Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ   Να ’μαστε και πάλι εδώ σήμερα, με το πρώτο Chronique της νέας σχολικής κι ακαδημαϊκής χρονιάς, που είναι αφιερωμένο στη Γαλλική επιρροή στην αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης. Ας ξεκινήσουμε το ταξίδι μας στην πόλη από την Πλατεία Αριστοτέλους, ένα από τα έργα που μας κληροδότησε ο Ερνέστ Εμπράρ. Ο διάσημος γάλλος αρχιτέκτονας και πολεοδόμος, τον οποίο έχουμε ήδη γνωρίσει στα προηγούμενα Chroniques, συνέλαβε ένα νέο πολεοδομικό σχέδιο για τη Θεσσαλονίκη, μετά την μεγάλη πυρκαγιά του 1917, η οποία κατέστρεψε την πόλη και εξάλειψε την «ανατολίτικη» φυσιογνωμία της. Πρότεινε μια καινοτόμα ανάπλαση των ιστορικών κτηρίων, αναδεικνύοντας τα βυζαντινά μνημεία που σώθηκαν από τις φλόγες, δημιουργώντας πεζοδρόμους γύρω από τους αρχαιολογικούς χώρους και εισάγοντας το «νεοβυζαντινό» στυλ στα έργα που σχεδίαζε. Οι καμάρες της πλατείας Αριστοτέλους χαρακτηρίζουν τα πιο διάσημα έργα αυτού του αρχιτεκτονικού στιλ. Ο νεοβυζαντινός ρυθμός δεν είναι αποκλειστικό έργο του Εμπράρ: κατά τον Μεσοπόλεμο, άλλοι Γάλλοι αρχιτέκτονες ή εκπαιδευμένοι στη Γαλλία συνέβαλαν στην ανάδυσή του στην πόλη αλλά και στη συναίρεσή του με άλλες τάσεις της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Αυτό επιφέρει τον λεγόμενο εκλεκτικιστικό ρυθμό¹, χαρακτηριστικό των κτηρίων της Θεσσαλονίκης, αποτέλεσμα του κοσμοπολιτισμού και των διαφορετικών τάσεων των πελατών. Ας υπενθυμίσουμε επίσης τον μείζονα ρόλο που έπαιξε ο Ζοζέφ Πλεμπέρ, ο γάλλος μηχανικός και βοηθός του Εμπράρ στην ανοικοδόμηση της πόλης, ο οποίος συνεχίζει το έργο του στη Θεσσαλονίκη μετά την αποχώρηση της στρατιάς της Ανατολής το 1918. Ανέλαβε μεγάλα έργα, τα οποία άλλοτε υλοποίησε μόνος και, άλλοτε σε συνεργασία με τον γαλλοσπουδαγμένο Θεσσαλονικιό μηχανικό, Ελί Χασσίδ Φερνάντεζ. Τα ξενοδοχεία Excelsior, Tourist και πολλά κτήρια γραφείων και πολυκαταστήματα στην οδό Βενιζέλου φέρουν την υπογραφή του. Μία άλλη επιφανής προσωπικότητα, ο Μαρίνος Δελλαδέτσιμας, Έλληνας αρχιτέκτονας, βαθιά επηρεασμένος από τη γαλλική σκέψη, απόφοιτος της École spéciale d’Architecture, υπογράφει τα σχέδια του επιβλητικού κτηρίου της XANΘ, καθώς και του ξενοδοχείου Méditerranée, διάσημου για το νεομαυριτανικό του στιλ και τη θέα του προς τη θάλασσα.  Στη συνέχεια, τη δεκαετία του ’30, οι παλιοί του συμφοιτητές της École spéciale (Α. Ζαχαριάδης, Ι. Δημητριάδης και Σ. Ποζέλι)προωθούν στις κατασκευές τους έναν διακριτικό μοντερνισμό, παίρνοντας αποστάσεις από τα ακαδημαϊκά πρότυπα της Σχολής Καλών Τεχνών και των σχεδίων του Εμπράρ όπως και από την τάση Αρ Ντεκό. Ας γυρίσουμε πίσω στον χρόνο στις λεωφόρους Βασιλίσσης Όλγας και Βασιλέως Γεωργίου – όπως σήμερα ονομάζονται οι κεντρικοί δρόμοι που διέσχιζαν κάποτε τη λεγόμενη «περιοχή των Εξοχών»². Η ονομασία προσδιόριζε το ανατολικό τμήμα της πόλης, έξω από τα τείχη που έφταναν ως τον Λευκό Πύργο: περιελάμβανε καλλιεργημένες εκτάσεις, απομακρυσμένες από το κέντρο, οι οποίες αστικοποιήθηκαν και κατοικήθηκαν κατά την περίοδο 1880-1890. Η ανώτερη αστική τάξη της εποχής εγκαταστάθηκε σταδιακά στην περιοχή αυτή: ο τόπος της εγκατάστασής της δεν υπαγορεύται πλέον από την θρησκευτική ή την εθνική ταυτότητα αλλά από τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες καθώς και την αναζήτηση υγιεινού περιβάλλοντος και μαζί μίας κοινωνικής καταξίωσης. Για την ανέγερση των κατοικιών τους, οι οικογένειες αυτές απευθύνονται σε καταξιωμένους αρχιτέκτονες, που έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό, στην Ιταλία, στη Γερμανία και πολλοί από αυτούς στη Γαλλία. Έτσι, οφείλουμε στον Ελί Mοδιάνο, Εβραίο μηχανικό, ιταλικής υπηκοότητας και απόφοιτο της École centrale des arts et manufactures στο Παρίσι, την έπαυλη Μοδιάνο που σχεδιάστηκε το 1906. Από το 1970, αυτή η έπαυλη στον αρ. 68 της Βασ. Όλγας, στεγάζει, πίσω από την κομψή κίτρινη πρόσοψή της, το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης. Σήμερα, όλες αυτές οι επαύλεις, συντηρημένες ή εγκαταλελειμμένες, εξακολουθούν να τραβούν τα βλέμματα των περαστικών, αλλά από την παλιά συνοικία των Εξοχών δεν έχουμε πλέον παρά μια αποσπασματική εικόνα και μόνο αφού, από τα εκατό περίπου αρχοντικά της, στη λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας υπάρχουν πια μόνο είκοσι: αρχικά οι μουσουλμάνοι και στη συνέχεια οι Εβραίοι κάτοικοι της πόλης που χάθηκαν και τελικά ο αστικός μετασχηματισμός της δεκαετίας του 1960 οδήγησαν στην καταστροφή της. Και η σύγχρονη Θεσσαλονίκηεπηρεάζεται ωστόσο από τη γαλλική αρχιτεκτονική σκέψη: πολλοί ενεργοί αρχιτέκτονες έχουν σπουδάσει στη Γαλλία, όπως το ελληνογαλλικό αρχιτεκτονικό γραφείο που σχεδίασε τη Νέα Παραλία, έναν τεράστιο παραλιακό πεζόδρομο που ολοκληρώθηκε το 2013 και αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς τόσο για τους κατοίκους όσο και για τους επισκέπτες. ¹ Η τάση αυτή χαρακτηρίζεται από τη μείξη στοιχείων δανεισμένων από διαφορετικούς ρυθμούς ή εποχές στην ιστορία της τέχνης και της αρχιτεκτονικής και υπήρξε πολύ δημοφιλής από τη δεκαετία του 1860 έως το τέλος της δεκαετίας του 1920. ² Ονομαζόταν επίσης, κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Χαμιδιέ, προς τιμήν του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίντ Β΄.   L’INFLUENCE FRANÇAISE SUR L’ARCHITECTURE DE THESSALONIQUE   Nous nous retrouvons aujourd’hui pour cette chronique de rentrée consacrée à l’influence française sur l’architecture de Thessalonique. Commençons notre voyage dans la ville par la place Aristote, l’un des legs d’Ernest Hébrard. Le célèbre architecte et urbaniste français, que nous avons déjà croisé dans nos précédentes chroniques, élabore un nouveau plan pour Thessalonique, après le grand incendie de 1917 qui ravage la ville et efface son passé ottoman. Il propose untraitement innovant des bâtiments historiques, mettant en valeur les monuments byzantins épargnés par les flammes, entourant les sites archéologiques d’artères piétonnières, et introduisant un style néo-byzantin dans les ouvrages qu’il dessine. Les arcades de la place Aristote sont les plus célèbres des édifices bâtis dans cette veine architecturale. Le style néo-byzantin n’est d’ailleurs pas l’apanage d’Hébrard : dans l’entre-deux-guerres, d’autres architectes français ou formés en France contribuent à son éclosion dans la ville, ainsi qu’à son hybridation avec d’autres tendances de l’architecture contemporaine. Ceci aboutit à l’« éclectisme »¹ caractéristique des bâtiments saloniciens, résultat du cosmopolitisme et de la variété des goûts de leurs commanditaires.   Rappelons ainsi le rôle majeur joué par Joseph Pleyber, l’ingénieur français qui seconde Hébrard pour la reconstruction de la ville, puis continue son œuvre à Thessalonique après le départ des troupes de l’armée d’Orient en 1918. Il reçoit des commandes d'ampleur, qu’il réalise tantôt seul, tantôt en collaboration avec l’ingénieur salonicien formé à Paris, Élie Hassid Fernandez. L’hôtel Excelsior, l’hôtel Tourist et de nombreux immeubles de bureaux et grands magasins de la rue Vénizélou portent ainsi sa signature. Une autre personnalité incontournable, Marinos Delladatsimas, architecte grec diplômé de l’École spéciale d’architecture de Paris, durablement marqué par la pensée française, signe l’impressionnant immeuble de XANΘ/YMCA, ainsi que l’hôtel Méditerranée, célèbre pour son style néo mauresque et sa vue sur mer.   Par la suite, dans les années 1930, ce sont justement ses anciens camarades de l’École spéciale (A. Zachariadis, J. Dimitriadis et S. Poselli) qui impulsent un modernisme modéré dans leurs constructions, prenant leurs distances avec les héritages académiques de l’École des Beaux-Arts et les plans d’Hébrard, comme avec la tendance Art Déco. Remontons brièvement le temps en direction des avenues Vassilissis Olgas et Vassilissis Georgiou — nom contemporain des grands axes qui composaient autrefois le quartier dit « des Campagnes »². Le terme désignait la partie est de la ville, à l’extérieur des remparts qui s’étendaient alors jusqu’à la Tour blanche : elle abritait des terres arables, à l’écart du centre, qui furent urbanisées et habitées au cours des années 1880-1890. La grande bourgeoisie de l’époque s’y établit progressivement : là, ce n’est plus l’identité confessionnelle ou nationale qui dicte son implantation spatiale, mais le statut socio-économique, ainsi que la quête simultanée d’un environnement sain et d’un certain prestige. Pour construire ces résidences, les familles font appel à des architectes de renom, souvent formés à l’étranger, en Italie, en Allemagne, ou en France. L’on doit ainsi à l’ingénieur juif de nationalité italienne Élie Modiano la résidence Modiano, élaborée en 1906 par cet ancien élève de l’École centrale des arts et manufactures de Paris. Depuis 1970, cette villa du 68, avenue Vassilissis Olgas abrite, derrière son élégante façade jaune, le Musée folklorique et ethnologique de Macédoine-Thrace. Aujourd’hui, bien que les manoirs, restaurés ou abandonnés, continuent d’attirer l’œil des passants, il ne reste de l’ancien quartier qu’une image fragmentaire puisque, sur la centaine d'hôtels particuliers qu’il comptait, seule une vingtaine subsiste avenue Vassilissis Olgas : il a souffert de la disparition des habitants musulmans, puis juifs, et finalement de la mutation urbaine des années 1960. La Thessalonique contemporaine n’en reste pas moins influencée par la pensée architecturale française : de nombreux architectes, actifs de nos jours, ont été formés en France, et c’est un cabinet franco-grec qui a réalisé la Nea Paralia, vaste promenade du front de mer achevée en 2013 et devenue un repère majeur dans la ville, tant pour ses habitants que pour ses visiteurs.       ¹ Tendance qui consiste à mêler des éléments empruntés à différents styles ou époques de l'histoire de l'art et de l'architecture, très en vogue entre les années 1860 et la fin des années 1920. ²  En grec Εξοχών, aussi appelé Hamidiye sous l’empire ottoman, en l'honneur du sultan Abdul Hamid II.

Σήμερα, 30 Σεπτεμβρίου¹, γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Μετάφρασης. Αποτίνουμε λοιπόν κι εμείς φόρο τιμής στους διερμηνείς, άντρες και γυναίκες, στους μεταφραστές και στις μεταφράστριες που φέρνουν σε επαφή τις γλώσσες και τους πολιτισμούς και, συμβάλλουν στη συνέχιση του πλούσιου, πολιτιστικού και πολιτικού διαλόγου σ’όλο τον κόσμο. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε ιδιαιτέρως τη Μαριάνθη Πάσχου και την Κατερίνα Σπυροπούλου του Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης, καθώς και την Τιτίκα Δημητρούλια, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσ/νίκης, στις οποίες οφείλουμε τις μεταφράσεις και την επιμέλεια των ελληνικών Chroniques du Jeudi. ¹ Η 30η Σεπτεμβρίου είναι η ημέρα θανάτου του Αγίου Ιερωνύμου, μεταφραστή της Βίβλου και προστάτη των μεταφραστών.  ---------------------------------------------------------------  En ce 30 septembre¹, Journée mondiale de la traduction, nous rendons hommage aux interprètes, traducteurs et traductrices qui contribuent, par leur travail multilingue, au maintien d’un dialogue culturel et politique riche à travers le monde. Nous remercions tout particulièrement Marianthie Paschou et Katerina Spiropoulou, de l’Institut français de Thessalonique, ainsi que Titika Dimitrioulia, de l’Université Aristote, à qui nous devons les traductions et relectures en grec de chacune de nos Chroniques du Jeudi. ¹ Le 30 septembre marque le décès de Saint-Jérôme, traducteur de la Bible, et par conséquent saint patron des traducteurs.