ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ ΕΠΤΑΠΥΡΓΙΟ ΑΠΟΚΤΑ ΦΩΝΗ ΚΑΙ ΔΙΗΓΕΙΤΑΙ ΤΙΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ

 Αλεξία Καλαϊτζή

Οι ιστορίες των κρατούμενων, χρόνια ανείπωτες, βρίσκουν φωνή και αναβιώνου στην έκθεση «Επταπύργιο: Βιώματα - Μνήμες - Κατοικήσεις».

Όντας φυλακή για έναν περίπου αιώνα, οι τοίχοι του Επταπυργίου «είδαν» εκατοντάδες ανθρώπους να ζουν, να υποφέρουν, να αποφυλακίζονται και να πεθάνουν. Τα κελιά του αλλοτινού Γεντί Κουλέ έγιναν οι σιωπηλοί μάρτυρες αμέτρητων ιστοριών: από τους πρώτους κρατούμενους που έφτααν εκεί επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μέχρι τους πολιτικούς κρατούμενους στη Χούντα και τους ποινικούς κρατούμενους των τελευταίων ετών πριν η φυλακή κλείσει για τα καλά.

Αυτές οι ιστορίες, χρόνια τώρα ανείπωτες, βρίσκουν φωνή και αναβιώνουν τόσο καιρό μετά με την έκθεση «Επταπύργιο: Βιώματα - Μνήμες - Κατοικήσεις» που φιλοξενείται στο ίδιο το μνημείο και διηγείται τα διαφορετικά και κάποιες φορές αντικρουόμενα βιώματα των ανθρώπων που έζησαν σε αυτό. Πίσω από το εγχείρημα βρίσκεται η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης και η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Επταπυργίου, η οποία συγκέντρωσε μέχρι σήμερα συνολικά 28 συνεντεύξεις από πολιτικούς κρατούμενους του Εμφυλίου και της Δικτατορίας, εργαζομένους του τότε και του σήμερα και γείτονες που έμεναν στην περιοχή.

Οι αφηγήσεις των ανθρώπων αυτών έχουν μετουσιωθεί σε γραπτά αποσπάσματα, βίντεο κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων, καθώς και μιας σειράς εικαστικών και φωτογραφικών έργων. «Ήμασταν σε επικοινωνία εδώ και έναν χρόνο με την ομάδα και με πολλή χαρά θελήσαμε να συενργαστούμε ώστε  να παρουσιαστεί ένα πρώτο δείγμα της δουλειάς αυτής στο Επταπύργιο. Η αρχική σκέψη ήταν να γίνει κάτι πιο διευρυμένο, που θα περιελάμβανε μια ημερίδα και μια performance, αλλά λόγω COVID-19 περιοριστήκαμε στην έκθεση. Είναι ευκαιρία να παρουσιαστεί όλη αυτή η δουλειά στον κόσμο», σημείωσε ο Γιώργος Σκιαδαρέσης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης.

«Η έκθεση αυτή είναι κάτι πρωτόγνωρο για το φρούριο του Επταπυργίου», τονίζει η Λένα Στεφάνου, αρχαιολόγος και μουσειολόγος, που αποτελεί παράλληλα μία εκ των συντονιστριών της Ομάδας Προφορικής Ιστορίας.  η κ. Στεφάνου σημειώνει πως οι μαρτυρίες των συνεντευξιαζόμενων φωτίζουν το σύγχρονο παρελθόν και αναδεικνύουν άλλες πτυχές του μνημείου καθώς δεν αναφέρονται μόνο στην ιστορία του αλλά στα συναισθήματα όσων ήταν εκεί, τις σκέψεις τους, το πώς βίωσαν τον χώρο, πώς ένιωθαν το σώμα τους, τις μυρωδιές και τους ήχους που θυμούνται ακόμα και το πώς βίωσαν την υγρασία στους τοίχους.

Όπως αναφέρει η ίδια, το βίωμα των φυλακισμένων στο Επταπύργιο δεν είναι κάτι ομοιογενές καθώς ήταν διαφορετικό το πλαίσιο στο οποίο φυλακίστηκαν οι πολιτικοί κρατούμενοι του Εμφυλίου, της Χούντας και μετέπειτα οι ποινικοί, ωστόσο απο τις μαρτυρίες όλων τους προκύπτει κάτι απλό και σινάμα σοκαριστικό: «Καταλαβαίνουμε πως οι συνθήκες κράτησης δεν διαφοροποιούνται σημαντικά από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα έως και το 1989 όπου η φυλακή έκλεισε», επισημαίνει η κ. Στεφάνου προσθέτοντας πως από το αρχειακό υλικό που υπάρχει φαίνεται πως οι κρατούμενοι μέχρι και τη δεκαετία του '80 μιλούν για υγρασία, για συγκεκριμένες οσμές αλλά και για την έντονη απουσία ήχων και κυρίως του φωτός, κάτι που μάλιστα προκάλεσε πρόβλημα στην όραση κάποιων κρατουμένων. Η κ. Στεφάνου αναφέρει χαρακτηριστικά πως αρκετοί άνθρωποι που έκαναν φυλακή στο Επταπύργιο το παρομοιάζουν με πηγάδι, στον πάτο του οποίου δεν ακουγόταν τίποτα και δεν έφταναν οι αχτίδες του φωτός. Η ίδια μάλιστα παραθέτει ένα απόσπασμα από τη μαρτυρία πολιτικού κρατούμενου, Νέστορα Χατζούδη, που αναφέρεται ακριβώς σε αυτό: «Θυμάμαι δύο πράγματα πολύ χαρακτηριστικά, όπως ήταν ο χώρος, η ακτίνα αυτή των πολιτικών κρατουμένων, όπως ήταν οι πύργοι, να το φανταστείτε σαν ένα πηγάδι. Εμείς ήμασταν στον πάτο του πηγαδιού. Και θυμάμαι δύο χαρακτηριστικά: το χειμώνα υπήρχαν συγκεκριμένες μέρες που έφτανε ο ήλιος για πολύ λίγη ώρα στον πάτο του πηγαδιού. Ε, και μαζευόμασταν και ήταν μια ελπίδα. Και την άνοιξη, θυμάμαι ότι ερχόταν στην κορυφή του πύργου ένας τσαλαπετεινός και κελαηδούσε».

Μία από τις ψυχές του προγράμματος αυτού, η κ. Στεφάνου παραδέχεται πως στις μαρτυρίες των ανθρώπων που συλλέγει είναι ακριβώς αυτές οι μικρές λεπτομέρειες που την κάνουν να συγκινείται. «Πλέον με αυτούς τους ανθρώπους έχουμε κλάψει και έχουμε γελάσει μαζί», αναφέρει. Όπως σημειώνει, παρά τις κακές συνθήκες κράτησης, από τα λεγόμενα των συνεντευξιαζομένων φαίνεται πως δεν έλειπε το χιούμορ, ενώ οι διηγήσεις αποδείκνυαν - ειδικά στην περίπτωση των πολιτικών κρατουμένων- ότι υπήρχε μια σοβαρή αυτοοργάνωση μεταξύ τους με αποτέλεσμα να διοργανώνονται μαθήματα ξένων γλωσσών και άλλες δράσεις αυτομόρφωσης αλλά και δράσεις που τους βοηθούσαν να αντεπεξέλθουν ψυχολογικά, όπως η ανάγνωση παραμυθιών.

Πώς ξεκίνησε η ομάδα

Η συλλογή των προφορικών μαρτυριών ξεκίνησε το 2016 από το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον της κ. Στεφάνου, η οποία εστιάζει στην αρχαιολογία του πρόσφατους παρελθόντος και τη δυσκολη πολιτιστική κληρονομιά, ό,τι δηλαδή σχετίζεται με το τραύμα, τις ανείπτωτες μνήμε, τα δύσκολα διαχειρίσιμα θέματα καθώς και τα θέματα που δεν εμπίπτουν στην εθνική αφήγηση. Σε συνεργασία με την επίσης αρχαιολόγο, Ιωάννα Αντωνιάδου, ξεκίνησαν να συλλέγουν τις πρώτες συνεντεύξεις του με πολιτικούς κρατούμενους. Όπως αναφερει η ίδια, αυτό που εξέλαβε από τους ανθρώπους των οποίων τις μαρτυρίες συγκέντρωσε, ήταν πως επιθυμούσαν αυτά που έλεγαν να ακουστούν. Κάπως έτσι ξεκίνησε η ιδέα για τη σύσταση μιας εθελοντικής ομάδας που, μετά από ένα εκπαιδευτικό σεμινάριο, αριθμεί πλέον 14 πιστά και ενεργά μέλη, τα οποία εργάζονται συλλογικά για τη διατήρηση της σύγχρονης μνήμης μέσω προφορικών μαρτυριών.

Η ομάδα μάλιστα είναι σε αναζήτηση χρηματοδότησης ώστε να προχωρήσει το πρότζεκτ της ένα βήμα παραπέρα και να καταφέρει να δημιουργήσει εκπαιδευτικό υλικό για γυμνάσια και Λύκεια αναφορικά με την ιστορία του Επταπυργίου, καθώς και μια ψηφιακή πλατφόρμα όπου θα συγκεντρώνει τα αρχεία όλων των συνεντεύξεων.

Πληροφορίες για την έκθεση:

Διάρκεια Έκθεσης: 19/9/2020 - 02/10/2020

Ημέρες και ώρες λειτουργίας: Καθημερινά εκτός Τρίτης, 10:00 π.μ. - 15:00 μ.μ.

Εισιτήριο: κανονικό 6,00 €, μειωμένο 3,00 €

Τηλ. πληροφοριών: 2313310400