Οι λέξεις που δανείστηκαν οι Έλληνες 

από τους Τούρκους

Και μέρος των λέξεων που δανείστηκαν οι Τούρκοι από τους Έλληνες

Γράφει ο Παράσχος Ανδρούτσος

Οι γλώσσες των Ελλήνων και των Τούρκων με τα πεντακόσια και πλέον χρόνια της συμβίωσής τους υπέστησαν αμοιβαίες επιδράσεις. Οι Τούρκοι δανείστηκαν πολλές ελληνικές λέξεις περισσότερες από όσες δανείστηκαν οι Έλληνες από αυτούς. Έτσι βλέπουμε ότι οι Έλληνες δανείστηκαν από τους Τούρκους περί τις 600 λέξεις και οι Τούρκοι από τους Έλληνες περί τις 900 λέξεις.

Οι Τούρκοι δεν πήραν περισσότερες λέξεις από την ελληνική γλώσσα γιατί έπαιρναν πολλές από την αραβική και την περσική, όπως και πολλούς κανόνες του συντακτικού. Αυτές οι λέξεις εισχώρησαν στο τουρκικό λεξιλόγιο από τους λόγιους Τούρκους και σιγά - σιγά άρχισαν να χρησιμοποιούνται στην καθομιλουμένη γλώσσα των Τούρκων. Επειδή όλα αυτά τα χρόνια οι Τούρκοι ήταν κατακτητές στους Έλληνες, έκριναν πάντα ότι όφειλαν να υποτιμούν την γλώσσα των υποδούλων τους, αγνοώντας τελείως την μορφολογική αξία της. Γι' αυτό δανείσθηκαν λέξεις από την ελληνική μόνο όταν η ανάγκη το επέβαλε.

Οι παραληφθείσες λέξεις είναι διαφόρων κατηγοριών και είναι οι ακόλουθες: α) λέξεις θρησκευτικές (ayazma, kilise, kampana, piskopos κλπ), β) λέξεις της θάλασσας (liman, voli, poyraz= βόρειος άνεμος, istakoz (αστακός), kolyos, levrek, kefal κλπ), γ) λέξεις σχετιζόμενες με το φυτικό βασίλειο (spanak, defne, limon, tirfil, lahana, fasulya κλπ), δ) λέξεις σχετιζόμενες με την βιοτεχνία και την γεωργία (anahtar, fener, tirpan, sirma κλπ), ε) λέξεις ασθενειών (diabitis, kolera, ekzema, sekiros κλπ), στ) λέξεις φαγητών (plaki, pide, pelte, pihti κλπ), η) ξένες λέξεις εισερχόμενες στην τουρκική γλώσσα μέσω της ελληνικής κυρίως ιταλικές (vizita, konserva, kopya, salamura κλπ).

Πολλές ελληνικές λέξεις πάλι έχουν ληφθεί ειδικά κατά την κεμαλική εποχή όχι απ' ευθείας από την ελληνική, αλλά από την γαλλική, η οποία την έχει διαμορφώσει κατά το γαλλικό τύπο: π.χ. οι λέξεις φυσιολόγκια (φυσιολογία), τζογκράφια  (γεωγραφία), κομέντια (κωμωδία), μαλιχουλιά (μελαγχολία), μανία (μανία), αγκάρια (αγγαρεία), είναι δανεισμένες πριν την κεμαλική εποχή. Οι λέξεις πάλι πενταγκοζί (παιδαγωγία), μπιολοζί (βιολογία), ανσικλοπεντί (εγκυκλοπαίδεια), μπακτεριόλοζ (βακτηριολογία), αναρσχίστ (αναρχικός), φιζιονομί (φυσιογνωμία), φιλολοζί (φιλολογία), φιζίκ (φυσική), καρακτέρ (χαρακτήρα), κλινίκ (κλινική), κριζαντίμ (χρυσάνθεμο), κριτίκ (κριτική), μεταφιζίκ (μεταφυσική), μοναρσχί (μοναρχία), παραλέλ (παράλληλος), παραντέζ (παρένθεση, σιζμογκράφ (σεισμογράφος), τραχόμ (τράχωμα), τελεπατί (τηλεπάθεια), τένια (ταινία).

Το 1927 ο Μουσταφά Κεμάλ πραγματοποίησε την γλωσσική μεταρρύθμιση με το νέο αλφάβητο. Έτσι απέκοψε πολλές αραβοπερσικές λέξεις από το τουρκικό λεξιλόγιο και αναγκάστηκε όμως να εισάγει πολλές ξενικές λέξεις όπως και ελληνικές στην τουρκική γλώσσα.

Λεξιλόγιο ελληνικών λέξεων παραγομένων εκ της τουρκικής: Αβανάκης = ηλίθιος - ανόητος, αϊράνι = γιαούρτι αραιωμένο με νερό, ακανές = γλυκό της περιφέρειας Σερρών, αλίς-βερίς = δοσοληψία, αμπάρι = σιταποθήκη, αποθήκη πλοίου, αραμπατζής = αμαξηλάτης, ατζαμής = ο άπειρος. Γιασεμί = ο Ίασμος, γαχνί = φαγητό με τσιγαριστά κρεμμύδια, γιουβαρλάκια = κρέας ψιλοκομμένο σε σχήμα σφαίρας, γιουβέτσι = γκιουβέτσι, γιουχαΐζω = αποδοκιμάζω, γιοφκάς = ζυμαρικό, γκάζι = πετρέλαιο, γούρι = ο γουρλής, γουρσούζης = αυτός που δεν έχει τύχη, γλέντι = η διασκέδαση. Καβάκι = η λεύκη, καβγάς = η διαμάχη, καβουρμάς = το συντηρημένο κρέας, καζάνι = ο μεγάλος λέβητας, καζίκι = ο πάσσαλος, καϊμάκι = το εκλεκτός μέρος του πράγματος, καλές = το φρούριο, καλούπι = το σχήμα, καλπαζάνης = ο κιβδηλοποιός, ο επιτήδειος, ο δόλιος, καλπάκι = ο σκούφος, κανάτα = δοχείο νερού, καταΐφι = είδος γλυκίσματος, καπάκι = το πώμα, το σκέπασμα, καπάντζα = παγίδα, καραβάνι = ομάδα οδοιπορούντων, καραγάτσι = φτελιά, κάργα = ο κόρακας, καρπούζι = το υδροπεπόνι, καρτάλι = ο αετός, κασάπης = ο κρεοπώλης, κασέρι = το ξερό τυρί, κελεπούρι = το αγορασθέν αντικείμενο σε φθηνή τιμή, κεφτές = το τηγανισμένο ψιλοκομμένο κρέας σε σφαιρικό σχήμα, ελληνική λέξη το κοπτόν, κιμπάρης = ο ευγενής, κοπούκης = ο άξεστος, κοτζαμπάσης = ο πρόκριτος, κουλουμπαράς = ο παιδεραστής, κουμαρτζής = ο χαρτοπαίκτης, κουντουρντίζω = λυσσάω, κουρμπάνι = θυσία ζώου, κουτουρού = το σύνολο κατ' αποκοπή, στο περίπου. Λαγούμι = ο υπόνομος, λοκούμι = βλωμός, γλυκό ζυμαρικό, λούκι = υδροσωλήνας. Μαγγάλι = το πύραυνον, μαγιά = το προζύμι, μαγιασέλι = οι αιμορροΐδες, μασάλι = ο μύθος, μασκαράς = ο γελοίος, μαχαλάς = η συνοικία, μαχμούρης = ο διατελών σε ζάλη μετά τον ύπνο, μεζές = ορεκτικό προ του φαγητού, μεμέ = ο μαστός, μεράκι = ο πόθος, μερεμέτι = η επισκευή, μετερίζι = πρόχωμα, μισκίνης = ο άθλιος, μουσαφίρης = ο επισκέπτης, μουρντάρης = ο βρώμικος, μουσαμάς = πλαστικό αδιάβροχο, μουσεβέζικος = ο ψευδής, μουχαμπέτι = η συνομιλία, μουχτάρης = ο πρόεδρος, μπαγλαρώνω = δεσμεύω, μπακάλης = παντοπώλης, μπακίρι = χάλκινο δοχείο, μπακλαβάς = γλύκισμα, μπαλτάς = πέλεκυς, μπαξές = ο κήπος, μπαξίσι = φιλοδώρημα, μπαρούτι = πυρίτιδα, μπατάκι = παχιά λάσπη, μπατακτσής = ο κακοπληρωτής, μπατζανάκης = ο σύγγαμβρος, μπατζάς = ο καπνοδόχος, μπατίρης = ο χρεωκοπημένος, μπεκρής = ο μέθυσος, μπελαλής = ο εριστικός, μπογάζι = παγερό ρεύμα αέρος, μπογάτσα = φύλλα ζύμης με τυρί, μπουκλούκι = η ακαθαρσία, μποστάνι = αγρός σπαρμένος με καρπούζια ή πεπόνια, μπουζούκι = είδος κιθάρας με 6 χορδές, μπουνταλάς = ο ηλίθιος, μπουντρούμι = υπόγεια φυλακή, μπουρέκι = γλύκισμα, μπουχτίζω = παραχορταίνω, μπριάμι = κρέας με ρύζι. Νάζι = χαριεντισμός, νταβούλι = το τύμπανο, νταμάρι = λατομείο, ντογρού = κατ' ευθείαν, ντολμάς = γεμιστό με ρύζι και αμπελόφυλλα, ντουμάνι = καπνός, ομίχλη, ντουνιάς = ο κόσμος. Παζάρι = αγορά, παντζούρι = γρίλια, παπούτσια = τα υποδήματα, πατλάκι = ο αραβόσιτος, ο σκαστός, πατσάς = η σούπα από πόδια ή έντερα ζώου, πεζεβένκης = ο μαστροπός, πεσκέσι = δώρο, πιλάφι = ρύζι βρασμένο, πούστης = ο κίναιδος. Ραχάτι = ησυχία, ρεζίλης - ο άτιμος, ρεντές = ο τρίφτης, ρουσφέτι = δωροδοκία. Σαζάνι = ο κυπρίνος, σάζι = το καλάμι και είδος μαντολίνου, σαντούρι = είδος πολύχορδου οργάνου, σάρα = επιληψία, σαστίζω = εκπλήσσομαι, σαψάλης = ο κακός ενδεδυμένος, σεκλέτι = στεναχώρια - βάρος, σεργιάνι = διασκέδαση, σοβάς = το επίχρισμα του τοίχου, σόμπα = η θερμάστρα. Ταβάνι = οροφή, τελάλης = ο δημόσιος κήρυκας, τεμπέλης = ο οκνηρός - ο φυγόπονος, τενεκές = μεταλλικό δοχείο, τεπές = κορυφή, τζατζίκι = σαλάτα με γιαούρτι και ψιλοκομμένο αγγούρι, τουλούμπα = είδος γλυκού, τουμπελέκι = είδος μικρού τύμπανου, τουρλού = φαγητό με πολλά είδη λαχανικών, τουρσί = λαχανικό με άλμη ή ξύδι, τσαγανός = ο κάβουρας, τσάι = ο μικρός ποταμός, τσακίρ κέφι = μέτρια μέθη, τσακπίνης = ο άτακτος, ο αλήτης, τσαντίρι = η σκηνή, τσαπατσούλης = ο ακατάστατος, τοκάς = μεταλλική πόρπη, τσαλί = θάμνος, τσιβί = καρφί, τσαρούχι = χαμηλό υπόδημα, τσιμπούκι = καπνοσύριγγα, τσομπάνης = ο βοσκός, τσουβάλι = σακί, τσουρέκι = γλυκός άρτος πασχαλινός ή χριστουγεννιάτικος. Φάκα = η παγίδα, φλαμούρι = η φιλύρα, φουκαράς = ο πτωχός, ο άπορος, φουντούκι = το λεπτοκάρυον, φουρνάρης = ο κλιβανεύς, ο αρτοποιός, φουρτούνα = θαλασσοταραχή, φουστάνι = φόρεμα. Χαΐρι = προκοπή - ωφέλεια, χαϊρσίζης = ο δόλιος, χαλάλι = η συγχώρεση, χαλβάς = γλυκό από ταχίνι, χαλί = ο τάπητας, χαμάλης = ο αχθοφόρος, χαμπάρι - αντιλαμβάνομαι, χάνι = πανδοχείο, χαντούμης = ευνουχισμένος, χαραμοφάης = ο παράσιτος, χαράτσι = κεφαλικός φόρος, χαρτζιλίκι = το φιλοδώρημα, χαφιές = ο κατάσκοπος, χουζούρι = ανάπαυλα, χωρατό = αστείο.

Παρόλο ότι πέρασαν 200 και πλέον χρόνια από την απελευθέρωση της χώρας μας από τους Οθωμανούς καλό θα ήταν το ελληνικό λεξιλόγιο που είναι τόσο πλούσιο, χαρισματικό, εύηχο, ερμηνευτικό και κατατοπιστικό να περιορισθεί σε ότι μας κληροδότησαν οι πρόγονοί μας από την αρχαιότητα. Ήδη οι περισσότερες γλώσσες του κόσμου χρησιμοποιούν πολλές ελληνικές λέξεις που αντικατοπτρίζουν την ουσιαστική σημασία των εκφράσεων όπως πρέπει να αποδοθούν.

Είναι λοιπόν περιττό να καταφεύγουμε την σήμερον ημέρα σε λέξεις που μας άφησαν σαν κακό κληροδότημα οι Οθωμανοί από την κατάκτησή τους.

Πηγές
Εταιρεία Θρακικών Μελετών 
Κων. Κοκκίδης
Λεξιλόγιο ελληνικών λέξεων 
παραγομένων εκ της τουρκικής