η Σφίγγα της Αμφίπολης  εκτίθεται στην Αθήνα

ΚΑΤΕΡΙΝΑ Ι. ΑΝΕΣΤΗ

Η Σφίγγα της Αμφίπολης, ένα από τα εκπληκτικά ευρήματα στο μοναδικής ομορφιάς ταφικό μνημείο, εκτίθεται στην Αθήνα.

Μια από τις πολλές εκπλήξεις ομορφιάς και δέους που θα συναντήσει ο επισκέπτης του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης επισκεπτόμενος την έκθεση Κάλλος, τον περιμένει στην τελευταία αίθουσα. Εκεί, πλάι σε μέδουσες και μυθικές μορφές της αρχαιότητας που έφεραν ένα δαιμονικό χαρακτήρα, συναντάμε την περίφημη Σφίγγα από την ανασκαφή της Αμφίπολης.

21 Οκτωβρίου του 2014, τα ελληνικά και τα διεθνή μέσα ενημέρωσης λαμβάνουν ένα μέιλ με συνοδευτικές φωτογραφίες από το υπουργείο Πολιτισμού. Πατώντας «κλικ» στις πρώτες φωτογραφίες, αναπόφευκτα ένα μικρό επιφώνημα ακούστηκε: μια κεφαλή Σφίγγας, μοναδικής ομορφιάς και εκφραστικότητας, είχε εντοπιστεί στην ανασκαφή της Αμφίπολης. Ηταν το κεφάλι της ανατολικής Σφίγγας στην είσοδο του τύμβου, που ήταν εκεί για να φοβίζει, να αποτρέπει τον εισβολέα από το να παραβιάσει τον τάφο. Και εντοπίστηκε μόλις 0,15 εκατοστά κάτω από την επιφάνεια της γης στο μαρμάρινο κατώφλι – η άλλη κεφαλή αγνοείται, ενώ τα σώματα στέκουν στη θέση τους στην είσοδο του τύμβου…

Από τον Οκτώβριο αυτό το συγκλονιστικό έκθεμα, που ακόμα μελετούν οι ειδικοί, περιλαμβάνεται στην έκθεση «Κάλλος. Η υπέρτατη ομορφιά» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, μια έκθεση για την αρχαιοελληνική έννοια και πρόσληψη της ομορφιάς μέσα από ένα σύστημα αξιών που ξεπερνούσαν την εικόνα αυτή καθ'αυτή. Στέκει επιβλητική και πανέμορφη στο βάθρο της, με αυτή την χαρακτηριστική μικρή κλίση του κεφαλιού, τη συστροφή του μεγάλου λαιμού της.

Σχεδόν άρτια, όπως βρέθηκε κάτω από τη γη της Αμφίπολης, με την μύτη ελαφρά σπασμένη μόνο. Τα μαλλιά μακρυά, προσεγμένα, γεωμετρικά βαλμένες μπούκλες με ίχνη κόκκινου χρώματος, ενώ στην κορυφή φοράει ψηλό κάλλυμα κεφαλής (πόλο). Τo πρόσωπα ωοειδές, τα χείλη πλούσια και αυτά ελαφρώς χτυπημένα, αφού φαίνεται ότι η κεφαλή έπεσε από το σώμα στο έδαφος και χτύπησε το μπροστινό μέρος. Εχει ύψος 60 εκατοστά, στρέφεται προς τα αριστερά, στο κάτω μέρος του λαιμού σώζεται ακέραιη η διατομή της έδρασης στο σημείο ένθεσης στον κορμό της. Έχει κυματιστούς βοστρύχους, που φέρουν ίχνη κόκκινου χρώματος, οι οποίοι πέφτουν στον αριστερό ώμο της, ενώ συγκρατούνται από λεπτή ταινία. Θυμίζουμε ότι πλάι στην κεφαλή είχαν βρεθεί θραύσματα από τα φτερά της. Βλέπετε, το σώμα της είχε φτερά αετού, ουρά ερπετού, πέλματα λιονταριού, στήθος γυναίκας. Η τέχνη του γλύπτη που τη δημιούργησε είναι μοναδική.

Στην αίθουσα του Μεγάρου Σταθάτου πάνω στη Βασιλίσσης Σοφίας, η Σφίγγα στέκεται πλάι σε άλλες σφίγγες και μέδουσες, ενώ είναι σαν να την κοιτάζει και να την στοχεύει με το τόξο του ο υπέροχος μαρμάρινος Ερωτας που έφτασε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης από τη Βενετία με ένα μοναδικό οδικό ταξίδι. Οπως η Σφίγγα ταξίδεψε από το Μουσείο της Αμφίπολης για την Αθήνα, έτσι όλες οι αρχαιότητες της έκθεσης «Κάλλος. Υπέρτατη ομορφιά» έχουν τις δικές τους διαδρομές, όχι μόνο στην Ιστορία και στην Τέχνη τους, αλλά και στη σύγχρονη ζωή.

Βλέποντας τη Σφίγγα της Αμφίπολης, βέβαια, δεν μπορείς να μην αναρωτηθείς πότε θα έχει το διεθνές κοινό την ευκαιρία να απολαύσει την επίσκεψη στον μοναδικό πλούτο του τύμβου Καστά. Οσοι τυχεροί έχουν κατορθώσει να τον επισκεφθούν στο πλαίσιο εργασίας ή αυτοψίας, περιγράφουν μια εμπειρία που σε κάνει να σαστίζεις, ένα μοναδικό μνημείο στο είδος του και στην Τέχνη του. Αυτό που ήδη γνωρίζουμε ότι στα τέλη του 2022 με αρχές του 2023 θα είναι μερικώς επισκέψιμος ο τύμβος, αλλά μόνο για ειδικές ομάδες κοινού, μελετητές για παράδειγμα. Δεν υπάρχουν ακόμα σαφή χρονοδιαγράμματα για την πλήρη αποκατάσταση, καταγραφή, ανάδειξη και διαμόρφωση συνθηκών ασφαλούς επισκεψιμότητας του χώρου. Ως τότε όμως, οι κάτοικοι της Αθήνας και οι επισκέπτες της πόλης, μπορούν να εισπράξουν μια μικρή δόση αυτού του θαύματος, μέσα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Η έκθεση για το Κάλλος συνεχίζεται ως τις 16 Ιανουαρίου 2022.

Eντωμεταξύ, τον Σεπτέμβριο του 2021 το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούιο ενέκρινε την αρχιτεκτονική προμελέτη κατασκευής εξωτερικού κελύφους στον τύμβο, των διαδρόμων επίσκεψης του τύμβου και του περιβάλλοντος χώρου. Σύμφωνα με τις μελέτες, στο εσωτερικό του μνημείου, διαμορφώνονται υπερυψωμένα δάπεδα πρόσβασης με βαθμίδες, τα οποία οδηγούν στο γυάλινο δάπεδο, που θα καλύπτει το βοτσαλωτό του Χώρου 1, ενώ στον Χώρο 2, θα κατασκευαστεί περιμετρικός διάδρομος με γυάλινο δάπεδο για την θέαση των Καρυάτιδων και του τρίτου χώρου, όπου βρίσκεται το ψηφιδωτό της «Αρπαγής της Περσεφόνης».

Η κύρια διαδρομή επίσκεψης θα εκκινήσει από την υφιστάμενη είσοδο, θα διατρέξει την δυτική πλευρά του Τύμβου και ακολουθώντας την κυρτή χάραξη του περιβόλου θα κατευθυνθεί προς την είσοδο του μνημείου, συναντώντας το τμήμα της διδακτικής αποκατάστασης του περιβόλου, όπου θα διαμορφωθεί επίπεδος χώρος θέασης. Θα συνεχίσει στην νοτιοανατολική πλευρά του Τύμβου, όπου σε τμήμα της περιμέτρου ο περίβολος σώζεται πλήρης.

Η δευτερεύουσα διαδρομή είναι προς την κορυφή του τύμβου, όπου βρίσκονται οι πρωιμότερες του τύμβου ταφές της εποχής του Σιδήρου και τμήμα του θεμελίου του ταφικού σήματος της κορυφής. Στο άκρο της διαδρομής, θα είναι ορατή από ψηλά η χάραξη του κυκλικού μαρμάρινου περιβόλου, όπως και ολόκληρη η ευρύτερη περιοχή, το Παγγαίο, ο Στρυμών, τα όρια της αποξηραμένης λίμνης Κερκινίτιδος και η Αμφίπολη. Και οι δύο διαδρομές θα κατασκευαστούν με «πατημένο χώμα» και θα σημανθούν με απλή περισχοίνιση σε συγκεκριμένα τμήματά τους.