Οι ανυπότακτοι στην Ελλάδα του 2020 

Γεωργίου Βαγγέλης

Δυστυχώς τα δεδομένα για τον Ελληνικό Στρατό δεν είναι καλά ενόψει της εκδηλούμενης τουρκικής επιθετικότητας. Τη στιγμή που η Τουρκία στέλνει στόλο στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, χιλιάδες Έλληνες αποφεύγουν να εφαρμόσουν το άρθρο 4 του Συντάγματος: «Κάθε Έλληνας που μπορεί να φέρει όπλα είναι υποχρεωμένος να συντελεί στην άμυνα της πατρίδας».

Σκανδαλώδεις νόμοι, ελαστική στρατιωτική δικαιοσύνη, μαγειρέματα ιατρικών γνωματεύσεων και κακή οργάνωση του κρατικού μηχανισμού έχουν εκτοξεύσει τον αριθμό ανυπότακτων να ισοδυναμεί με το 1/3 του μεγέθους του Ελληνικού Στρατού. Αν προστεθούν οι κλάσεις 1996 έως 2021, ο αριθμός των ανυπότακτων ξεπερνά τους 30.000 σύμφωνα με στοιχεία της Στρατολογίας όπως παρουσιάστηκαν σε συνέδριο στο Πάντειο Πανεπιστήμιο τον Νοέμβριο του 2019. Δηλαδή, τρεις ολόκληρες μεραρχίες!

Ενώ το 2000, στα κατάστιχα της Στρατολογίας υπήρχαν 12.686 ανυπότακτοι, δύο δεκαετίες μετά σχεδόν τριπλασιάστηκαν. Την ίδια στιγμή, οι στατιστικές δείχνουν ότι το 2020 εξελίσσεται σε έτος-ρεκόρ 12ετίας παραβιάσεων από θάλασσα και αέρα, όπως δείξαμε σε ρεπορτάζ. Υποτίθεται ότι η ελληνική νομοθεσία είναι αυστηρή, καθώς ορίζει ρητά πως όσοι καταδικάζονται αμετάκλητα για ανυποταξία ή λιποταξία δεν μπορούν ούτε καν να εκλέγουν ή να εκλέγονται σε εκλογές. Ωστόσο, στην πράξη τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά, πρωτίστως χάρη σε ευεργετικά νομοθετικά μαγειρέματα.

Ήδη, πριν το 2000, οι ελληνικές κυβερνήσεις στόλιζαν την στρατολογική νομοθεσία με σκανδαλώδεις διατάξεις εντείνοντας το φαινόμενο και προσβάλλοντας την ισονομία. Το 2005, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Σπήλιος Σπηλιωτόπουλος (ΝΔ) έφερε νόμο που επέτρεπε στους ανυπότακτους –μιλάμε για "γνήσιο ιδιαίτερο έγκλημα"- να επιστρέφουν ανενόχλητοι στην Ελλάδα για ένα διάστημα δίχως να τους ακουμπήσει ο νόμος. Δηλαδή, θα μπορούσε κανείς να επιστρέψει να ψηφίσει ή ακόμα να κάνει διακοπές απολαμβάνοντας πάγωμα της ποινικής του δίωξης.

Με αυτόν τον τρόπο, ένας Έλληνας του εξωτερικού διατηρεί κανονικά δικαιώματα στην Ελλάδα αποφεύγοντας όμως να την υπηρετήσει όταν έρχεται η ώρα. Οι ανυπότακτοι εξωτερικού μπορούν να έρθουν ένα μήνα τον χρόνο στην Ελλάδα δίχως να τους συλλάβουν και αυτό τους διαφοροποιεί συγκριτικά με τους ανυπότακτους εσωτερικού.

Ο νόμος Βενιζέλου του 2011 (ΠΑΣΟΚ) βάσει του οποίου το πρόστιμο για τους ανυπότακτους εκτοξευόταν στις 6.000 ευρώ είχε ένα θετικό και ένα αρνητικό αντίκτυπο. Αφενός, μείωσε σημαντικά τον αριθμό τον ανυπότακτων στα χρόνια της κρίσης, αφετέρου προσέδωσε "ταξικότητα" στην υπόθεση. Ωστόσο, πολλά ΜΜΕ δεν έχασαν την ευκαιρία να λαϊκίσουν διατύμπανίζοντας ότι το κράτος παίρνει τα σπίτια των ανυπότακτων, αδιαφορώντας όμως και για τη σημασία του αδικήματος.

Έτσι, επί υπουργίας Πάνου Καμένου (ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ) ήρθαν νόμοι βάσει του οποίων, δημιουργείται καθεστώς αδικίας. «Στους νόμους αυτούς προβλέπεται, μεταξύ άλλων, ότι σε περίπτωση τακτοποίησης ανυπότακτου, ο οποίος δεν έχει καταβάλει το επιβληθέν χρηματικό πρόστιμο των 6.000 ευρώ, αυτό διαγράφεται μαζί με τις προσαυξήσεις του. Ταυτόχρονα, σε περίπτωση που το πρόστιμο έχει εξοφληθεί, δεν προβλέπεται επιστροφή του. Τέτοιου είδους ρυθμίσεις, καίτοι ευεργετικές, έχουν προκαλέσει σημαντικές διαμαρτυρίες και αίσθημα αδικίας» σύμφωνα με τα πρακτικά του συνεδρίου.

Κατ΄αυτόν τον τρόπο, επήλθε τόσο ανισότητα όσο και υποβάθμιση του αδικήματος της ανυποταξίας. Οι διαρκείς αναβολές και "έξυπνες" απαλλαγές δίνουν την αίσθηση την"τακτοποίησης" του ζητήματος της στράτευσης.

Στο ζήτημα το ανυπότακτων προστίθεται και η "αιμορραγία" του στρατού από εκείνους που εξαγοράζουν την θητεία τους. Μετά το 33ο έτος, μπορεί κάποιος να την σκαπουλάρει υπηρετώντας μόλις 20 μέρες, ενώ άλλοι συμπολίτες τους έχουν προσφέρει 18, 12 ή εννέα μήνες από την ζωή τους, απέχοντας από την αγορά εργασίας. Το κράτος ναι μεν εισπράττει, αλλά εις βάρος της άμυνας. Έτσι, όποιος προχωράει για διδακτορικό έχει περισσότερες ελπίδες να γλιτώσει, από εκείνον που μαθαίνει τέχνη. Αυτό όμως δεν λέγεται ισότητα.

Πρόσφατα ψηφίστηκε και ο νόμος για την ψήφο των απόδημων, ωστόσο ο μεγάλος αριθμός κατοίκων εξωτερικού περισσότερο αυξάνει το πρόβλημα. Όπως φαίνεται και από τα στατιστικά στοιχεία, οι Έλληνες του εξωτερικού είναι αυτοί που παρουσιάζουν τάσεις ανυποταξίας καθώς όντας στο εξωτερικό είναι δύσκολο να ελεγχθούν συγκριτικά με όσους είναι εντός ελληνικής επικράτειας.

Έλληνες ανυπότακτοι στην Τουρκία – Οι περισσότεροι στην ΕΕ

Μια αμφιλεγόμενη λύση, που ακούγεται, για την τακτοποίηση των ανυπότακτων εξωτερικού είναι η αναγνώριση χρόνου υπηρεσίας σε "συμμαχικό στρατό". Ένα ζήτημα εδώ είναι ότι συμμαχικός στρατός είναι και αυτός της Τουρκίας (NATO). Σύμφωνα με τον χάρτη μπορούμε να δούμε ότι στην Τουρκία έχουν καταγραφεί 116 περιπτώσεις Ελλήνων που κηρύχθηκαν ανυπότακτοι. Τι συμβαίνει άραγε με αυτούς. Επιχειρήσαμε να επικοινωνήσουμε με δυσκολία με τη Διεύθυνση Νομικού Σώματος του ΓΕΕΘΑ, αλλά δεν πήραμε απαντήσεις ή διευκρινίσεις.

Όσον αφορά τους ανυπότακτους που βρίσκονται στην Τουρκία περιορίστηκαν να πουν ότι ίσως βρίσκονται εκεί λόγω σπουδών ή εργασίας. Πράγματι, από τους πιο συχνούς λόγους για να κηρυχθεί κάποιος ανυπότακτος είναι είτε οι σπουδές, είτε η "κακή" υγεία του είτε ακόμα η ναυτική του απασχόληση, δηλαδή ταξίδια με ακτοπλοϊκά-ποντοπόρα πλοία. Ωστόσο, πολλοί περισπούδαστοι το "παρατραβάνε".

Άραγε, οι Έλληνες ανυπότακτοι που μένουν στην Τουρκία είναι μουσουλμάνοι ή χριστιανοί; Από ποιο γεωγραφικό διαμέρισμα της χώρας κατάγονται; Επίσης αν υπηρετήσουν στον τουρκικό στρατό, τους πιάνει νόμος -όπως προτείνεται- σύμφωνα με τον οποίο τακτοποιείται η ανυποταξία υπολογίζοντας τα χρόνια υπηρεσίας στον τουρκικό στρατό; Σε αυτό, η Διεύθυνση Νομικού Σώματος δεν έδωσε απάντηση. Πάντως, για παράδειγμα κάτι ψελίζει σχετικά παλαιότερος νόμος για εξαιρέσεις και απολύσεις για προερχόμενους από Τουρκία (2510/1997, αρ.28).

Όπως φαίνεται στον χάρτη, οι περισσότεροι ανυπότακτοι βρίσκονται στην ΕΕ και συγκεκριμένα στη Γερμανία. Η ελεύθερη διακίνηση προσώπων στην ΕΕ επιτρέπει σε χιλιάδες Έλληνες να μεταβούν σε κράτη μέλη της ΕΕ για σπουδές ή εργασία. Πολλοί εξ' αυτών όμως δεν επιστρέφουν καθώς έχουν "εξευρωπαϊστεί" (εργασία, σπουδές, οικογένεια, life style κτλ). Από τη δεκαετία του 1970, Ευρωπαίοι εταίροι στην ΕΟΚ έβαζαν χέρι στην Ελλάδα στο ζήτημα των αντιρρησιών συνείδησης -καταδίκη από ΕΔΔΑ- ενώ το 2012 πρότειναν ακόμα και κατάργηση της στρατιωτικής θητείας στην Ελλάδα.

Ωστόσο, η Ελλάδα δεν είναι Βέλγιο ούτε Γερμανία, αντιμετωπίζοντας μια από τις σοβαρότερες στρατιωτικές απειλές του πλανήτη. Τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν επαναπαυθεί στην άμυνα που τους παρέχει το ΝΑΤΟ, ενώ η Ελλάδα αναγκάζεται να τηρεί μια πιο αυστηρή πολιτική λόγω της απειλής από την Τουρκία. Ελλάδα και ΕΕ δεν μπορούν να συμπορεύονται σε όλα εκ των πραγμάτων.

Εντοπισμός ανυπότακτων μέσω FB και... 1888!

Βεβαίως, στο ανησυχητικό φαινόμενο συμβάλλει και η οργάνωση του ελληνικού κρατικού-στρατιωτικού μηχανισμού. Για παράδειγμα, οι αρχές αδυνατούν ακόμα και να εντοπίσουν τους ανυπότακτους ενώ παρατηρούνται και λανθασμένες εγγραφές (ληξιαρχικά στοιχεία, το αγκάθι των διπλοεγγεγραμμένων κτλ.). εκείνοι που έχουν πεθάνει ή ακόμα και ανύπαρκτοι. Ο δαίμονας της γραφειοκρατίας δηλαδή. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα, ο αριθμός των Ελλήνων που θα έπρεπε κανονικά να υπηρετούν αλλά δεν έχουν βρεθεί φτάνει τους 577. Η αιμορραγία αυτή όσο περνούν τα χρόνια γίνεται ολοένα και περισσότερο έντονη ενώ σημειώνεται σημαντική μείωση του πληθυσμού λόγω υπογεννητικότητας.

Η αδέξια αντιμετώπιση του προβλήματος έχει καταστήσει τη στράτευση μια γραφικότητα που πέφτει θύμα γελοιοποίησης. Τη δεκαετία του 1990 το ΓΕΣ έκανε κακής ποιότητας κινηματογραφικές παραγωγές, επιστρατεύοντας γνωστούς ηθοποιούς, για να περάσει το μήνυμα της στράτευσης. Τέτοιες τακτικές δεν βοηθάνε, τουναντίον.

Για τη σοβαρότερη θεραπεία του ζητήματος, πρόσφατα παρουσιάστηκαν ενδιαφέρουσες προτάσεις στο πλαίσιο συνεδρίου που συνδιοργάνωσαν η Διεύθυνση Νομικού Σώματος του ΓΕΕΘΑ και το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Μεταξύ άλλων προτείνεται ακόμα και αξιοποίηση του τηλεφωνικού καταλόγου του 11888 με σκοπό την ανεύρεση στοιχείων είτε των ιδίων των αναζητούμενων είτε κυρίως συγγενών τους και την άμεση ενημέρωση των ανυπότακτων. Με δεδομένη την ύπαρξη πλέον αρκετών δεδομένων, προτείνεται η αξιοποίηση της δυνατότητας αναζήτησης στοιχείων είτε μέσω ΔΟΥ και ΑΑΔΕ είτε απευθείας. Η βοήθεια της αστυνομίας, επίσης, κρίνεται σημαντική όταν πιθανολογείται η διαμονή στο εσωτερικό.

Για τις περιπτώσεις ανυπότακτων εξωτερικού, προτείνεται η άμεση αναζήτηση μέσω του διαδικτύου, των Whitepages της εκάστοτε χώρας και πιθανώς των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Σε περίπτωση ανεύρεσης στοιχείων να ακολουθεί καταχώριση παρατήρησης, πιθανή επικαιροποίηση ανάλογα με τη βασιμότητα των στοιχείων και αποστολή ορθής και πλήρους πλέον αναζήτησης στις αρμόδιες ελληνικές Προξενικές Αρχές.

Δικαιοσύνη ελαστική

Κανονικά, σύμφωνα με τον νόμο «όσοι καταδικάζονται αμετάκλητα για ανυποταξία ή λιποταξία δεν μπορούν να εκλέγουν ή να εκλέγονται στις εκλογές για ανάδειξη βουλευτών και ευρωβουλευτών, καθώς και στις νομαρχιακές, δημοτικές και κοινοτικές εκλογές. Επίσης, η αμετάκλητη καταδίκη για τα ίδια εγκλήματα επιφέρει στέρηση του δικαιώματος άσκησης επαγγέλματος, που προϋποθέτει ειδική άδεια της αρχής, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις».

Δεδομένου του μεγάλου αριθμού ανυπότακτων, άραγε πόσοι έχουν καταδικαστεί; Υπάρχει εξαιρετικά ευμενής χειρισμός των υποθέσεων από πλευράς Στρατιωτικής Δικαιοσύνης. Γιατί όμως δυσκολεύονται τόσοι πολύ οι στρατιωτικοί δικαστές; Υπάρχει αξιοσημείωτη ανακολουθία σε περιπτώσεις αθώωσης ενώ πολλές δικογραφίες μπαίνουν στο αρχείο ενώ παράλληλα δεν έχει λάβει χώρα διοικητική τακτοποίηση της ανυποταξίας.

Όπως αναφέρθηκε στο συνέδριο, «ενδέχεται, για παράδειγμα, ένας ανυπότακτος να αθωωθεί ποινικά, με συνέπεια να μην υφίσταται πλέον εκκρεμής μήνυση, ενώ την ίδια στιγμή δεν έχει προβεί σε εκπλήρωση της στρατιωτικής του υποχρέωσης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να διατηρεί το καθεστώς του ανυποτάκτου, χωρίς ωστόσο να υπάρχει η δυνατότητα σύλληψής του, καθότι απουσιάζει η απαιτούμενη νομική βάση». Η αθώωση εδώ βέβαια αφορά την συγκεκριμένη ανυποταξία, η οποία έχει διακοπεί για αυτό και δεν μπορεί να συλληφθεί. Αν όμως τελέσει νέα ανυποταξία και δεν την διακόψει τότε θα συλληφθεί. Αυτό που γίνεται συνήθως είναι οι ανυπότακτοι να επαναλαμβάνουν τον έγκλημα, το οποίο διακόπτεται και εκκρεμεί νέα δίκη.

Φαίνεται ότι η κατεστημένη νομολογία προσφέρει δυνατότητες σε πολλούς ώστε να απαλλάσσονται. Στον "μηχανισμό" των απαλλαγών συμμετέχουν δυστυχώς και γιατροί. Όταν για παράδειγμα παρουσιάζεται ένας κατηγορούμενος με χαρτί γιατρού, η στρατολογική υπηρεσία δίνει την μία αναβολή μετά την άλλη. Μια κλασική πάθηση που ανακαλύπτουν οι γιατροί είναι οι "χαρακτηριολογικές διαταραχές επί τη βάσει της προσαρμοστικότητας, λόγω έντονου στρες". Υπάρχουν και περιπτώσεις που κάποιοι εκμεταλλεύονται -διατηρώντας τη;- ακατάλληλη φυσική κατάσταση (π.χ. παχυσαρκία) έως ότου φτάσουν το 45ο έτος για να απαλλαγούν.

Προφανώς όσοι υπηρετούν δεν σημαίνει ότι είναι περισσότερο κατ' ανάγκη "πατριώτες" καθώς είναι αναρίθμητα τα κρούσματα οπλιτών που βλάπτουν συναδέλφους τους, αλλά και τον θεσμό με τη συμπεριφορά τους. Ωστόσο, το Σύνταγμα είναι για όλους, δίχως π.χ. να εξαιρεί τους επιστήμονες που μεταναστεύουν.

Στον βαθμό που σταματούν πολιτικές ευθύνες και στρατιωτικές/επαγγελματικές ευθυνοφοβίες, αρχίζουν οι ατομικές ευθύνες και ακούγεται ξανά η φωνή του "ήρωα με τις παντούφλες" (Βασίλη Λογοθετίδη): «Στο έχω πει και άλλη φορά, η ζωή είναι πόλεμος και όπως αυτός ο δειλός ο στρατιώτης φοβάται το κρύο, φοβάται τα χιόνια, φοβάται τη μάχη και απάνω στην κρίσιμη στιγμή τα παρατάει όλα για να γυρίσει πίσω στη ζεστασιά, στη σόμπα και στη σιγουριά... είναι λιποτάκτης. Έτσι και εσύ, είσαι λιποτάκτης, αφού δεν στάθηκες να δώσεις τη μάχη της ζωής. Και οι λιποτάκτες και στη ζωή και στον πόλεμο δεν είναι άνδρες, είναι σκουλήκια».