Συμφωνικό ποίημα του Ρίχαρντ Στράους (1864-1949), από τα πιο σπουδαία και γνωστά έργα του γερμανού συνθέτη του ύστερου ρομαντισμού. Το εισαγωγικό του μέρος είναι από τα δημοφιλέστερα κομμάτια της λεγόμενης κλασικής μουσικής.
To «Τάδε Έφη Ζαρατούστρα» («Also Sprach Zarathustra» o πρωτότυπος τίτλος του στα γερμανικά) γράφτηκε το 1896 και είναι εμπνευσμένο από την ομώνυμη φιλοσοφική νουβέλα του σπουδαίου γερμανού φιλοσόφου Φρίντριχ Νίτσε (1844-1900), που διαπραγματεύεται θέματα, όπως η «αιώνια επιστροφή», ο «θάνατος του Θεού» και ο «Υπεράνθρωπος». Πρόθεση του Στράους ήταν να σχολιάσει το έργο του διάσημου συμπατριώτη του, παρά να το αναπαραστήσει μουσικά, πράγμα που θα ήταν σχεδόν αδύνατο. Η πρωτοτυπία του έγκειται και στο γεγονός ότι υπήρξε ένα από τα πρώτα μουσικά έργα που άντλησε την πηγή της έμπνευσής του από ένα φιλοσοφικό δοκίμιο.
Η σύνθεση του Στράους παρουσιάστηκε για πρώτη φορά σε συναυλία στη Φραγκφούρτη στις 27 Νοεμβρίου του 1897 και έκτοτε αποτελεί ένα από τα πιο πολυπαιγμένα έργα του συμφωνικού ρεπερτορίου. Η δημοφιλία του έργου βοηθήθηκε και από την εισαγωγική φαμφάρα, που διαρκεί γύρω στα 90 δευτερόλεπτα και είναι από τα πιο αναγνωρίσιμα κομμάτια της κλασσικής μουσικής, ιδιαίτερα μετά τη χρησιμοποίησή της από στον σκηνοθέτη Στάνλεϊ Κιούμπρικ στην ηχητική μπάντα της εμβληματικής ταινίας του «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», που πρωτοπροβλήθηκε το 1968 και άνοιξε νέους δρόμους για το κινηματογραφικό είδος της επιστημονικής φαντασίας.
Το έργο χωρίζεται σε εννέα μέρη, τα οποία παίζονται με τρεις μόνο διακοπές.
- «Εinleitung, oder Sonnenaufgang» («Πρόλογος ή Αυγή»)
- «Von den Hinterweltlern» («Οι οπτασιαστές της μελλούσης ζωής»)
- «Von der großen Sehnsucht» («Η μεγάλη επιθυμία»)
- «Von den Freuden und Leidenschaften» («Οι χαρές και τα πάθη»)
- «Das Grablied» («Το τραγούδι των τάφων»).
- «Von der Wissenschaft» («Η επιστήμη»)
- «Der Genesende» («Ο Ξαρρωστιάρης»)
- «Das Tanzlied» («Το τραγούδι του χορού»)
- «Nachtwandlerlied» («Το τραγούδι της νύχτας»)
Οι τίτλοι προέρχονται από επιλεγμένα κεφάλαια του βιβλίου του Νίτσε και για την απόδοσή τους στα ελληνικά χρησιμοποιήθηκε η μετάφραση του Νίκου Καζαντζάκη, που χρονολογείται από το 1913.
Μία τυπική εκτέλεση του «Τάδε Έφη Ζαρατούστρα» διαρκεί γύρω στα 30 λεπτά και τα όργανα που απαιτούνται είναι: πίκολο φλάουτο, 3 φλάουτα, 3 όμποε, αγγλικό κόρνο, 3 κλαρινέτα, μπάσο κλαρινέτο, 3 φαγκότα, κόντρα φαγκότο, 6 γαλλικά κόρνα, 4 τρομπέτες, 3 τρομπόνια, 2 τούμπες, τύμπανα, τρίγωνο, γκρανκάσα, κύμβαλα, γκλόκενσπιλ, καμπάνα, εκκλησιαστικό όργανο, 2 άρπες, 32 βιολιά, 12 βιόλες, 12 βιολοντσέλα και 8 κοντραμπάσα.
Διασκευές της εισαγωγικής φαμφάρας του «Τάδε έφη Ζαρατούστρα» έχουν επιχειρήσει με επιτυχία ο βραζιλιάνος τζαζίστας Εουμίρ Ντεοντάτο (1973) και οι Deep Purple στις συναυλιακές εκτελέσεις του τραγουδιού τους «Space Truckin’».
