Stabat Mater

      

Θρησκευτικός ύμνος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, που ψάλλεται ή απαγγέλλεται κατά την εορτή της Παναγίας των Πόνων (Notre Dame de douleurs) κάθε χρόνο στις 15 Σεπτεμβρίου. Μεγάλα ονόματα της λόγιας μουσικής συνέθεσαν μουσική πάνω στους στίχους του.

Ο Stabat Mater (Dolorosa) (Η Μητέρα στεκόταν (λυπημένη)) είναι  ύμνος μνημονευτικός του ψυχικού πόνου της Παναγίας κατά την Εβδομάδα των Παθών, όταν θρηνεί τον Ιησού κάτω από τον Σταυρό. Πρόκειται κατά πάσα πιθανότητα για έργο του φραγκισκανού μοναχού Γιακοπόνε ντα Τόντι (1230-1306), ενώ σύμφωνα με άλλη εκδοχή για έργο του Αγίου Μποναβεντούρα (1221-1274). Στο λειτουργικό της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας εισήχθη το 1727.

«Στάμπατ Μάτερ» ονομάζονται, επίσης, τα μουσικά έργα που έχουν κατά καιρούς συντεθεί πάνω στα λόγια αυτού του θρησκευτικού ύμνου. Η πιο παλιά μελωδία ψαλλόταν κατά την πορεία των προσκυνητών προς τους Αγίους Τόπους, όπως μαρτυρεί ο Φρανσουά ντε λα Φεγιέ στο βιβλίο του Νέα Μέθοδος της Ψαλμωδίας (1748). Πρώτος ο γαλλοφλαμανδός Ζοκέν ντε Πρε (1450-1521) το μετέτρεψε σε πολυφωνικό κομμάτι.

Στάμπατ Μάτερ έχουν γράψει σπουδαίοι συνθέτες της λόγιας μουσικής όπως οι:

• Τζοβάνι ντα Παλεστρίνα (1525-1594)
• Αντόνιο Καλντάρα (1670-1736)
• Τζουζέπε Ταρτίνι (1692-1770)
• Τζοβάνι  Περγκολέζι (1710-1726)
• Ντομένικο Σκαρλάτι (1685-1757)
• Αλεσάντρο  Σκαρλάτι (1660-1725)
• Αντόνιο Βιβάλντι (1678-1741)
• Γιόζεφ Χάιντν (1732-1809)
• Τζουζέπε Βέρντι (1813-1901)
• Φραντς  Σούμπερτ (1797-1828)
• Τζοακίνο Ροσίνι (1792-1868)
• Αντονίν Ντβόρζακ (1841-1904)
• Σαρλ Γκουνό (1818-1893)
• Φραντς Λιστ (1811-1886)
• Ζόλταν Κοντάγι (1882-1967)
• Κάρολ Σιμανόφσκι (1882-1937)
• Φρανσίς Πουλένκ (1899-1963)
• Κζίστοφ Πεντερέτσκι (1933-)
• Χένρικ Γκόρετσκι (1933-2010)
• Άρβο Περτ (1935-) 

Μυθικές διαστάσεις έχει αποκτήσει το Στάμπατ Μάτερ του Ιταλού συνθέτη Τζοβάνι Περγκολέζι, όπως και το Ρέκβιεμ του Μότσαρτ. Ο θρύλος τον θέλει να γράφει τις τελευταίες νότες του έργου στο νεκροκρέβατό του, λίγες στιγμές προτού τον καταβάλλει η φυματίωση σε ηλικία μόλις 26 ετών.

Στο Μάτερ Μάτερ έχουν ενσκήψει και συγκροτήματα του χέβι μέταλ, όπως οι γάλλοι Anorexia Nervosa και οι ολλανδοί Epica.

Το κείμενο του Stabat Mater στα Λατινικά

Stabat Mater Dolorosa
juxta Crucem lacrimosa,
dum pendebat Filius.

Cujus animam gementem
contristatam et dolentem
pertransivit gladius.

O quam tristis et afflicta
uit illa benedicta,
mater Unigeniti!

Quae maerebat et dolebat
pia Mater, dum videbat
nati poenas inclyti.

Quis est homo qui non fleret,
matrem Christi si videret
in tanto supplicio?

Quis non posset contristari
Christi Matrem contemplari
dolentem cum Filio?

Pro peccatis suae gentis
vidit Iesum in tormentis,
et flagellis subditum.

Vidit suum dulcem natum
moriendo desolatum,
dum emisit spiritum.

Eja Mater, fons amoris
me sentire vim doloris
fac, ut tecum lugeam.

Fac ut ardeat cor meum
n amando Christum Deum
ut sibi complaceam.

Sancta Mater, istud agas,
crucifixi fige plagas
cordi meo valide.

Tui nati vulnerati
tam dignati pro me pati,
poenas mecum divide.

Fac me tecum pie flere
crucifixo condolere,
donec ego vixero.

Juxta Crucem tecum stare
et me tibi sociare
in planctu desidero.

Virgo virginum  praeclara
mihi iam non sis amara,
fac me tecum plangere.

Fac ut portem Christi mortem
passionis fac consortem,
et plagas recolere.

Fac me plagis vulnerary
fac me Cruce inebriari,
et cruore Filii.

Inflammatus et accensus
per te, Virgo, sim defensus
in die iudicii.

Fac me Cruce custodiri
Morte Christi praemuniri
Confoveri gratia

Quando corpus morietur
fac, ut animae donetur
paradisi gloria. Amen.

Μετάφραση του Stabat Mater στα Ελληνικά

Η Μητέρα η λυπημένη στεκόταν
με δάκρυα στα πόδια του Σταυρού
καθώς εκεί κρεμόταν ο Υιός Της

Η γοερή ψυχή Της, 
λυπημένη και πονεμένη
είδε να τον διαπερνά μια ρομφαία

Ω, πόσο λυπημένη και στεναχωρημένη
Είναι αυτή η ευλογημένη Μητέρα, 
Μητέρα ενός μοναχογιού!

Έτρεμε, καθώς έβλεπε
τους πόνους του ενδόξου παιδιού Της!
Πόσο έκλεγε, υπέφερε!

Ποιος  άνθρωπος δεν θα έκλαιγε
αν έβλεπε τη Μητέρα του Ιησού
να ζει ένα τέτοιο μαρτύριο;

Ποιος δεν θα ένοιωθε συμπόνοια,
σκεπτόμενος τη Μητέρα του Ιησού
να υποφέρει μαζί με τον Υιό Της;

Για τους αμαρτωλούς του λαού
Του, είδε τον Ιησού να βασανίζεται
και να υποβάλλεται σε μαστίγωμα

Είδε το μικρό Της παιδί
να ξεψυχά εγκαταλελειμμένο, 
ενώ παρέδιδε το πνεύμα

Ω, Μητέρα, πηγή της αγάπης,
κάνε με να νοιώσω το μέγεθος
του πόνου Σου, για να υποφέρω μαζί Σου!

Κάνε την καρδιά μου να πυρωθεί
από αγάπη για τον Ιησού, το Θεό
μου, στον οποίο είμαι ευγνώμων.

Αγία Μητέρα, κάνε αυτό,
κάρφωσε τα καρφιά του Εσταυρωμένου
στην καρδιά μου γερά!

Οι πόνοι του πληγωμένου Σου παιδιού,
που κρίθηκε άξιος να αντέξει τόσο
για μένα, κάνε να τους μοιραστώ!

Κάνε με να κλάψω μαζί Σου πικρά,
να συμπάσχω με τον Εσταυρωμένο,
όσο θα ζω.

Να βρεθώ στα πόδια του Σταυρού μαζί Σου
και να Σε συντροφεύσω στον πόνο:
Αυτή είναι η επιθυμία μου

Θαυμαστή Παρθένε ανάμεσα σε όλες,
μην είσαι πολύ σκληρή μαζί μου, 
άσε με να μοιραστώ τους θρήνους Σου!

Κάνε με να κουβαλώ το θάνατο
του Ιησού, να μοιράζομαι το πάθος Του
και να θυμάμαι τα τραύματά Του.

Κάνε με να υποφέρω με τα τραύματά Του,
κάνε με να αισθανθώ τη μέθη του Σταυρού,
για την αγάπη του Υιού Σου.

Πυρωμένος και κυκλωμένος,
εσύ, Παρθένε, θα με υπερασπιστείς
την ημέρα της Κρίσης.

Κάνε να προστατευθώ από τον Σταυρό,
να δυναμώσω από τον θάνατο του Ιησού,
να αναγεννηθώ από την χάρη.

Όταν πεθάνει το σώμα μου,
Κάνε την ψυχή μου να συναντήσει
Τη δόξα του Παραδείσου. Αμήν.