη της ποπ κουλτούρας.

Συνολικά, η μουσική συμβάλλει στη δημιουργία ενός πλούσιου και εμπειρικού τηλεοπτικού τοπίου, ενώ η επιλογή κατάλληλης μουσικής μπορεί να καθορίσει την ατμόσφαιρα, την αίσθηση και την απήχηση ενός προγράμματος στο κοινό».

 Αντώνης Τσιμπουσλής, Εικονολήπτης ΕΡΤ3

«Η μουσική είναι η τέχνη που δημιουργεί στον άνθρωπο άμεσα συναισθήματα κ χωρίς μάλιστα να απαιτείται κάποιο συγκεκριμένο επίπεδο μόρφωσης ή γνώσης από αυτόν. Βέβαια όσο πιο καλλιεργημένος είναι κάποιος, τόσο περισσότερο μπορεί να εμβαθύνει στα συναισθήματα κ στην ανάλυση ή μετάφρασή τους, στο πως κ στο γιατί, βρίσκοντας πιο εύστοχα ίσως και με μεγαλύτερη σαφήνεια, το μήνυμα, σε αυτόν που

43

παρακολουθεί. παρακινώντας τον μάλιστα μ ́έναν απελευθερωτικό και λυτρωτικό τρόπο, στην ίδια την έκφραση.

Η μουσική ως συνοδεία εικόνας εμφανίζεται πριν ανακαλυφθεί η τηλεόραση, ακόμα από τον βουβό κινηματογράφο. Ο λόγος προφανής.

Να γεμίσει το κενό, κάνοντας πιο ευχάριστη την παρακολούθηση του θεάματος. Έτσι ξεκινάει μια σχέση εικόνας και ήχου, που όσο εξελίσσεται, βλέπουμε πως μεγεθύνει κατά πολύ περισσότερο την μετάδοση του μηνύματος, ή τού συναισθήματος που θέλει να περάσει ο δημιουργός στον θεατή. Αρχίζει να συνάδει με την εικόνα όλο και περισσότερο, ενισχύοντάς την σε αυτό που θέλει να πει, παίρνοντας κάθε φορά την φόρμα που ταιριάζει. Χαρά, λύπη, αγωνία, ρομάντζο, φόβος, έκπληξη, ένταση, παύση, τα πάντα μπορεί να τονίσει η μουσική και μάλιστα δεν χρειάζεται να είναι μια μουσική σύνθεση απαραίτητα. Ακόμα και μεμονωμένοι ήχοι παίζουν τον ρόλο τους τέλεια!

Η τηλεόραση απ’ την δημιουργία της, εξελίχθηκε ώστε να πουλάει προϊόντα, βρίσκοντας έτσι κι η ίδια τους πόρους που χρειάζεται. Γι’ αυτό ο όρος ̈πουλάει ̈ ακολουθεί τις δραστηριότητές της μέχρι σήμερα! Εξελίσσει κι απογειώνει την διαφήμιση (κι όχι μόνο), αποκτώντας μια συνεχώς αυξανόμενη τεράστια δύναμη επιρροής στον κόσμο! Γίνεται ο γίγαντας των ΜΜΕ. Video killed the radio star μας λέει κάποιο τραγούδι! Φυσικά η σχέση μουσικής τηλεόρασης (κινούμενης εικόνας), απογειώνεται επίσης σε όλους τους τομείς. Μυθοπλασία, διαφήμιση, ειδήσεις, στα πάντα που μεταδίδονται απ’ την τηλεόραση, η μουσική είναι εκεί να τονίσει, να υπερμεγενθύνει και να πολλαπλασιάσει την ευστοχία του μηνύματος! Χαρακτηριστικό παράδειγμα που μου έρχεται, σε κωμικές σειρές χρησιμοποιείται ήχος γέλιου κοινού, για να μας παροτρύνει να γελάσουμε, χωρίς να υπάρχει κοινό στο πλατό. Ο κάθε ήχος είναι μουσική κ πολύ σημαντικός αν χρησιμοποιείται σωστά! Και όχι άδικα, έρχεται να μας εξηγήσει η επιστήμη μετά, πως όσες περισσότερες αισθήσεις μας ενεργοποιούνται, τόσο πιο εύκολα κατανοούμε το μήνυμα. Συμπεράσματα πολύ ωφέλιμα σε τομείς όπως η εκπαίδευση, αλλά και η εξέλιξη της ίδιας της επιστήμης, σε πολλούς κ διαφορετικούς τομείς.

Η μουσική, ως η τέχνη των τεχνών, μακράν περισσότερο από κάθε άλλη τέχνη, αρχέγονα, δεν σταματάει ποτέ σε σύνορα, φυλές, κουλτούρες, διαφορές πολιτισμών, αλλά ψάχνει να βρει περάσματα να γεφυρώσει, να ενώσει, να μεταδώσει, να ανταλλάξει στοιχεία, να επηρεάσει προς το καλό, την αντίληψη του κόσμου για τα κοινά του. Με τέτοιο χαρακτήρα, δεν θα μπορούσε να αρνηθεί την σχέση της με την εικόνα και με την τηλεόραση! Μια σχέση που χρησιμοποιήθηκε απ’ όλους, με όλους τους τρόπους και κυρίως απ’ αυτούς που χειραγωγούν πληθυσμούς. Μια σχέση όμως που δημιούργησε και εξέλιξε πολλούς τομείς, τέχνες, τεχνικές, επαγγέλματα, την επικοινωνία την ίδια και που ακόμα δίνει πολύ χρήσιμες εφαρμογές όταν χρησιμοποιείται για καλούς κι αγαθούς σκοπούς.

Σήμερα, η τηλεόραση μπορεί να μην είναι πλέον στην κορυφή των ΜΜΕ, αλλά η σχέση της με την μουσική θα παραμείνει μοναδική. Μια σχέση, που η εμπειρία της, μας έχει βοηθήσει να γνωρίσουμε, να κατανοήσουμε, να απομυθοποιήσουμε, να εξελίξουμε και να εξελιχθούμε οι ίδιοι, στους τρόπους και τους μηχανισμούς που αλληλοεπιδρούμε με όλα! Ασχέτως με τις προθέσεις της λοιπόν, θεωρώ πως τα θετικά της είναι πολύ ωφέλιμα στην εξέλιξη του κόσμου μας».

44

 Βασίλης Ασλανίδης, Μοντέρ ΕΡΤ-3

«Ο τηλεθεατής βλέπει τηλεόραση με τα μάτια, χωρίς την συμμετοχή του μυαλού. Η μουσική έρχεται να συμπληρώσει και να επαληθεύσει το μήνυμα που λαμβάνουν τα μάτια. Το μυαλό δεν χρειάζεται να αξιολογήσει τίποτα. Δεν χρειάζεται να δουλέψει.

Η επαλήθευση σε αυτό που λέω είναι τα εκατομμύρια ευρώ που δίνουν όλες οι κυβερνήσεις στα τηλεοπτικά κανάλια. Και εγώ σαν μοντέρ πριν... πολλά χρόνια χρησιμοποιούσα την μουσική για να δημιουργήσω συναισθήματα και απόψεις. Όποιος καθηγητής ΜΜΕ λέει το αντίθετο, δεν έχει ιδέα και πήρε την θέση με κομματικές παρεμβάσεις άρα... του συγχωρούμε την άγνοια».

 Θοδωρής Μαραντίδης, Σκηνοθέτης – Σεναριογράφος

Η πρώτη του ταινία ΨΥΧΕΔΕΛΙΑ (ταινία μικρού μήκους), σε σενάριο επίσης του ίδιου, κέρδισε το 3ο Πανελλήνιο Βραβείο στα Φεστιβάλ Λάρισας και Πάτρας, το 1996. Χρόνια αργότερα, με την υποστήριξη (παραγωγή) του Συλλόγου Σαρακατσάνων, ολοκλήρωσε μια ιστορική αναπαράσταση της ζωής του ήρωα Αντώνη Κατσαντώνη. Η ταινία ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ προβλήθηκε και βραβεύτηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2019 και προβλήθηκε στους τοπικούς κινηματογράφους της Θεσσαλονίκης. Η τελευταία μικρού μήκους ταινία «Πρόσφυγες μέσα από τα μάτια ενός ποιητή» βραβεύτηκε στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας 2021 και στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βραζιλίας (Σάο Πάολο).

«Την ικανότητα να ακούμε δεν την βρίσκουμε ευρέως στο ζωτικό βασίλειο όπως τις άλλες αισθήσεις. Το αυτί λειτουργεί ως δέκτης στην διαδικασία ακουστικών πληροφοριών και όχι μόνο. Ανάλογα την ηλικία αναπτύσσουμε την ικανότητα να ακούμε με συγκεκριμένο εύρος συχνοτήτων. Ο κόσμος μας τριγύρω περιβάλλεται από ήχους. Είναι αδύνατον να φανταζόμαστε έναν κόσμο χωρίς ήχους.

Οι άνθρωποι αξιοποιούν και δημιουργούν, έτσι η μουσική μεταμορφώνει τον καθημερινό μας κόσμο, αφού υπάρχει και "ζει" σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Είναι ένα μέσο επικοινωνίας καθώς πλέον θα μπορούσε και να χαρακτηριστεί και μέσο ιατρικής διάγνωσης. Μέχρι και οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν στις θαυμαστές ιδιότητες των ήχων. Είναι υπεύθυνη για τη δημιουργία συναισθημάτων βάσει του τι ακούμε. Εξάλλου, πως μπορείς να νιώσεις κάτι όταν δεν ακούς, τον χρωματισμό της φωνής, την μελωδία της χαράς, της λύπης του θυμού;

Για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, είναι ο λόγος, η εικόνα, η μουσική, τα συστατικά που διαμορφώνουν το όλο περιβάλλον. Η μουσική λειτουργεί πλέον ως αναπόσπαστο κομμάτι μιας ταινίας/σειράς/εκπομπής ή ενός διαφημιστικού. Στις αρχές του κινηματογράφου συνόδευε την προβολή της ταινίας (βουβός κινηματογράφος) κι αργότερα πήρε το κομμάτι που της αναλογεί. Σήμερα, εκτός από αναπόσπαστο είναι και το σημαντικότερο, θα έλεγα καθώς συνδέεται με ψυχολογικές καταστάσεις, συναισθήματα, χαρακτήρες ηρώων που μπορεί να μεταφέρει ιδέες και μηνύματα. Ένα παράδειγμα θα ήταν αν σε μια ταινία τρόμου κλείναμε τον ήχο, θα βλέπαμε πως η ταινία πλέον δεν θα μας έκανε εντύπωση.

Ο λόγος, η εικόνα και η μουσική συνθέτουν το σύμπαν αλληλεπίδρασης και ισορροπιών σε πολλαπλά επίπεδα νοημάτων και αισθητικών λειτουργιών. Εξάλλου,

45

όπως είπε και ο Robert Stan: «Η μουσική πρέπει να παίζει το ρόλο της ως κομμάτι του συνόλου που βιώνει ο θεατής». Παράλληλα, με εκφράζουν και τα λόγια του Σταύρου Ξαρχάκου: «Η μουσική αρχίζει από σιωπή και καταλήγει σε αυτήν. Άρα οι παύσεις έχουν ήχο. Διότι εν αρχή ην ο ήχος».

 Γιώργος Καλλίρης, Καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του A.Π.Θ. Γνωστικό αντικείμενο: Τεχνολογίες ήχου και εικόνας στα ηλεκτρονικά ΜΜΕ και στα νέα μέσα

«Το τηλεοπτικό πρόγραμμα και κάθε είδους οπτικοακουστικό περιεχόμενο επενδύεται και συνοδεύεται με μουσική η οποία σε κάθε περίπτωση ενισχύει και συμπληρώνει το μήνυμα που θέλει ο παραγωγός-δημιουργός να περάσει στους τηλεθεατές. Ανάλογα με το είδος του τηλεοπτικού προγράμματος που μπορεί να είναι δημοσιογραφικό, ψυχαγωγικό, μυθοπλασία ή τεκμηρίωση η κατάλληλη επιλογή της μουσικής είναι καθοριστική στα συναισθήματα που θα προκαλέσει και στην επίδραση των μηνυμάτων που μεταφέρονται. Αρκεί να παρακολουθήσουμε τηλεοπτικό περιεχόμενο έχοντας αφαιρέσει την μουσική υπόκρουση για να αντιληφθούμε τον βαθμό που διαδραματίζει η μουσική ως modality σε αυτό».

 Λάζαρος Βρύσης, Εργαστηριακό Διδακτικό Προσωπικό, Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του A.Π.Θ. Dr Μηχανικός, με ειδίκευση στην ανάλυση οπτικοακουστικού περιεχομένου.

«Η μουσική στην τηλεόραση έχει σημαντική επιρροή σε πολλά επίπεδα. Η μουσική μπορεί να ενισχύσει ή να αλλάξει τον τόνο μιας σκηνής. Ένα δραματικό, συγκινητικό ή τρομακτικό στιγμιότυπο μπορεί να γίνει ακόμα πιο έντονο με τη σωστή μουσική. Επίσης, η μουσική μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος ή ατμόσφαιρας, όπως η αίσθηση της εποχής σε ένα ιστορικό δράμα. Κάποιες φορές, η μουσική μπορεί να συνδέσει το κοινό με μια συγκεκριμένη σειρά ή ταινία, καθώς τα τραγούδια ή οι μελωδίες γίνονται αναγνωρίσιμα. Τέλος, η μουσική σε τρέιλερς, διαφημίσεις ή προωθητικά βίντεο μπορεί να τραβήξει την προσοχή του κοινού και να τον κάνει να θέλει να παρακολουθήσει μια εκπομπή ή ταινία».

46

8.2 Ερωτηματολόγιο – Δείγμα από 53 ερωτηθέντες

47

48

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Εν κατακλείδι, με την παραπάνω έρευνα διερευνήθηκε η σχέση της μουσικής με την τηλεόραση και η επίδραση που ασκεί στους τηλεθεατές, Αυτό που προέκυψε είναι πως η τηλεόραση είναι ένα μέσο παραμελημένο και υπάρχει έλλειψη στις τηλεοπτικές μελέτες, παρόλο που αρκετοί ερευνητές ασχολούνται με σχετικές θεωρίες και συζητήσεις, χρειάζεται περισσότερη διασαφήνιση στις μελλοντικές έρευνες. Επιπλέον, ότι οι μελετητές της πρέπει να έχουν κατά νου την ανάγκη ανάπτυξης μεθόδων ανάλυσης της τηλεόρασης, αφού η τηλεόραση δεν είναι απλώς ένα αυστηρά οπτικό ή ακουστικό μέσο, αλλά ένας συνδυασμός. Παράλληλα, προκύπτει ότι οι σημερινοί μελετητές δεν ενδιαφέρονται μόνο για τη σχέση ήχου και εικόνας, αλλά και για την παραγωγή και κατανάλωση τηλεοπτικού ήχου, αν και πρέπει να αναγνωρίσουν τις θετικές πτυχές του τηλεοπτικού ήχου και να επιδιώξουν διεπιστημονικές προοπτικές, προκειμένου να κατανοηθούν οι τεχνικές, βιομηχανικές, βιωματικές και κειμενικές διαστάσεις του, καθώς αναπτύσσεται και αλλάζει τα τελευταία χρόνια.

Όσον αφορά τις τηλεοπτικές σειρές και μουσικές εκπομπές, εξακριβώθηκε πως η πανδημία covid-19, επηρέασε σε μεγάλο βαθμό, την ποιότητά τους, ειδικά κατά την περίοδο της καραντίνας, διότι δεν γινόταν νέες καλές παραγωγές, παρά μόνο φτηνές, ιδιαίτερα στον χώρο των μουσικών εκπομπών, με άπειρες επαναλήψεις. Αν και μετά την λήξη της, αυτό άλλαξε και η μυθοπλασία ξαναγεννήθηκε, όπως και κάποιες μουσικές εκπομπές, κυρίως στην κρατική τηλεόραση.

Συνάμα, βάση των στοιχείων που αναλύθηκαν, γίνεται αντιληπτό πως η χρήση του Διαδικτύου για τη διασπορά μουσικής, ταινιών και τηλεόρασης, βοηθά σε μεγάλο βαθμό, στη μετάδοση και την ανάπτυξη επιπλέον προϊόντων.

Συσχετίζοντας τα ερευνητικά αποτελέσματα, με το θεωρητικό πλαίσιο της εργασίας και με παράδειγμα του πειράματος στο Πανεπιστήμιο BUAP, του Μεξικού, που οι φοιτητές άκουσαν για 47’ heavy metal μουσική και τους προκάλεσε στρες, συμπεραίνεται πως όσον αφορά την επίδραση της μουσικής στην ψυχολογία, επηρεάζει θετικά ή αρνητικά, ανάλογα με το είδος της και την ψυχολογία των ακροατών. Αυτό προκύπτει, γιατί ο ρυθμός διεγείρει το νευρικό σύστημα, αυξάνοντας την ψυχολογική και σωματική ένταση. Όπως και στην περίπτωση του Πανεπιστημίου της Φλόριντα, όπου οι φοιτητές συμμετείχαν σε τρεις διαφορετικές καταστάσεις, ακούγοντας χαλαρωτική μουσική, τον ήχο του νερού και οι υπόλοιποι τίποτα, κάνοντας ένα ψυχολογικό τεστ, εκθέτοντάς τους σε στρεσογόνα κατάσταση, τα αποτελέσματα έδειξαν πως όσοι άκουγαν μουσική αναρρώσανε πιο εύκολα, επιβεβαιώνοντας τα παραπάνω.

Στην έρευνα με το ερωτηματολόγιο συμμετείχαν 53 άτομα, ενήλικες, άνδρες και γυναίκες, που απάντησαν στις σχετικές ερωτήσεις κι άλλοι επτά, επαγγελματίες που προέρχονται από τον χώρο της τηλεόρασης, στο group study. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και φοιτητές. Από την ανάλυση των απαντήσεων των συμμετεχόντων στην παρούσα έρευνα, προέκυψε πως η μουσική επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό, όπως απάντησε το 64,2% στην επιτυχία της διαφήμισης. Παράλληλα, το 58,4% θεωρεί ότι η μουσική επιδρά στις σειρές/σήριαλ, ενώ το συντριπτικό ποσοστό, 96,1% ότι είναι ικανή να αναβαθμίσει μια

49

διαφήμιση/σειρά/εκπομπή. Οι μουσικές εκπομπές αρέσκονται σε ποσοστό 62,3% και το 92,5% πιστεύει πως μπορεί να επηρεάσει την ψυχολογία τους.

Συγχρόνως, στην έρευνα της ομαδικής μελέτης (group study), προέκυψε ότι όλοι οι συμμετέχοντες συμφωνούν ότι η κατάλληλη μουσική στην τηλεόραση, έχει ιδιαίτερη επιρροή, σε πολλά επίπεδα και είναι ικανή να ενισχύσει ή να αλλάξει ακόμη και μια σκηνή. Οι απόψεις τους ταυτίζονται, υποστηρίζοντας πως αυτό το πάντρεμα μεταξύ της μουσικής με την τηλεόραση, δίνει την δυνατότητα στον τηλεθεατή, να αναγνωρίσει ένα προϊόν, να τον κάνει να το επιθυμήσει ή ακόμη και να συνδέσει την μελωδία με κάποιο κομμάτι της προσωπική του ζωής, να ταυτιστεί με αυτό εξαιτίας της. Επίσης, λαμβάνοντας υπόψιν τις απαντήσεις τους, γίνεται κατανοητό πως η χρήση της μουσικής γενικότερα, όπως και της πρωτότυπης, έχει σημαντικό κόστος, λόγω των πνευματικών δικαιωμάτων και γι’ αυτό πολλές φορές, είναι ένας σοβαρός λόγος για να χρησιμοποιούνται περισσότερο jingles, μουσικά χαλιά και κομμάτια από μουσικές βιβλιοθήκες, που έχουν χαμηλότερο.

Εν τέλει, παρόλο το γεγονός ότι σήμερα η τηλεόραση δεν είναι στην κορυφή των ΜΜΕ, αποδεικνύεται πως η σχέση της με την μουσική είναι μοναδική κι έχει γερές βάσεις. Με την μελέτη της παρούσας εργασίας γίνεται σαφές πως αυτός ο συνδυασμός, έχει την ικανότητα να βοηθά στην εξέλιξη, στα συναισθήματα, αλλά και στην ψυχολογία του ανθρώπου.

50

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Advertising Team, (2021). Μουσική και διαφήμιση: Η μελωδία της επικοινωνίας. Advertising.gr. (6/7/2021). Ανακτήθηκε από:

https://www.advertising.gr/advertising-2/mousiki-kai-diafimisi-i-melodia-tis- epikoinonias/?fbclid=IwAR1NCjevruGCEKZokhUvzPN8QKdDxJfsZKdO3b9GpZu XC5cssPvlvXEnyIs

Ακτύπης, Ν., (2019). Το θρυλικό Μουσικόραμα και ο μύθος του παρουσιαστή του. Menhouse. Ανακτήθηκε από:

https://menshouse.gr/retro/18253/thryliko-mousikorama-ke-o-mythos-tou- parousiasti-tou

Brown, J.(2011).Channeling Glenn Gould: masculinities in television and New Hollywood. In J. Deaville (Ed.), Music in Television: Channels of Listening (pp. 183- 197). Routledge. Retrieved from:

https://pure.royalholloway.ac.uk/en/publications/channeling-glenn-gould- masculinities-in-television-and-new-hollyw

Bullerjahn C., (2006). Music and Manipulation: On the Social Uses and Social Control of Music. The effectiveness of music in television commercials, A comparison of theoretical approaches.

Γκαγκαστάθη, Ρ., (2016). Η μουσική ιχνηλασία στον κόσμο του Horror & Thriller MaxMag, (23/9/2016). Ανακτήθηκε από:

https://www.maxmag.gr/mousiki/i-mousiki-ichnilasia-ston-kosmo-ton- te/?fbclid=IwAR2Ie6iiinXCIBfU6YCS6CfOrYHt285V-pi9aI7M-S70_kXS9UHh- FsmQ_k

Deaville, J., (2011). Music in Television. Channels of Listening. Routledge. New York. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203831014. Retrieved from:

https://www.taylorfrancis.com/books/edit/10.4324/9780203831014/music- television-james-deaville

Βασιλακόπουλος, Χ., (2022). Το soundtrack της ελληνικής μυθοπλασίας στη μικρή οθόνη φέτος. Μικρόφωνο. (29/10/2022). Ανακτήθηκε από:

https://mikrofwno.gr/2022/10/to-soundtrack-tis-ellinikis-mythoplasias-sti- mikri-othoni-

fetos/?fbclid=IwAR0mWQrW5inhrHK_zAO72muxWNlos_yZ0MYyarPYpwQ0tOV 3hCAwXjXiwR4

51

Donnelly, KJ., Hayward, P., (2013). Music in Science Fiction Television. Twilight Zone music for science fiction. Routledge. ISBN 9780415641081. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203076330. Retrieved from:

https://www.taylorfrancis.com/books/edit/10.4324/9780203076330/music- science-fiction-television-donnelly-philip-hayward

Frith, S., (2002). Τομ. 21, Νο. 3, Μουσική και Τηλεόραση. Δημοφιλής μουσική, σελ. 277-290. Έκδοση: Cambridge University Press. Ανακτήθηκε από:

https://www.jstor.org/stable/853719

Gilmanov, S., Diversity and harmony in musical activity, Ugra State University, Russia. Retrieved from:

https://www.researchgate.net/publication/325082570_Music_Psychology

Gold, BP., Frank MJ., Bogert, B., Brattico, E. (2013). Pleasurable music affects reinforcement learning according to the listener. Frontiers in Psychology. DOI: 10.3389/fpsyg.2013.00541

Hargreaves D.J., & North A.C., (1997). The social psychology of music. Oxford: University Press.

https://www.health.harvard.edu/newsletter_article/music-and- health?fbclid=IwAR3oiqpW-

Lc2cws6bWDAiEp6g763ldOKk2iVUxhD26Nt6f5ZxokDP94KNVU

Iakovides A., Iliadou V., Bizeli V., Kaprinis S., Fountoulakis N., Kaprinis G., (2004). Annals of General Hospital Psychiatry. Aristotle University of Thessaloniki, AHEPA University Hospital, Thessaloniki, Greece. Retrieved from:

http://www.general-hospital-psychiatry.com/content/3/1/6

Jing, N., (2023). Ανάλυση των Χαρακτηριστικών της Μουσικής Κινηματογράφου και Τηλεόρασης με βάση το διαδίκτυο. Ανακτήθηκε από:

Harvard Medical School, (2021). Music and health. Harvard Health Publishing, (11/09/2021). Retrieved from:

Hilliard, R., (2001). Γράφοντας για την τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Αθήνα. Εκδόσεις Έλλην. (6η έκδοση)

52

https://ieeexplore.ieee.org/author/37089813564

Καφάτος Γ., (2021). Χριστοδουλόπουλος: «Τα καλύτερά μας χρόνια» είναι ένα υγιές καταφύγιο στις μαύρες μέρες που ζούμε. Viewtag.gr., (18/02/2021). Ανακτήθηκε από: https://www.viewtag.gr/giannis-christodoylopoylos-ta- kalyt/?fbclid=IwAR1DRMmEtYTb9X4lPE0yEC1WHF4H2X1JbzQ9qHCDbIYMMy

HT08eL2l6FSoM

Kendra C., (2022). How Listening to Music Can Have Psychological Benefits. Very well mind (03/9/2022). Retrieved from:

Mann M., Cox F., Li F., (). Music mood classification of television theme tunes. BBC R&D, London. University of Salford, U.K.

Marks, J., (1998). Business and technology. Business Source Premier. U.S. News and World Report.

McGuire, M.K., (2002). The relationship between the availability of a children’s television program and song recognition. Journal of research in music education.

Media, (2023). Παπακαλιάτης στο ABC: Δεν είχα ονειρευτεί να κάνει τέτοια επιτυχία το «Maestro» – Είναι ένα γράμμα αγάπης στην Ελλάδα. Enikos.gr., (30/04/2023). Ανακτήθηκε από:

https://www.enikos.gr/media/papakaliatis-sto-abc-den-eicha-oneireftei-na- kanei-tetoia-epitychia-to-maestro-einai-ena-gramma-agapis-stin-ellada/1959961/

MW Online Team, (2014). Η μουσική επένδυση στη διαφήμιση: Σημαντική όσο και το concept της καμπάνιας. Marketing Week (19/03/14). Ανακτήθηκε από:

https://marketingweek.gr/i-mousiki-ependysi-sti-diafimisi-sima/

Negus, Κ., Street, J., (2002). Introduction to Music and Television special issue. Popular music (pp. 245-248). Cambridge University Press. U.K.

Οικονόμου, Γ., (2020). Τηλεοπτικές σειρές; Τις βλέπουμε ή τις ακούμε; Formiggart (16/12/2020). Ανακτήθηκε από:

https://formiggart.gr/apopseis/tileoptikes-seires-tis-vlepoume-i-tis- akoume.html

https://www.verywellmind.com/surprising-psychological-benefits-of- music-4126866

53

VanCour, S., (2011). Television music and the history of television sound. Retrieved from:

https://www.academia.edu/2547473/_TV_Music_and_the_History_of_Televis ion_Sound_

Peralta, L., (2021). How Does Music Affect Society? Save the music foundation 25, (3/11/2021). Retrieved from:

https://www.savethemusic.org/blog/how-does-music-affect- society/?fbclid=IwAR3gMXijAjZB4t9DQOZyVeDPSg9evoSQTmfgvFXstflGjaFYt XJ-o027yqQ

Psychology, (2022). The influence of music on our lives. Retrieved from:

https://exploringyourmind.com/influence-music- lives/?fbclid=IwAR3ltBRL7jZIeH-5S_0GTqNwAL- TUHaMPnfxaYG_ftYQpzx48gZAaPH1WLg

Retro DB, (2022). Μουσική Βιντεοθήκη. Ανακτήθηκε από:

https://www.retrodb.gr/wiki/index.php/%CE%9C%CE%BF%CF%85%CF%8 3%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B2%CE%B9%CE%BD%CF%84% CE%B5%CE%BF%CE%B8%CE%AE%CE%BA%CE%B7

Σέγκλιας, Ζ. (2019). Sci-Fi μουσική: Επιστημονική φαντασία ή επιστήμη και φαντασία; Marginalia, (11/06/2019). Ανακτήθηκε από:

https://marginalia.gr/arthro/sci-fi-moysiki-epistimoniki-fantasia-i-epistimi-kai- fantasia/?fbclid=IwAR0pKGwar_ucOklAKIE_1gR7KsMq5v2pbmzlmCyJrL092aM3 01QAUQ78K68

Thomson, L., (2020). The importance of good music in television. The Courier Online. The voice of Newcastle students, (29/8/2020). Retrieved from:

https://www.thecourieronline.co.uk/the-importance-of-good-music-in- television/?fbclid=IwAR0FYEdkEyOhmCzeifsFyw9jvJQ- _Uv3RgdmZzBB7xjSBGv1NnGmkS-E5EI

Τσαμποδήμου Δ., (2022). Σήριαλ χωρίς μουσική δε γίνεται. Τα σάουντρακ που άφησαν εποχή στην ελληνική tv (βίντεο). Εφημερίδα Μακεδονία, (9/10/2022). Θεσσαλονίκη. Ανακτήθηκε από:

54

https://www.makthes.gr/sirial-choris-moysiki-de-ghinetai-ta-saoyntrak-poy- afisan-epochi-stin-elliniki-tv-vinteo-606992

Wissner, R., (2020). Television Music. DOI: 10.1093/OBO/9780199791286-0324

Χαλκιάς, Α., Μουσικές προτιμήσεις και παράγοντες που τις επηρεάζουν. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών, Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης, Πτυχιακή. Θεσσαλονίκη. Ανακτήθηκε από:

https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/15700/2/ChalkiasAlexandros_Pe201 3.pdf

55