Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος: Η επιστολή που έστειλε στον Χίτλερ και η απάντηση που δεν περίμενε κανείς

Έγινε ήρωας στη Ζάκυνθο και σωτήρας για τα 275 μέλη της εβραϊκής κοινότητας στα σκοτεινά χρόνια του Β’ Παγκοσμιου Πολέμου…

Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής το 1943, η Ζακυνθινή κοινωνία με θάρρος και αποφασιστικότητα, κατάφερε να σώσει από τις ναζιστικές θηριωδίες και τα 275 μέλη της Εβραϊκής κοινότητας του νησιού, τα οποία ζούσαν αρμονικά με τους υπόλοιπους κατοίκους της Ζακύνθου.

Mε μοναδική μεθοδικότητα και ψυχραιμία, δύο σημαντικές προσωπικότητες της Ζακύνθου τότε, ο μητροπολίτης Χρυσόστομος και ο δήμαρχος Λουκάς Καρρέρ, κατάφεραν να πείσουν, όπως αναφέρουν οι πηγές, τον ίδιο τον Χίλτερ να αφήσει τους 275 Εβραίους να μείνουν στη Ζάκυνθο. Το φαινόμενο υπήρξε μοναδικό σε ολόκληρη την κατακτημένη από τους Γερμανούς, Ευρώπη.

Όμως δεν ήταν μόνο ο μητροπολίτης Χρυσόστομος και ο δήμαρχος Λουκάς Καρρέρ αλλά και οι 42.000 κάτοικοι της Ζακύνθου, που με κίνδυνο της ζωής τους, δεν κατέδωσαν στους Ναζί, τις οικογένειες των Εβραίων που κατοικούσαν στο νησί και επί πλέον, πολλοί απ’ αυτούς τους έκρυβαν μέσα στα σπίτια τους, σε αποθήκες, σε στάβλους ή τους φυγάδευσαν στα βουνά, έως ότου έρθει η απόφαση να μείνουν στο νησί.

Το 1943, έφθασε η εντολή στους διοικητές των «Ες-Ες» στα Ιόνια νησιά, να μεταφερθούν όλοι οι Εβραίοι με πλοίο στην Πάτρα και από εκεί με τρένο να οδηγηθούν στο κολαστήριο του Άουσβιτς. Ο τότε Γερμανός Φρούραρχος Behrens, μαζί με τον διοικητή του νησιού Αλφρεντ Λιτ κάλεσαν τον δήμαρχο Λουκά Καρρέρ να τους παραδώσει κατάλογο των οικογενειών των Εβραίων της Ζακύνθου, εντός 72 ωρών. Μη θέλοντας να δώσει τη λίστα των Εβραίων πολιτών στους Γερμανούς ο δήμαρχος απευθύνθηκε στον Μητροπολίτη Ζακύνθου, Χρυσόστομο και μαζί ξεκινούν έναν σπουδαίο αγώνα για να γλυτώσουν τα 275 μέλη της Εβραϊκής κοινότητας του νησιού.

Το πρώτο που σκέφτονται και πραγματοποιούν είναι να δημιουργήσουν ψεύτικα πιστοποιητικά ώστε να παρουσιάσουν τους Εβραίους ως Χριστιανούς και μετά να τους κρύψουν. Όλα έγιναν γρήγορα και όταν είχαν εξασφαλίσει την προστασία των Εβραίων, τότε έκαναν μια κίνηση που έμεινε στην ιστορία. Παρέδωσαν μια λίστα στους Γερμανούς, στην οποία αναγράφονταν μόνο δύο ονόματα. Ήταν γραμμένα στα γερμανικά και στα ελληνικά: «Ο Ζακύνθου Χρυσόστομος» το ένα, και «Δήμαρχος Ζακυνθίων Λουκάς Καρρέρ» το άλλο. Και αμέσως έθεσε τον εαυτό του, προς σύλληψη.

Με μια κίνηση υψηλής στρατηγικής ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, στέλνει προσωπική επιστολή στον Αδόλφο Χίλτερ, στην οποία ζητά την εξαίρεση της εβραϊκής κοινότητας της Ζακύνθου από τον διωγμό. Σύμφωνα με το βιβλίο «Οι Ζακυνθινοί Εβραίοι» του Διονύση Βίτσου, στην επιστολή ανέφερε ότι:

«Κάποτε ευρίσκεσθε εις το λυκαυγές της εξορμήσεώς σας, στα 1924, είχαμε συναντηθεί στο Μόναχο και είχαμε ανταλλάξει τις σκέψεις μας γύρω από το κίνημά σας, το εθνικοσοσιαλιστικό. […] Παρακαλώ να μη συλληφθούν οι Εβραίοι της Ζακύνθου και εγγυώμαι εγώ και ο Δήμαρχος ότι είναι ακίνδυνοι, θαυμαστές σας και φιλήσυχοι».

Μετά από αρκετές ημέρες ήρθε η απάντηση που όλοι περίμεναν: «Να παραμείνουν οι Εβραίοι της Ζακύνθου υπό την προσωπική ευθύνη του Μητροπολίτου και του Δημάρχου». Για την μοναδική αυτή, διάσωση των 275 Εβραίων της Ζακύνθου, μίλησε στο ΑΠΕ – ΜΠΕ, ο συγγραφέας Διονύσιος Βίτσος, ο οποίος είπε: «Αναμφίβολα στη διάσωση των Ζακυνθινών Εβραίων πρωτεύοντα ρόλο είχαν δύο προσωπικότητες: ο Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος και ο δήμαρχος Λουκάς Καρρέρ» και επεσήμανε ότι «η σύγχρονη έρευνα απέδειξε πως ήταν τουλάχιστον άλλες δύο προσωπικότητες που διαδραμάτισαν ρόλο.

Ο γνωστός συγγραφέας Διονύσης Ρώμας και ο βιομήχανος Ευάγγελος Αγγελόπουλος. Κοινό γνώρισμα όλων αυτών ήταν πως μπορούσαν να επικοινωνούν με τις γερμανικές αρχές κατοχής επειδή γνώριζαν γερμανικά και είχαν σπουδάσει στη Γερμανία. Εν τούτοις στην διαταραγμένη πολιτικά εκείνη εποχή η επικοινωνία τους αυτή μπορούσε εύκολα να συκοφαντηθεί, οπότε κινδύνευαν ακόμη και με θάνατο με συνοπτικές διαδικασίες. Ο Μητροπολίτης και ο Δήμαρχος δικαιολογείτο να έχουν επαφή, ως εκ του θεσμικού τους ρόλου. Οι άλλοι όμως έκαναν ό,τι μπορούσαν να μείνει κρυφή η συμβολή τους, μέχρι που ο Αγγελόπουλος αρνήθηκε αργότερα το να δοθεί από τους Εβραίους το όνομά του σε δρόμο του Τελ Αβίβ».

Ο συγγραφέας Διον. Βίτσος έκανε ειδική αναφορά στην σημαντική συμβολή των απλών Ζακυνθινών οικογενειών στην διάσωση των Εβραίων. «Ο Ζακυνθινός λαός, έκρυψε τους Εβραίους σε σπίτια, στα βουνά του νησιού και τους παρουσίαζε ως μέλη της οικογένειας των χωρικών. Οι δε κάτοικοι της πόλης έστελναν τρόφιμα, ρούχα και άλλα απαραίτητα για τη διαβίωση τους. Με συντονιστή τον Μητροπολίτη δεξιές κι αριστερές οργανώσεις ένωσαν τις δυνάμεις τους σε αυτόν το σκοπό».

«Η διάσωση των Εβραίων είχε προετοιμαστεί όμως από τους διανοούμενους της Ζακύνθου. Παρότι στο παρελθόν η εβραϊκή συνοικία, ιδίως την μεγάλη Παρασκευή, δεχόταν επιθέσεις από θρησκόληπτους ζακυνθινούς, ο πνευματικός κόσμος αντιδρούσε ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα», ανέφερε ο κ. Βίτσος για τη συνύπαρξη των Εβραίων με τους υπόλοιπους κατοίκους του νησιού ενώ επίσης αναφέρθηκε σε προσωπικότητες που πήραν ανοιχτά θέση υπέρ της Ζακυνθινής Εβραϊκής κοινότητας.

«Μια τοπική προσωπικότητα, ένας άλλος Καρρέρ, πρόγονος του διασώστη Λουκά Καρρέρ, ο Φραγκίσκος Καρρέρ, εξέδωσε διεξοδική μελέτη υπέρ των Εβραίων. Συνετέλεσε επίσης ανάλογη μελέτη την ίδια εποχή του επτανήσιου ιστορικού Σπυρίδωνος Δε Βιάζη, αλλά και σύγγραμμα του διανοούμενου Διονυσίου Δάση. Ο προηγούμενος μητροπολίτης Διονύσιος Λάτας δημοσίευσε σωρεία άρθρων υπέρ τους και έφτασε μέχρι το Σικάγο για να τους υπερασπισθεί. Επίσης συνέβαλε η παρουσία Εβραίων ως ερωτικά ταλαιπωρημένων, λόγω της καταγωγής τους, ηρώων και ηρωίδων στα λογοτεχνικά και θεατρικά κείμενα σπουδαίων ζακυνθινών δημιουργών πανελλήνιας ακτινοβολίας, (Αντώνιος Μάτεσις, Γρηγόριος Ξενόπουλος, Διονύσης Ρώμας, Γιάννης Τσακασιάνος κά).

Πάντως απομένει να ερευνηθεί ιστορικά τι ήταν εκείνο το παραπάνω που έκανε τους Γερμανούς να κάνουν πίσω στην περίπτωση της Ζακύνθου, τη στιγμή που και κάποιοι άλλοι μητροπολίτες (αν κι οι περισσότεροι τους καταδίωξαν), μεταξύ των οποίων και ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, έκαναν εκκλήσεις στους Γερμανούς για τη διάσωσή τους και, όχι μόνο δεν εισακούστηκαν, αλλά και απειλήθηκαν με εκτέλεση».