Πέραν των εθνογραφικών αναφορών στα έθιμα και τις συνθήκες ζωής ξένων λαών, καθοριστικό ρόλο στο έργο του Ηροδότου διαδραματίζει και ένα δεύτερο στοιχείο, η μυθιστορία, δηλαδή η διήγηση ενός φανταστικού γεγονότος, που ξεχωρίζει από το παραμύθι και το θρύλο χάρη στο ότι σε αυτήν καθετί αξιοπρόσεκτο γίνεται μέσα στο ανθρώπινο πεδίο και χωρίς την επενέργεια του θαύματος.

Ο Ηρόδοτος είναι το ίδιο σημαντικός και το ίδιο γοητευτικός ως ζωγράφος(ζωή + γράφω) ξένων λαών και ως αριστοτεχνικός αφηγητής μυθιστοριών.

Πάνω απ’ όλα, όμως, ο Ηρόδοτος είναι —κι έτσι λογαριαζόταν ήδη από την αρχαιότητα— ο πατέρας της ιστοριογραφίας.

Το επίτευγμα αυτό του Ηροδότου δεν εκτιμήθηκε δεόντως, επειδή διάδοχός του ήταν ο Θουκυδίδης, ο οποίος τον ξεπέρασε κατά πολύ και ως ιστοριογράφος —χάρη στην κριτική αναζήτηση των αιτίων— και ως φιλόσοφος — χάρη στη φυσιολογία και την παθολογία της δύναμης.

Ωστόσο, η δίκαιη αξιολόγηση του Ηροδότου ως ιστορικού δεν πρέπει να έχει ως αφετηρία το πόσο υστερούσε αυτός έναντι του Θουκυδίδη, αλλά τις πηγέςπου είχε στη διάθεσή του.

Δεδομένου ότι η σύνδεση του Ηροδότου με προδρόμους του όπως ο Χάρων ο Λαμψακηνός, ο Ξάνθος ο Λυδός και ο Διονύσιος ο Μιλήσιος κάθε άλλο παρά ασφαλής είναι, θεωρούμε ως μόνη βέβαιη γραπτή πηγή του πατέρα της ιστοριογραφίας τον Εκαταίο τον Μιλήσιο.

Βεβαίως, ο Ηρόδοτος αντιμετωπίζει με άγρυπνη κριτική διάθεση όσα παραδίδονται από τον Εκαταίο, όπως, για παράδειγμα, στο ζήτημα της εκδίωξης των Πελασγών από την Αττική: ήταν μια πράξη άδικη, όπως διατείνεται ο Εκαταίος, ή μια πράξη δίκαιη, όπως ισχυρίζονταν οι ίδιοι οι Αθηναίοι;